Κοζάκοι, οι μαχητές της Ουκρανίας που αφύπνισαν την εθνική συνείδηση. Ο ηγέτης τους που διαφύλαξε την ορθόδοξη πίστη

Τον 15ο αιώνα, μια νέα στρατιωτική ομάδα, οι Κοζάκοι, άρχισε να αναπτύσσεται στις νότιες ουκρανικές στέπες. Διαδραμάτισε καίριο ρόλο στην αφύπνιση της ουκρανικής ταυτότητας.

Οι Κοζάκοι της Ζαπορίζια κατοικούσαν στις όχθες του ποταμού Δνείπερου, στην ουκρανική πόλη Ζαπορίζια. Ήταν γενναίοι και ευρηματικοί άντρες που ταξίδευαν στις στέπες για κυνήγι, ψάρεμα και συλλογή μελιού.

Επειδή δέχονταν συνεχώς επιθέσεις από τους Τατάρους, συνασπίστηκαν σε ομάδες και ανέπτυξαν πολεμικές ικανότητες. Με τον καιρό, εξελίχθηκαν σε μαχητικούς υπερασπιστές της Ουκρανίας από τους Τατάρους.

Επίσης, πραγματοποίησαν εκστρατείες στην επικράτεια της Κριμαίας κα έκαναν επιδρομές ακόμη και σε τουρκικές παράκτιες πόλεις στην Ανατολία.

Οι Κοζάκοι της Ζαπορίζια ήταν υποτελείς στην Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία. Ο αριθμός τους αυξήθηκε σημαντικά από αγρότες και φτωχούς κατοίκους περιοχών της Ουκρανίας που ήθελαν να γλιτώσουν από τη δουλοπαροικία των Πολωνών και Λιθουανών κατακτητών.

Η εξέγερση του Χμελνίτσκι

Τη δεκαετία του 1560, η πολωνική κυβέρνηση προσπάθησε να διχάσει τους Ουκρανούς Κοζάκους και να θέσει τη δύναμή τους υπό τον έλεγχό της.

Στρατολόγησε ένα σημαντικό ποσοστό Κοζάκων θεωρώντας τους μια χρήσιμη μαχητική δύναμη σε πολέμους ενάντια στους Μογγόλους και τους Οθωμανούς. Όμως, σε καιρό ειρήνης τούς έβλεπε περισσότερο ως απειλή.

Οι Κοζάκοι ένιωθαν έντονα την κοινωνική και θρησκευτική καταπίεση της πολωνικής εξουσίας. Δεν ήθελαν να προσηλυτιστούν από την ορθόδοξη στην καθολική πίστη και διεκδικούσαν την ανεξαρτησία τους

Στα μέσα της δεκαετίας του 1640, οι συνθήκες για εξέγερση ωρίμασαν. Χρειαζόταν απλώς κάποιος για να ηγηθεί του απελευθερωτικού αγώνα.

Αυτός βρέθηκε στο πρόσωπο του Μπογκντάν Χμελνίτσκι, γιος ενός κατώτερου Ουκρανού ευγενούς και μετέπειτα Αταμάνος των Κοζάκων της Ζαπορίζια.

Οι μαχητικοί Κοζάκοι του Χμελνίτσκι, με την αρωγή των Τατάρων της Κριμαίας, ξεσηκώθηκαν. Διέπραξαν όμως και φρικαλεότητες εναντίον του άμαχου πληθυσμού. Ο πολωνικός στρατός δέχθηκε ισχυρό πλήγμα.

Ως αποτέλεσμα της εξέγερσης του Χμελνίτσκι, δημιουργήθηκε το ανεξάρτητο Αταμανάτο των Κοζάκων, στην περιοχή της σημερινής κεντρικής Ουκρανίας.

Η συμφωνία που ένωσε την Ουκρανία με τη Ρωσία

Οι αξιοσημείωτες αρχικές επιτυχίες του Χμελνίτσκι δεν είχαν ανάλογη συνέχεια.

Το 1653, το Αταμανάτο των Κοζάκων ήρθε αντιμέτωπο με τον κίνδυνο να υποδουλωθεί εκ νέου στους ξένους φεουδάρχες. Οι Πολωνοί ετοίμαζαν νέες επιθέσεις εναντίον των Ουκρανών Κοζάκων.

Επίσης, ο Χμελνίτσκι έχασε την υποστήριξη των Τατάρων της Κριμαίας, οι οποίοι λεηλάτησαν ουκρανικές πόλεις και αιχμαλώτισαν χιλιάδες κατοίκους. Ο Χμελνίτσκι αναζήτησε τότε την προστασία του Ρώσου Τσάρου, Αλέξιου.

Το 1654, μετά από πολύμηνες διαπραγματεύσεις, υπογράφτηκε η Συνθήκη του Περεγιασλάβλ. Σύμφωνα με αυτήν, η Ουκρανία θα ενωνόταν με τη Ρωσία και θα αποτελούσε αυτόνομο δουκάτο.

Από τότε και μετά, η ιστορία της Ουκρανίας θα ήταν στενά συνδεδεμένη με εκείνη της Ρωσίας.

Οι πολλαπλές ερμηνείες και η υστεροφημία του Χμελνίτσκι

Το αρχικό κείμενο της Συμφωνίας του Περεγιασλάβλ δεν έχει διασωθεί. Μεταξύ των ιστορικών υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις ως προς το είδος της ένωσης που είχε στο μυαλό του ο Χμελνίτσκι.

Επρόκειτο για στρατιωτική ένωση, επικυριαρχία ή πλήρη ενσωμάτωση της Ουκρανίας στο Βασίλειο της Ρωσίας;

Φαίνεται πως η συνθήκη υπαγορεύτηκε από τις ανάγκες και τα συμφέροντα των δύο πλευρών τη δεδομένη συγκυρία.

Οι μεν Ρώσοι αποκτούσαν ισχύ στην περιοχή και ενδυνάμωναν τις απώτερες βλέψεις τους για το Κίεβο, την αρχαία πρωτεύουσα του Κράτους των Ρως, οι δε Κοζάκοι εξασφάλιζαν νόμιμη προστασία από μια ορθόδοξη δύναμη για να μην υποδουλωθούν στους Πολωνούς κατακτητές ή τον Σουλτάνο της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Πάντως, θεωρείται σίγουρο ότι δεν υπήρξε άνευ όρων παράδοση. Οι Κοζάκοι δήλωσαν υποταγή στον Τσάρο με τον όρο να διατηρήσουν σημαντικά δικαιώματα και προνόμια, όπως το να εκλέγουν τον Αταμάνο τους. Αργότερα, βέβαια, ο Τσάρος άρχισε να περιορίζει την αυτονομία των Ουκρανών Κοζάκων.

Σε κάθε περίπτωση, ο Μπογκντάν Χμελνίτσκι όχι μόνο καθόρισε το μέλλον της Ουκρανίας, αλλά και οδήγησε στην αποδυνάμωση της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Άλλαξε σημαντικά την ισορροπία δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώπη.

Στην Ουκρανία, θεωρείται εθνικός ήρωας και πατέρας του έθνους και η εξέγερσή του φέρει ιδιαίτερο βάρος στην ουκρανική συλλογική μνήμη. Η εικόνα του εμφανίζεται σε ουκρανικά χαρτονομίσματα και υπάρχει μνημείο προς τιμήν του στο κέντρο του Κιέβου.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia