Η σκληρή διαμάχη δύο αδελφών που έγιναν αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Ο “ξεχασμένος” Αλέξανδρος και ο “ταπεινωμένος” Λέων στο περίφημο ψηφιδωτό της Αγια Σοφιάς

του συγγραφέα, Γιάννη Κωτσοκώστα

Η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης είναι ο ιερότερος ναός της χριστιανοσύνης. Κοσμήθηκε ανά τους αιώνες με αριστουργήματα όλων των τεχνών, της γλυπτικής, της μεταλλουργίας και των ψηφιδωτών.

Από την άλλη υπήρξε ο καθεδρικός της πρωτεύουσας της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Σε αυτήν εκκλησιάζονταν οι αυτοκράτορες και οι ανώτεροι αξιωματούχοι. Σε αυτήν ιερουργούσαν οι πατριάρχες, εκεί έχουν λάβει χώρα πολλά από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία της αυτοκρατορίας.

Καθώς σε αυτή προσερχόταν και όλος ο λαός της Πόλης, έγινε επίσης πεδίο άσκησης πολιτικής και προπαγάνδας. Έτσι εξηγείται η απεικόνιση βασιλέων μεταξύ των θρησκευτικών παραστάσεων και των ιερών μορφών. Δύο από αυτές έχουν ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς αποτυπώνουν τον λυσσαλέο ανταγωνισμό μεταξύ δύο αδελφών.

Οι συναυτοκράτορες του Βασιλείου Α’

Ο Λέων Στ΄ και ο Αλέξανδρος είχαν την ίδια μητέρα, την Ευδοκία Ιγγερίνα. Ήταν ταυτόχρονα σύζυγος του Βασιλείου Α΄ και ερωμένη του Μιχαήλ Γ΄. Οι δύο αδελφοί, όπως και οι περισσότεροι στην Κωνσταντινούπολη, ήταν βέβαιοι πως είχαν διαφορετικούς πατέρες. Ο Λέων τον Μιχαήλ και ο Αλέξανδρος τον Βασίλειο. Ήταν η διαφορά που καθόρισε τη ζωή και την πολιτεία τους. Ονομάστηκαν συναυτοκράτορες του Βασιλείου και μετά το θάνατό του, την εξουσία πήρε ολοκληρωτικά ο Λέων.

Άφησε τον Αλέξανδρο στο περιθώριο, όπου και έμεινε, δοσμένος στις απολαύσεις της Κωνσταντινούπολης και τα αγαπημένα του αθλήματα. Μέχρι το 912, οπότε σε ηλικία 42 ετών έγινε ο πρώτος αυτοκράτορας με δεύτερο τον γιό του αδελφού του, τον μετέπειτα διάδοχό του Κωνσταντίνο Ζ΄.

Ο “Αυτοκράτωρ” Αλέξανδρος 

Ο Αλέξανδρος έσπευσε να πανηγυρίσει τη δικαίωσή του υιοθετώντας τον τίτλο «αυτοκράτωρ». Κατάργησε όλο το καθεστώς του αδελφού του.

Απομάκρυνε τους ανώτερους αξιωματούχους και έκλεισε τη χήρα του αδερφού του, την Αυγούστα Ζωή, σε μοναστήρι. Εξεδίωξε τον πατριάρχη Ευγένιο, που είχε ευλογήσει τον τέταρτο γάμο του Λέοντα και επανάφερε τον προκάτοχό του, Νικόλαο Μυστικό, που είχε αντιταχθεί.

Σε ανταπόδοση ο αποκατεστημένος αρχιερέας τού επέτρεψε να χωρίσει τη σύζυγό του και να παντρευτεί την ερωμένη του. Ωστόσο, δεν απέκτησε απογόνους. Η βασιλεία του διήρκεσε μόλις δεκατρείς μήνες. Πρόλαβε όμως να αντιμετωπίσει δύο πολέμους σε ανατολή και δύση. Τον έναν τον προκάλεσε αστόχαστα ο ίδιος, παραβαίνοντας τις συνθήκες που είχε συμφωνήσει με τους Βούλγαρους ο αδελφός του.

Έμοιαζαν μόνο στο δεσποτισμό και την αγάπη τους για την πολυτέλεια και τις απολαύσεις.

Κατά τ’ άλλα, ο Λέων ήταν αδύναμος και λεπτολόγος, λόγιος, συγγραφέας και νομοθέτης. Ο Αλέξανδρος ήταν ένας γοητευτικός και επιπόλαιος αθλητικός τύπος, που προτιμούσε την καλή ζωή και τις σωματικές προκλήσεις. Θεωρώντας πως είχε στερηθεί την πατρική του κληρονομιά από νόθους σφετεριστές σχεδίαζε να ευνουχίσει τον νεαρό Κωνσταντίνο, κάτι που δεν τόλμησε ή δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει. Αποδείχτηκε σκληρός και μνησίκακος, κατηγορήθηκε ακόμη και για ειδωλολατρία καθώς λεγόταν πως θυσίαζε σε ένα χρυσό κάπρο στον Ιππόδρομο προκειμένου να θεραπευτεί η ανικανότητά του. Αν οι γραπτές μαρτυρίες που σώθηκαν για τον Αλέξανδρο προέρχονται από τους εχθρούς του υπάρχει ωστόσο μια υλική μαρτυρία που έφτασε ως τις μέρες μας και αποκαλύπτει κάποιες πτυχές του χαρακτήρα του.

Το ψηφιδωτό στην Αγία Σοφία

Στη βόρεια στοά του υπερώου της Αγίας Σοφίας, κρυμμένο σε μια σκοτεινή γωνία υπάρχει ένα ψηφιδωτό που εικονίζει τον απερίσκεπτο βασιλιά και εκτελέστηκε προφανώς κατά παραγγελία του.

Ο Αλέξανδρος εικονίζεται όρθιος και κατά μέτωπο, με όλη τη βασιλική περιβολή, ωραίος και επιβλητικός. Μόνος, χωρίς άλλες μορφές, ούτε καν ιερές, όπως μόνος ένιωθε ίσως πάντα, περιτριγυρισμένος από εχθρούς, τουλάχιστον μετά τον θάνατο του πατέρα του. Είναι ανεξήγητο γιατί επέλεξε αυτό το σημείο, όπου δεν θα τον έβλεπε μάλλον κανείς εκτός από τους λειτουργούς του ναού, και από αυτούς μόνο όσοι ήξεραν πού ήταν.

Είναι πιθανό πως είχε παραγγείλει και άλλες παραστάσεις, σε πολυσύχναστα σημεία, που δεν θα επιβίωσαν μετά τον θάνατό του. Είχε κληρονομήσει πολλές από τις συνήθειες του πατέρα του, την οινοποσία, τη λαιμαργία, τα επικίνδυνα αθλήματα, αλλά καμία από τις αρετές του ούτε την κράση του Βασίλειου, που πέθανε κυνηγώντας σε ηλικία 75 ετών. Έχοντας φάει και πιει πολύ βγήκε να παίξει το αγαπημένο του τζυκάνιο, μια βίαιη εκδοχή του σημερινού πόλο, η καταπόνηση όμως του προκάλεσε αιμορραγία και πέθανε την επόμενη μέρα, αφήνοντας μόνο αυτοκράτορα τον ανιψιό του.

Ο “ξεχασμένος” αυτοκράτορας

Όπως το ψηφιδωτό του, έμεινε και ο ίδιος στη σκιά της Ιστορίας. Αντίθετα ο μισητός αδελφός του, χάρη στις φροντίδες των διαδόχων του απέκτησε μια επιφανή θέση στη μνήμη των μεταγενέστερων αλλά και στον πιο περίλαμπρο ναό της Χριστιανοσύνης.

Ακόμη και σήμερα, 1.100 χρόνια αργότερα, πάνω από την βασίλειο πύλη, την κεντρική πύλη της Αγίας Σοφίας, που χρησιμοποιούσαν μόνο οι αυτοκράτορες, υπάρχει το ψηφιδωτό που εικονίζει τον Λέοντα. Ταπεινωμένος σε βαθιά προσκύνηση δέεται στην αιωνιότητα για τη συγχώρηση των αμαρτημάτων του.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η Αγία Σοφία κατά τη διάρκεια Θείας Λειτουργίας. Ο πίνακας ντοκουμέντο του Φοσσάτι, που αποτύπωσε όλα τα ψηφιδωτά και τον «Eξαπτέρυγο Aγγελο» πριν καλυφθούν με γύψο