Μάνγκα. Η “λαϊκή λογοτεχνία” των Ιαπώνων. Από την προπαγάνδα της αυτοκρατορικής εποχής στην εξάπλωσή τους στο δυτικό κόσμο. Η διαφορά τους από τα Άνιμε

Τα μάνγκα είναι το σήμα κατατεθέν της Ιαπωνικής κουλτούρας. Είναι για τους Ιάπωνες μια μορφή λαϊκής λογοτεχνίας. Κυριάρχησαν αργότερα και στη δύση με νέα πρότυπα, που άλλαξαν τον κόσμο των άνιμε κάτι που δεν άρεσε ιδιαίτερα στους Ιάπωνες καλλιτέχνες. 

Τι είναι τα μάνγκα

Τα μάνγκα, είναι η ιαπωνική λέξη για τα κόμικ ιαπωνικής παραγωγής. Φτιάχνονται με τον παραδοσιακό τρόπο σχεδίου και ζωγραφικής στην Ιαπωνία. Τα μάνγκα, είναι διάλογοι διατυπωμένοι σε συννεφάκια, που γίνονται ένα με την εικόνα.

Είναι επηρεασμένα από τα αμερικανικά κόμικ. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, όταν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η οικονομία άνθησαν, είχαν μεγαλύτερη επιτυχία και εξαπλώθηκαν παγκοσμίως. Το αρχικό τους περιεχόμενο ήταν κωμικό και απευθυνόταν σε παιδιά αλλά αργότερα και σε ενήλικες. Κυκλοφόρησαν σε πολλές διαφορετικές μορφές με το πέρασμα των χρόνων. Η σύγχρονη τεχνολογία, βοήθησε στην εκτύπωση και κυκλοφορία βιβλίων για ενήλικες με το όνομα κιμπιούσι.

Η λέξη μάνγκα προέρχεται από δύο ιαπωνικά ιδεογράμματα που σημαίνει αυθόρμητες τυχαίες εικόνες. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Ιάπωνα ζωγράφο Χοκουσάι στα τέλη του 19ου αιώνα. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από την “ελαφρότητα” τους και το κωμικό τους στοιχείο. Μανγκάκα, είναι η ιαπωνική λέξη που χρησιμοποιείται για τους δημιουργούς Μάνγκα.

Τα πρώτα μάνγκα, δημιουργήθηκαν περίπου τον 12ο αιώνα με το όνομα Γκι-Γκα. Τα μάνγκα σήμερα, μπορούν να κυκλοφορήσουν ως εβδομαδιαία, πενθήμερα και μηνιαία. Τα ιαπωνικά κόμικ, διαβάζονται από δεξιά προς τα αριστερά και κάθετα από κάτω. Διαφέρουν αισθητικά σε εμφάνιση από άλλα περιοδικά στον κόσμο, ειδικότερα στο μέγεθος. Μοιάζουν με χρυσούς οδηγούς και έχουν συνήθως από 200 ωςς 850 σελίδες. Εκτός από τα μάνγκα, τα περιοδικά, φιλοξενούν μικρές σειρές κόμικ με το όνομα γιονκόμα. Εικόνες τοποθετημένες σε 4 καρέ με αυτοτελείς σύντομες ιστορίες.

Κάθε Ιάπωνας, ξοδεύει το λιγότερο περίπου 16 ευρώ το χρόνο στην αγορά μάνγκα. Στο διαδίκτυο, οι φανατικοί αναγνώστες έχουν “ναούς” με το όνομα shrines στους οποίους μοιράζονται την αγάπη τους για τα μάνγκα.

Τα μάνγκα στην εκπαίδευση

Τα μάνγκα χρησιμοποιήθηκαν και για επιμορφωτικούς σκοπούς. Είχαν περιεχόμενο εκπαιδευτικό, ενημερωτικό και προπαγανδιστικό. Η κυβέρνηση της Αυτοκρατορικής Ιαπωνίας τα “εκμεταλλεύτηκε” ως σχολικά βοηθήματα για ενημέρωση σχετικά με οικονομικά και πολιτικά θέματα.

Χρησιμοποιήθηκαν ακόμη για την ανύψωση του εθνικού και εθνικιστικού ηθικού των Ιαπώνων πολιτών και στρατιωτών. Τα σχέδια παρουσιάζονταν με τρόπο ώστε ο αναγνώστης να νιώθει ότι είναι θεατής.

Με την γέννηση της ιαπωνικής τηλεόρασης το 1954, ο τρόπος ενημέρωσης και ψυχαγωγίας άλλαξε ριζικά. Τα έντυπα μαζικής ενημέρωσης περιοδικών και εφημερίδων, ήρθαν σε ανταγωνισμό με την τηλεόραση.

Το 1956, κυκλοφόρησε το πρώτο εβδομαδιαίο περιοδικό στην Ιαπωνία. Το 1959, κυκλοφόρησαν τα πρώτα παιδικά εβδομαδιαία περιοδικά με το 40% του περιεχομένου να είναι μάνγκα. Το ποσοστό αυξήθηκε στο 50% ενώ παράλληλα καταργήθηκαν τα “επιμορφωτικά” θέματα σε μάνγκα και τα περιοδικά έγιναν αποκλειστικά ψυχαγωγικά. Παράλληλα, άρχισε να κυκλοφορεί και ένα νέο είδος μάνγκα για ενήλικες με το όνομα γκέκι-γκα που σημαίνει δραματικές εικόνες, με ρεαλιστικά, βίαια και σκοτεινά κόμικ.

Οι δανειστικές βιβλιοθήκες, έγιναν το δεύτερο σπίτι των φανατικών αναγνωστών. Τα πρώτα περιοδικά μάνγκα για νέους ήταν τα “Weekly Manga Action” και “Monthly Big Comic”. Κυκλοφόρησαν και τα δύο το 1967. Ανταγωνίζονταν σε δημοτικότητα τα παιδικά μάνγκα για αγόρια με το όνομα σόουνεν.

Το 1968, κυκλοφόρησε ένα εβδομαδιαίο περιοδικό μάνγκα από την εταιρεία “Shonen Jump” που έκανε παγκόσμια επιτυχία. Φιλοξενεί συνεχώς νέα και πρωτότυπα έργα. Στις σελίδες του έχει φιλοξενήσει τα γνωστά στον κόσμο των anime “Dragon Ball” του Τοριγιάμα Ακίρα και το “Slam Dunk” του Ινούε Τακέχικο. Το Jump πουλάει σήμερα πάνω από 7.000.000 αντίτυπα κάθε εβδομάδα.

Η επανάσταση των μάνγκα από τον Τεζούκα Οσάμου

Ο Τεζούκα Οσάμου, έφερε επανάσταση στον κόσμο των μάνγκα τον 20 αιώνα. Του αποδόθηκε το όνομα “θεός και πατέρας των μάνγκα”. Γεννήθηκε το 1928 και ήταν γιατρός. Είχε διαφορετική άποψη στο τι περίμενε από τα μάνγκα ως αναγνώστης αλλά και ως καλλιτέχνης.

Το 1947, κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο “New Treasure Island” εμπνευσμένος από το μυθιστόρημα του Robert Louis Stevenson “Tο νησί των θησαυρών.” Προκάλεσε σοκ στους αναγνώστες από τις πρώτες κιόλας σελίδες. Κινηματογραφικά πλάνα, κοντινά σε πρόσωπα με δραματικές εκφράσεις ιστορίες με αγωνία και ανατροπές που εξέπληξαν και μάγεψαν τους Ιάπωνες. Δημιούργησε επίσης το δημοφιλές άνιμε της εποχής “Astro Boy”.

Οι καινοτομίες που έφεραν στον κόσμο του ιαπωνικού κόμικ έγιναν δεκτές με μεγάλο ενθουσιασμό από τις εκδοτικές εταιρείες. Τα μανγκα δεν θεωρούνταν παιδικό ανάγνωσμα. Οι αισθητικές καινοτομίες, η ποικιλία των θεμάτων, οι ζωηροί και μη ρεαλιστικοί διάλογοι τα έκαναν αγαπητά σε όλους. Επόμενες γενεές συγγραφέων μάνγκα, ακολούθησαν τα βήματα του Τεζούκα.

Τα μάνγκα του Δυτικού πολιτισμού και τα άνιμε

Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο δυτικός κόσμος προσπάθησε να μιμηθεί τα μάνγκα δημιουργώντας εκδόσεις στα πρότυπα του δυτικού πολιτισμού. Μια αισθητή διαφορά, ήταν η σελιδοποίηση από τα αριστερά και όχι από τα δεξιά. Αυτό δεν χαροποίησε καθόλου τους Ιάπωνες δημιουργούς. Θεωρούσαν ότι αλλοιώνεται η αισθητική και η καλλιτεχνική αξία των έργων τους και τα καταστρέφουν.

Τα εξώφυλλα των δυτικών προτύπων είναι έγχρωμα και φανταχτερά. Οι χαρακτήρες, δείχνουν τα συναισθήματά τους με έντονα χαρακτηριστικά του προσώπου ή του σώματός τους. Άλλα δυτικά χαρακτηριστικά, είναι η σκίαση, η προοπτική και οι φούσκες. Σταδιακά, εξελίχθηκαν στη σημερινή τους μορφή με μεγάλα μάτια, δυσαναλογία του σώματος και τα έντονα συναισθήματα.

Κάποια μάνγκα, διασκευάζονται σε άνιμε, όταν η εμπορική τους επιτυχία έχει ήδη διασφαλιστεί. Συχνά, κάποια στοιχεία τροποποιούνται έτσι ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ελκυστικό σε μεγαλύτερο κοινό ή για να ικανοποιεί διάφορους κανονισμούς. Τα πιο διάσημα μάνγκα είναι τα σ’ όνεν, που απευθύνονται σε αγόρια εφηβικής ηλικίας με τα πιο πετυχημένα να είναι το Dragon Ball, το One Piece, Death Note και το Naruto που έγιναν δημοφιλή παγκοσμίως και ειδικά για τον δυτικό κόσμο.

Την δεκαετία του 1980-1990, τα μάνγκα είχαν την μεγαλύτερη τους επιτυχία λόγω της εξάπλωσης του διαδικτύου. Το Dragon Ball, η Sailor Moon, τα Pokemon κι ο Yu-Gi-Oh έγιναν οι πιο γνωστές αποδόσεις άνιμε από την αρχική τους μορφή σε μάνγκα και μεσουράνησαν. Ιδιαίτερη παραγωγή που υπάρχει μέχρι και σήμερα και άφησε την σφραγίδα του στα άνιμε, είναι ο δημουργός Χάγιαο Μιγιαζάκι με τα Γκίμπλι Στούντιο.

Θεματολογία μάνγκα 

Εκτός από τα αγορίστικα μάνγκα σ’ όουνεν, δημιουργήθηκαν και μάνγκα για το γυναικείο κοινό που ονομάζονται σ’ όουτζο. Το περιεχόμενο αυτών των μάνγκα, είναι ρομαντικές ιστορίες εποχής, ρεαλιστικά δράματα αλλά και περιπέτειες επιστημονικής φαντασίας και κωμωδίες. Το κοινό μερικές φορές μπορεί να είναι και άντρες.

Τα είδη μάνγκα που υπάρχουν, έχουν διαφορετικά ονόματα με βάση το περιεχόμενο τους. Χωρίζονται σε γκέκιγκα με δραματικά ρεαλιστικά στοιχεία για ενήλικες, λα νουβέλ μάνγκα, διασταύρωση μανγκα με τα γαλλοβελγικά Bandes dessinees.

Τα μέκα, ιστορίες με τεράστια ρομπότ και πολεμικές μηχανές τα μόε, ιστορίες με όμορφα προκλητικά κορίτσια είδωλα, γραμμένες για άντρες αναγνώστες.

Τα σούτζο άι γιούρι, με ειδύλλια μεταξύ γυναικών και σούνεν άι γιάοι με ειδύλλια μεταξύ ανδρών. Άλλες κατηγορίες είναι τα χένται-έτσι μάνγκα με ακραίο πορνογραφικό περιεχόμενο και τέλος, τα μάχο ή σούτζο με ιστορίες κοριτσιών που έχουν μαγικές δυνάμεις.

Εκτός από τις μεγάλες και δημοφιλείς παραγωγές μανγκα, υπάρχουν επίσης και μικρές εκδοτικές εταιρείες με εναλλακτικές/ανεξάρτητες μορφές μάνγκα. Ακόμη και αυτά, έχουν δικό τους όνομα, τα ντοουτζινσί. Οι δημιουργοί τους, είναι ερασιτέχνες δημιουργοί με πιο “ψαγμένο” κοινό.

Όταν μια σειρά μάνγκα έχει μεγάλη επιτυχία και μεγάλη χρονική διάρκεια εκδίδεται σε ειδικό τεύχος το τανκουμπόν. Ένας τόμος σε μέγεθος βιβλίου τσέπης, που είναι πιο προσεγμένα, με καλύτερης ποιότητας χαρτί και για άτομα που θέλουν να διαβάσουν όλα τα επεισόδια μαζί σε ένα βιβλίο.

Η Ιαπωνία σήμερα αποτελεί την υπερδύναμη στα κόμικ. Κατέκλυσαν την διεθνή αγορά στην τηλεόραση, τα περιοδικά αλλά και στο διαδίκτυο. Είναι διαθέσιμα σχεδόν σε όλο τον κόσμο μεταφρασμένα. Οι ανταγωνιστές της είναι εταιρείες παραγωγής κόμικ κυρίως των ΗΠΑ και της Γαλλίας.

Αρχική εικόνα: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Η ιστορία των άνιμε. Πώς από προπαγανδιστικές ταινίες για τον στρατό της Ιαπωνίας εξελίχθηκαν σε αναπόσπαστο κομμάτι της ιαπωνικής κουλτούρας