Λάχαρης, ο τύραννος που πήρε το χρυσό από το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς και έκοψε νομίσματα για να σωθεί

Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου που βρισκόταν στο εσωτερικό του Παρθενώνα ήταν ένα από τα διασημότερα έργα τέχνης της κλασικής εποχής

Φιλοτεχνήθηκε από τον Φειδία την περίοδο της μεγάλης ακμής της Αθήνας τον 5ο αι. π. Χ. Το άγαλμα όμως καταστράφηκε στη διάρκεια της αρχαιότητας. Σήμερα η μορφή του είναι γνωστή μόνο από κάποια μικρά αρχαία αναθήματα που το αντιγράφουν -με πιο γνωστό αυτό της Αθηνάς “Βαρβακείου”- καθώς και απεικονίσεις του σε νομισματικές εκδόσεις της Αθήνας και άλλων αρχαίων νομισματοκοπείων.

Όμως, εξαιτίας ενός σχετικά αγνώστου ιστορικού γεγονότος κάτι έχει διασωθεί από το περίφημο αυτό άγαλμα και μάλιστα από το χρυσό του!

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο χρυσός της Αθηνάς Παρθένου είχε τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία του αγάλματος, κυρίως στα μαλλιά και τα ρούχα, ενώ άλλα τμήματα που ήταν λευκά, όπως το πρόσωπο και τα χέρια ήταν από ελεφαντόδοντο. Ο Φειδίας κατηγορήθηκε από τους Αθηναίους ότι είχε υπεξαιρέσει μέρος του χρυσού. Αυτός κανόνισε να κατέβουν όλες οι πλάκες χρυσού από το άγαλμα και να ζυγιστούν. Έτσι απέδειξε την αθωότητά του.

Ο χρυσός με τον οποίο είχε επενδυθεί το άγαλμα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τους Αθηναίους σε περίπτωση σοβαρής κρίσης 

Όμως αυτό δεν το έκαναν στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, ακόμη και όταν κινδύνευε η ίδια η ύπαρξη της πόλης τους. Μόνο το 407/406 π. Χ. όταν δεν είχαν πια χρήματα για να φτιάξουν ένα νέο πολεμικό στόλο χρησιμοποίησαν το χρυσό από αγάλματα στην Ακρόπολη. Προκειμένου να καλύψουν αυτό το σημαντικό έξοδο έλιωσαν τις χρυσές πλάκες από αγάλματα στην Ακρόπολη που είχαν τη μορφή Νίκης και με το χρυσό τους έκοψαν νομίσματα.

Οι αρχαίες ελληνικές πόλεις χρησιμοποιούσαν ασήμι για τη νομισματοκοπία τους. Πολύ σπάνια έκοβαν χρυσά νομίσματα. Όπως στην περίπτωση του χρυσού της Αθήνας, αυτό όχι μόνο δεν σηματοδότησε οικονομική ανάπτυξη, αλλά σοβαρότατη κρίση!

Αν και οι Αθηναίοι πήραν τότε το χρυσό από τα αγάλματα της Νίκης, δεν έκαναν το ίδιο και με της Αθηνάς Παρθένου. Αυτό το αποτόλμησε ένα αιώνα αργότερα ένας ασήμαντος τύραννος της Αθήνας στη διάρκεια ενός γεγονότος που δεν είναι από τα πολύ γνωστά της αρχαιότητας.

Ο Δημήτριος Πολιορκητής στην Αθήνα

Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ., οι κορυφαίοι στρατηγοί του διαμοιράστηκαν την αυτοκρατορία του. Σχεδόν αμέσως ξεκίνησαν εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ τους για να αρπάξουν όλο και μεγαλύτερα κομμάτια. Μία από τις διεκδικούμενες περιοχές ήταν η νότια Ελλάδα  και φυσικά η Αθήνα.

Οι πιο σημαντικοί διεκδικητές της ήταν ο Κάσσανδρος, βασιλιάς της Μακεδονίας και ο Αντίγονος Α΄ Μονόφθαλμος που εξουσίαζε τμήμα της Μικράς Ασίας.

Μεταξύ 319-317 π.Χ., ο Κάσσανδρος κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της νότιας Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας. Όμως, το 307 π.Χ., ο γιος του Αντιγόνου, Δημήτριος Α΄ Πολιορκητής, έδιωξε τον Δημήτριο τον Φαληρέα, που κυβερνούσε την πόλη ως τύραννος και μαριονέτα του Κασσάνδρου.

Ο Δημήτριος Πολιορκητής επανέφερε στην Αθήνα το δημοκρατικό πολίτευμα. Για το λόγο αυτό οι Αθηναίοι έκαναν ιδιαίτερες τιμές σε κείνον και τον πατέρα του.

Οι πόρνες του Πολιορκητή στον Παρθενώνα 

Όμως, σύντομα οι Αθηναίοι στράφηκαν εναντίον του Δημητρίου. Σε αυτό έπαιξε ρόλο η αλαζονική του συμπεριφορά του, αλλά κυρίως ο ακόλαστος και ο σπάταλος τρόπος ζωής του που οι Αθηναίοι υποχρεώθηκαν να χρηματοδοτήσουν.

Έτσι, για παράδειγμα, ζήτησε από τους Αθηναίους να μαζέψουν το τεράστιο ποσό των 250 ταλάντων. Όταν ο Δημήτριος πήρε τα χρήματα, τα έδωσε στις πόρνες που τον συνόδευαν για να αγοράσουν καλλυντικά! Ο κόμπος έφθασε στο χτένι όταν εγκατέστησε τις πόρνες μέσα στον Παρθενώνα και συνευρισκόταν με αυτές εκεί!

Οι Αθηναίοι κατάφεραν τελικά να ξεφορτωθούν τον Δημήτριο Πολιορκητή όταν αυτός και ο Αντίγονος ηττήθηκαν από τους αντιπάλους τους στη Μάχη της Ιψού το 301 π. Χ.

Ο Λάχαρης στην εξουσία  

Την εξουσία στην Αθήνα κατέλαβε ένας δημαγωγός, ο Λάχαρης, που συμμάχησε κρυφά με τον Κάσσανδρο. Ο Λάχαρης έδιωξε από την πόλη τους πολιτικούς του αντιπάλους και κυβέρνησε ως τύραννος και μαριονέτα του βασιλιά της Μακεδονίας.

Ωστόσο, ο Κάσσανδρος πέθανε το 298 ή 297 π.Χ., και λίγο αργότερα ο Δημήτριος Πολιορκητής κατάφερε να γίνει εκείνος βασιλιάς της Μακεδονίας. Σχεδόν αμέσως ξεκίνησε να καταλαμβάνει τη νότια Ελλάδα και οι Αθηναίοι μπήκαν στο στόχαστρό του.

Το 296 π.Χ., ο Δημήτριος επέβαλε αποκλεισμό στην πόλη, και την πολιόρκησε μεταξύ 295-294 π. Χ. Η πείνα νίκησε τους Αθηναίους, οι οποίοι και παραδόθηκαν στο Δημήτριο. Ο Λάχαρης κατάφερε να διαφύγει στη Θήβα παίρνοντας μαζί του όσο θησαυρό μπορούσε να κουβαλήσει.

Ο Δημήτριος Πολιορκητής άρχισε να τον καταδιώκει από πόλη σε πόλη. Δεν κατάφερε όμως να τον πιάσει!

Ο “τύραννος-φαντομάς” 

Αν πιστέψουμε τις πηγές, ο Λάχαρης αποδείχτηκε ιδιοφυία στις δραπετεύσεις και τις μεταμφιέσεις. Κατάφερνε να δραπετεύει μέσα από τις αποχετεύσεις και να κρυφτεί σε πηγάδια.

Σε μία περίπτωση που οι άνθρωποι του Πολιορκητή τον είχαν περικυκλώσει στη Σηστό και ήταν σίγουροι ότι θα τον έπιαναν, αυτός παρεισέφρησε σε μία κηδεία. Είχε καλυφθεί ολόκληρος μ’ ένα μαύρο ρούχο και βέλο και παρίστανε μία βαρυπενθούσα συγγενή του νεκρού. Έτσι μπόρεσε να ξεφύγει!

Τα χρυσά νομίσματα του Λάχαρη

Σύμφωνα με τον Παυσανία (1.25.7) όταν ο Δημήτριος πολιορκούσε τον Λάχαρη στην Ακρόπολη, αυτός πήρε το χρυσό από το άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου προκειμένου να κόψει νόμισμα και να πληρώσει τους μισθοφόρους του. Οι νομισματολόγοι έχουν ταυτοποιήσει μια αθηναϊκή κοπή με αυτή του Λάχαρη.

Φέρει τους τύπους και τεχνοτροπία των αργυρών εκδόσεων των αρχών του 3^ου αιώνα π. Χ. Ελάχιστα από τα νομίσματα αυτά είναι γνωστά. Η εξαιρετική τους σπανιότητα οφείλεται μάλλον στο γεγονός ότι η ονομαστική τους αξία ήταν μικρότερη απ’ αυτή του χρυσού που περιείχαν.

Όσοι έτυχε να λάβουν ως πληρωμή τα συγκεκριμένα νομίσματα, κέρδιζαν περισσότερα αν τα έλιωναν και τα πουλούσαν ως χρυσό.

Ο Πολύαινος (Στρατηγικά, 3.7) αναφέρει ότι ενώ ο Λάχαρης προσπαθούσε να διαφύγει από την Αθήνα μεταμφιεσμένος σε μαύρο δούλο -είχε βάλει φούμο στο πρόσωπό του- καταδιώχθηκε από κάποιους ιππείς του Δημητρίου Πολιορκητή. Για να αποσπάσει την προσοχή των διωκτών του, ο τύραννος σκόρπισε στο δρόμο «χρυσούς δαρείκους» (περσικά νομίσματα).

Οι ιππείς σταμάτησαν για να τα μαζέψουν, δίνοντας στον Λάχαρη αρκετό χρόνο για να διαφύγει.

Είναι πολύ πιθανό ο Πολύαινος με τον όρο “δαρεικοί” να μην αναφέρεται συγκεκριμένα σε χρυσά περσικά νομίσματα -που είχαν πάψει να κυκλοφορούν την εποχή του Λάχαρη- αλλά γενικά σε “χρυσό νόμισμα”. Μάλλον τα χρυσά νομίσματα που σκόρπισε να ήταν κάποια απ’ αυτά που έκοψε ο ίδιος.

Ορειχάλκινες πλάκες αντί χρυσές

Οι ειδικοί πιστεύουν ότι μετά την αφαίρεση του χρυσού από την Αθηνά Παρθένου, οι Αθηναίοι τοποθέτησαν στη θέση τους ορειχάλκινες πλάκες που τις είχαν επιχρυσώσει. Είχε περάσει ανεπιστρεπτί η εποχή που είχαν τη δυνατότητα να γεμίσουν με χρυσάφι το ιερότερο άγαλμά τους.

Τα χρυσά νομίσματα του Λάχαρη εκτός από την αξία τους ως τεκμήρια ενός ιστορικού γεγονότος της Ελληνιστικής ιστορίας έχουν και συναισθηματική αξία ως απομεινάρια ενός από τα ωραιότερα καλλιτεχνικά δημιουργήματα όλων των εποχών!