Κινίνη. Το φάρμακο κατά της ελονοσίας που “σάρωνε” στην Ελλάδα για δεκαετίες. Ήταν κρατικό μονοπώλιο και οι επιτήδειοι τη νόθευαν για να βγάλουν μεγαλύτερες ποσότητες

Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όταν η Ελλάδα μαστιζόταν από μία άλλη επιδημία, την ελονοσία, το θαυματουργό «ελιξίριο» που απάλυνε τον πόνο των νοσούντων ήταν η κινίνη.

Η ελονοσία εξαπλωνόταν ταχύτατα μέσω των κουνουπιών. Το βρώμικο νερό, η έλλειψη υγιεινής, η φτώχεια, ο πόλεμος και η μαζική μετακίνηση πληθυσμών ήταν συνθήκες που ευνόησαν την επιδημική εξέλιξη της ασθένειας στην Ελλάδα. Η Ευρώπη αντιμετώπισε έντονα το ελονοσικό πρόβλημα στα τέλη του 19ου αιώνα. Στη χώρα μας γνώρισε έξαρση από τις αρχές του 20ου.

Τρόποι πρόληψης, όπως η εξόντωση των βασικών φορέων της ελονοσίας, δηλαδή των κουνουπιών, ήταν γνωστές και εφαρμόστηκαν όπου ήταν δυνατόν. Ωστόσο, δεν υπήρχαν τα μέσα και ο κατάλληλος προγραμματισμός προκειμένου να αποδειχθούν αποτελεσματικές. Έτσι, η ελονοσία συνέχισε να εξαπλώνεται και να «θερίζει». Και τα συμπτώματα των νοσούντων έχρηζαν άμεσης φαρμακευτικής αντιμετώπισης.

Κινίνη

Το κινίνο προέρχεται από τον αποξηραμένο φλοιό του τροπικού δέντρου κιγχόνη και η δράση του είναι αντιπυρετική και μυοχαλαρωτική. Η παραγωγή του δεν ήταν ιδιαίτερα κοστοβόρα. Παράλληλα, ως φάρμακο ήταν δραστικό, με ελάχιστες παρενέργειες συγκριτικά με άλλα σκευάσματα και γιατροσόφια της εποχής. Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων πολύ γρήγορα κατέστησε την κινίνη ως το πιο διαδεδομένο φάρμακο κατά της ελονοσίας.

Οι γιατροί την χορηγούσαν κυρίως σε χάπια. Παρόλα αυτά, κυκλοφορούσε και σε άλλες μορφές. Μπορούσε να χορηγηθεί ενδομυϊκά ή ενδοφλέβια, υποδόρια ή και από το στόμα σε μορφή δισκίων, καψουλών ή σε σιρόπι. Η συνήθης δοσολογία ήταν έξι χάπια των 0,2 γραμμαρίων την ημέρα.

Παρότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν θεράπευε τη νόσο, απάλυνε το κύριο σύμπτωμα, τον πυρετό. Επομένως, όταν περί το 1905, άρχισαν ξαφνικά να εμφανίζονται κρούσματα ασθενών που η χορήγηση κινίνης δεν βοηθούσε καθόλου στην βελτίωση της κατάστασής τους, αναδύθηκαν υποψίες.

Νοθεία και αισχροκέρδεια

Οι επιδημικές διαστάσεις που πήρε η ελονοσία στην βόρειο Ελλάδα μετά το ξέσπασμα του Α Παγκοσμίου Πολέμου στην περιοχή έκαναν την κινίνη περιζήτητη. Ακόμη και οι μη νοσούντες αγόραζαν το φάρμακο προληπτικά. Δεν είναι τυχαίο ότι μία πολύ διαδεδομένη μορφή ήταν τα κουφέτα. Η φαρμακευτική ουσία ήταν συγκεντρωμένη στη μέση, ενώ γύρω γύρω υπήρχε ένα λεπτό περίβλημα ζάχαρης ή άλλων γλυκαντικών ουσιών. Με αυτόν τον τρόπο η κατάποσή του γινόταν πιο εύκολη και ευχάριστη ακόμα και για τις μικρές ηλικίες.

Παρόλα αυτά, όπως ήταν αναμενόμενο, πολλοί επιτήδειοι βρήκαν την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν την κατάσταση. Σύντομα, η τιμή του φαρμάκου στην αγορά εκτοξεύτηκε. Μάλιστα, τα φαινόμενα αισχροκέρδειας ήταν ιδιαίτερα έντονα στην επαρχία.

Στα αθηναϊκά φαρμακεία ένα κουτάκι μπορεί να κόστιζε 2 δραχμές. Σε αγροτικές περιοχές, η τιμή του συχνά έφτανε ακόμα και τις 12.

Εκτός αυτού, ακόμα σοβαρότερα ήταν τα περιστατικά νοθείας. Πολλοί ασθενείς έπαιρναν το φάρμακο και δεν έβλεπαν αποτελέσματα. Αυτό συνέβαινε διότι η δοσολογία κινίνης που περιείχε, ήταν στην πραγματικότητα πολύ μικρότερη από την αναγραφόμενη. Αντί για 0,2 γραμμάρια που ήταν η καθορισμένη περιεκτικότητα, μπορεί να περιείχε μόλις 0,1.

Διαβάστε ακόμα: Το φαρμακευτικό σκάνδαλο της νοθευμένης κινίνης που ξεσήκωσε όλη την χώρα. Κατηγορήθηκε ένας επιστήμονας, διαπομπεύθηκε και τελικά δεν υπήρχε καν σκάνδαλο

Το κρατικό Μονοπώλιο

Καθώς τα χρόνια περνούσαν και τα ποσοστά ελονοσίας ολοένα αυξάνονταν, η ελληνική κυβέρνηση αναγκάστηκε να λάβει δραστικά μέτρα. Το 1908 ψηφίστηκε νόμος που παραχωρούσε στο κράτος το μονοπώλιο της κινίνης.

Για λίγα χρόνια, οι τιμές ελέγχθηκαν και η ανεξέλεγκτη αισχροκέρδεια πατάχθηκε. Η εισαγωγή, συσκευασία και διάθεση υπαγόταν πλήρως στην κρατική δικαιοδοσία. Το 1924 το κρατικό μονοπώλιο άρθηκε για να επανέλθει το 1931.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η χρήση κινίνης παρέμεινε αμείωτη για σχεδόν μισό αιώνα. Ακόμα και οι Ιταλοί κατά την Κατοχή, κουβαλούσαν μαζί τους ποσότητες του φαρμάκου με τον φόβο ότι θα πλήττονταν από την επιδημική ασθένεια.

Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου, η κινίνη άρχισε σταδιακά να αντικαθίσταται από την χλωροκίνη, που μέχρι τότε θεωρούταν πολύ τοξική για ανθρώπινη χρήση. Όταν νέες μελέτες ανέδειξαν την θεραπευτική της αξία στη μάχη κατά της ελονοσίας, εισήχθη δυναμικά στην κλινική πρακτική.

Όπως αποδείχθηκε, ούτε η χλωροκίνη στάθηκε ικανή να αντιμετωπίσει τη νόσο και μια δεκαετία αργότερα, έδωσε τη θέση της σε άλλα φάρμακα.

Άλλωστε, μόλις το 1974 και μετά από μια μεγάλη προσπάθεια με εγγειοβελτιωτικά έργα και αποξηράνσεις, η Ελλάδα κηρύχθηκε επίσημα «ελεύθερη ελονοσίας»…

Δείτε σε επανάληψη την Κυριακή 6/6 το νέο επεισόδιο της Μηχανής του Χρόνου στον COSMOTE HISTORY για τις επιδημίες στην Ελλάδα του 20ου αιώνα 

Δείτε εικόνες από το Ελληνικό Φαρμακευτικό Μουσείο στην Θεσσαλονίκη (Λεωφόρος Εθνικής Αντιστάσεως, Μπουμπουλίνας 173-175, Καλαμαριά), όπου εκτίθενται συσκευασίες με παλιά φάρμακα και ιστορικό εξοπλισμό από παλιά Φαρμακεία:

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η τρομερή διαμάχη δύο επιστημόνων για το ποιος ανακάλυψε τον τρόπο μετάδοσης της ελονοσίας. Ο επιστήμονας που πήρε το Νόμπελ είχε χάσει τον παππού του και είχε νοσήσει και ο ίδιος από ελονοσία