Κερδύλια και Κωσταράζι. Τα μαρτυρικά χωριά που ερημώθηκαν με την ναζιστική εντολή περί συλλογικής ευθύνης. Νέα εκπομπή

Τα ερημωμένα χωριά της Κατοχής παρουσιάζει η «Μηχανή του Χρόνου» με τον Χρίστο Βασιλόπουλο, την Δευτέρα 27 Φεβρουαρίου 2023 στις 21:00 από το COSMOTE HISTORY.

Επανάληψη: Κυριακή 5 Μαρτίου, στις 17:00.

Οι Γερμανοί στο πέρασμά τους αφάνισαν χωριά σε όλη την Ελλάδα, καίγοντας τα σπίτια και εκτελώντας τους κατοίκους του. Τα περισσότερα από αυτά, μετά την απελευθέρωση, ξαναχτίστηκαν από τους επιζώντες.

Υπήρξαν όμως κάποια που δεν αναγεννήθηκαν ποτέ από τις στάχτες τους. Δύο τέτοιες περιπτώσεις είναι τα Κερδύλια Σερρών και το Κωσταράζι  Καστοριάς.

Η σφαγή των Κερδυλίων Σερρών

Τα Άνω και Κάτω Κερδύλια, έγιναν τα πρώτα χωριά της ηπειρωτικής Ελλάδας που εξαφανίστηκαν από τον χάρτη μετά τα σκληρά γερμανικά αντίποινα. Η αιτιολογία ήταν ότι οι κάτοικοι βοηθούσαν τους αντάρτες της περιοχής.

Το καλοκαίρι του 1941, οι αντιστασιακές ομάδες στην Μακεδονία έκαναν τα πρώτα θανάσιμα πλήγματα στο γερμανικό στρατό κατοχής. Τότε αποφασίστηκε ότι για κάθε νεκρό Γερμανό, θα εκτελούνταν 100 Έλληνες. Ήταν το εφιαλτικό ναζιστικό δόγμα περί συλλογικής ευθύνης, που αιματοκύλισε τα χωριά της Ελλάδας.

Στις 17 Οκτωβρίου του 1941, οι λοχαγοί Βέρνερ και Σράινερ ηγήθηκαν των αποσπασμάτων που έδρασαν στα Κερδύλια Σερρών . Η εντολή ήταν να συγκεντρωθούν όλοι άντρες ηλικίας 15 έως 60 ετών. Αφού τους έβαλαν να σκάψουν έναν μεγάλο λάκκο, τους εκτέλεσαν μαζικά.

Στη συνέχεια εξόντωσαν έμμεσα και τις οικογένειες τους, αφού έβαλαν φωτιά σε όλα τα σπίτια και κατέστρεψαν ολοκληρωτικά όλες τις υποδομές της περιοχής. Γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι κατέφυγαν σε διπλανά χωριά και δεν μπόρεσαν να επιστρέψουν ούτε στα χαλάσματα. Μετά τον πόλεμο έχτισαν και εποίκησαν τα Νέα Κερδύλια κοντά στη θάλασσα.

Ο ερειπιώνας στο Κωσταράζι Καστοριάς

Ότι συνέβη στην αρχή της κατοχής με το κάψιμο των Κερδυλίων, επαναλήφθηκε προς το τέλος της κατοχής σε ένα ακόμη χωριό της Μακεδονίας. Το Κωσταράζι Καστοριάς κάηκε μια βδομάδα μετά την τραγωδία της γειτονικής Κλεισούρας, όπου εκεί εκτελέστηκαν 280 άμαχοι.

Ως αφορμή για την καταστροφική δράση των Ναζί, στάθηκε η πληροφορία που είχαν ότι ο μυλωνάς του χωριού βοηθούσε τους αντάρτες καθώς τους φόρτιζε μια μπαταρία, απαραίτητη για την λειτουργία του ασυρμάτου τους.

Όταν έσφυξε ο κλοιός γύρω από το χωριό, ο άντρας κατέφυγε στο βουνό για να κρυφτεί. Το γερμανικό απόσπασμα έστησε μπλόκο στο χωριό και απείλησε ότι θα εκτελέσει τους χωριανούς ως αντίποινα. Τότε μυλωνάς πήρε την γενναία απόφαση να παραδοθεί για να δώσει τέλος στο δράμα των αμάχων. Στην πραγματικότητα θυσιάστηκε για να σώσει τους συμπατριώτες του.

Το χωριό όμως δεν γλύτωσε. Στις 13 Απριλίου του 1944, οι Γερμανοί το πυρπόλησαν. Το Κωσταράζι τυλίχθηκε στις φλόγες και καταστράφηκε συθέμελα. Αποχωρώντας έδωσαν την εξοντωτική εντολή μη επανακατοίκησης. Σήμερα παραμένει ένας τεράστιος ερειπιώνας.

Στην εκπομπή μιλούν:

Οι κάτοικοι Νέων Κερδυλίων Ευαγγελία Λιόλιου, Κωνσταντίνος Χούπης, Κωνσταντίνος Ψαράς, οι επιζώντες Γιάννης και Μανώλης Σαμαράς, η απόγονος εκτελεσθέντων Ελένη Πατσιά, ο δημοσιογράφος, συγγραφέας και ιστορικός ερευνητής Σπύρος Κουζινόπουλος.

Ο επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Στράτος Δορδανάς, η υποψήφια διδάκτωρ σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Παναγιώτα Γκάτσιου.

Οι κάτοικοι Κωσταραζίου Αγνή Αδάμου, Ανδρέας Τσίτσης, Γλυκερία Τζέλκα, Γιώργος Νατσούλης, Γεώργιος Βλάχος, η υποψήφια διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Παρθενόπη Βέργου, η ερευνήτρια ιστορίας Κωσταραζίου Μαρία Παπαϊωάννου.

Στις αναπαραστάσεις συμμετείχαν μέλη της ομάδας ιστορικής αναβίωσης Kampfgruppe ” Süden ” Hellenic Reenactment Group και κάτοικοι των περιοχών Κερδυλίων και Κωσταραζίου.

Δημοσιογραφική έρευνα επεισοδίου: Λίλα Βουργαζοπούλου