Κάθε χωριό και σημαία. Τα μπαϊράκια της Επανάστασης και οι συμβολισμοί τους. Πώς τα αποκαλούσαν οι Τούρκοι (εικόνες)

Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, δεν υπήρχε ενιαία διοίκηση, ούτε μόνο μία μόνο σημαία που να αντιπροσωπεύει όλους τους Έλληνες.

Το κάθε σώμα έφερε τη δική του σημαία. Άλλες έφεραν τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας ή τη θεά Αθηνά, άλλες τον Φοίνικα του Υψηλάντη κι άλλες αυτοσχέδιες ακολουθούσαν την παλιά αρματολίτικη παράδοση, με τα μπαϊράκια, το σταυρό και τους αγίους ή με τον αετό και το σταυρό, σε όλους τους δυνατούς συνδυασμούς.

“Τας σημαίας των αρματολών εμπλούτιζεν υπερήφανος ο δικέφαλος αετός κι ο αετός με τον σταυρόν – ο σταυραετός – σύνδεσμος άρρηκτος με το Βυζάντιον“, αναφέρει ο Ιωάννης Φιλήμων στο “Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως“.

Ωστόσο, κοινό στοιχείο όλων των σημαιών ήταν ο σταυρός, που υπενθύμιζε όχι μόνο τη χριστιανική πίστη των Ελλήνων αλλά και τη διαφοροποίηση από την οθωμανική ημισέληνο. Η φράση “Ελευθερία ή Θάνατος” κυριαρχούσε, όπως επίσης και το “Ιησούς Χριστός Νικά“, το “Εν τούτω νίκα” και το “Ή ταν ή επί τας” της αρχαίας Σπάρτης.

Φυσικά, κυριάρχησε και το “Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος“, που ήταν ο τίτλος της επαναστατικής προκήρυξης που κυκλοφόρησε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας, το Φεβρουάριο του 1821.

Κάθε χωριό και μια σημαία

Οι σημαίες ποίκιλλαν ανάλογα με τον τόπο και τις οικογενειακές παραδόσεις των οπλαρχηγών. Οι Κολοκοτρωναίοι συντάσσονταν πίσω από σημαία λευκή με γαλάζιο σταυρό στο κέντρο.

Στην Τρίπολη, σύμφωνα με την παράδοση, ο Παπαφλέσσας σχημάτισε από το εσωράσο του, που είχε γαλάζιο χρώμα, ένα τετράγωνο.

Πάνω σε αυτό ο αγωνιστής Παναγιώτης Κεφαλάς προσάρμοσε δύο λουρίδες της φουστανέλας του, προκειμένου να σχηματίσει ένα σταυρό.

Στη Ρούμελη κυριάρχησε ο τύπος της σημαίας που έφερε τον αετό και τον σταυρό, ενώ στο Μοριά οι σημαίες έφεραν τον σταυρό και τον Άγιο Γεώργιο ή άλλον άγιο.

Οι αγωνιστές είχαν αναπτύξει έναν ιδιαίτερο δεσμό με τις σημαίες τους, ακριβώς όπως και με τα όπλα τους, γι’ αυτό τις φύλασσαν σαν κόρη οφθαλμού.

Η κατασκευή των σημαιών και τα τελετουργικά

Όταν ένα σώμα δεν είχε προκατασκευασμένη σημαία, έφτιαχνε μία από απλό πανί. Ακόμα και τα τσεμπέρια, δηλαδή τα καλύμματα κεφαλής των γυναικών, χρησίμευσαν πολλές φορές για σημαίες.

Τα σύμβολα και τα γράμματα αποτυπώνονταν από ειδικούς ιστοτοποιούς, τους λεγόμενους πασματζήδες, ή ζωγραφίζονταν πρόχειρα από κάποιον που είχε την ικανότητα.

Τα κοντάρια, στα οποία οι σημαίες τοποθετούνταν, είχαν τη μορφή λόγχης. Κι αυτό, διότι η σημαία χρησίμευε και ως όπλο στη μάχη σώμα με σώμα.

Κάθε οπλαρχηγός έκανε αγιασμό για την καινούργια του σημαία και συνήθως έστηνε έναν ξύλινο σταυρό μεγάλων διαστάσεων, που προσκυνούσαν και ασπάζονταν οι οπλοφόροι, ορκιζόμενοι υπέρ πίστεως και πατρίδος στη σημαία.

Τα λάβαρα των εκκλησιών και οι εικόνες των αγίων, που τις κρατούσαν ιερείς ή χωρικοί, βοηθούσαν στη στρατολογία. Οι Έλληνες ονόμαζαν τις πολεμικές τους σημαίες μπαϊράκια, αλλά οι Τούρκοι τις αποκαλούσαν καταφρονητικά παλιόπανα ή πατσαβούρες.

Οι μπαϊρακτάρηδες ή φλαμπουριάρηδες, όπως ονομάζονταν οι σημαιοφόροι, επιλέγονταν με κριτήρια τη γενναιότητά τους και τη δύναμή τους, καθώς η θέση τους ήταν τιμητική μεν, αλλά και δύσκολη.

Η σημαία της Φιλικής Εταιρείας και η τρίχρωμη του Ιερού Λόχου

Η παρακάτω σημαία είναι η μοναδική σωζόμενη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, σύμφωνα με το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Φέρει τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας: τον Ιερό Δεσμό με τις 16 στήλες, σταυρό εντός κλάδου ελαίας και λογχοφόρους σημαίες με τα γράμματα ΗΕΑ (Ή Ελευθερία) και ΗΘΣ (Ή Θάνατος).

Σχεδιάστηκε από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και υψώθηκε από τον οπλαρχηγό Γεώργιο Σισίνη στην Ήλιδα. Αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλές ακόμη σημαίες της επανάστασης.

Η σημαία του Ιερού Λόχου ήταν τρίχρωμη. Στη μία πλευρά της σημαίας αναγραφόταν το “ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ” και υπήρχε στο κέντρο η εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

Στην άλλη πλευρά υπήρχε η εικόνα του Φοίνικα αναγεννόμενου από τις φλόγες και η φράση “ΕΚ ΤΗΣ ΚΟΝΕΩΣ ΜΟΥ ΑΝΑΓΕΝΝΩΜΑΙ“.

Δύο μήνες περίπου πριν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διαβεί τον ποταμό Προύθο, ο αδερφός του, Νικόλαος συνέταξε κείμενο, στο οποίο αναφέρει για τη σημαία:

“Η Ελληνική σημαία, τόσο εις τα της ξηράς στρατεύματα όσο και εις τα της θαλάσσης, πρέπει να είναι κατασκευασμένη εκ τριών χρωμάτων: άσπρου, μαύρου και κόκκινου. Το άσπρο σημαίνει την αθωότητα της δικαίας ημών επιχειρήσεως κατά των τυράννων, το μαύρο το υπέρ πατρίδος και ελευθερίας θάνατον ημών και το κόκκινο την αυτεξουσιότητα του Ελληνικού λαού και την χαράν αυτού διότι πολεμεί δια την ανάστασιν της Πατρίδος“.

Οι σημαίες του Ανδρέα Λόντου, του Άνθιμου Γαζή και του Αθανάσιου Διάκου

Στις 24 Μαρτίου 1821, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και ο Ανδρέας Ζαΐμης μπήκαν στη Πάτρα. Εκεί έφτασαν επίσης ο Μπενιζέλος Ρούφος και ο προεστός του Αιγίου, Ανδρέας Λόντος.

Ο τελευταίος έφερε μαζί του μία αυτοσχέδια σημαία κόκκινου χρώματος, η οποία είχε από τη μία μόνο όψη της ένα μαύρο σταυρό.

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε τη σημαία και έστησε ένα μεγάλο ξύλινο σταυρό στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου. Όλοι έτρεχαν να τον προσκυνήσουν και να τον ασπαστούν ορκιζόμενοι “Ελευθερία ή Θάνατο“.

Ιδιαίτερες είναι και οι σημαίες που χρησιμοποιούσαν ο Αθανάσιος Διάκος και ο Άνθιμος Γαζής. Η μεν πρώτη ήταν ολόλευκη με την εικόνα του Αγίου Γεωργίου να σκοτώνει τον δράκο και τη φράση “Ελευθερία ή Θάνατος“.

Η δε δεύτερη ήταν επίσης κάτασπρη, αλλά περιελάμβανε ένα μεγάλο κόκκινο σταυρό και τέσσερις μικρότερους, πράγμα που υποδήλωνε την επικράτηση της Ορθοδοξίας έναντι του Ισλάμ.

Υπάρχει και μία ακόμη παραλλαγή της σημαίας του Γαζή. Πάνω από το σταυρό βρίσκεται ένας ήλιος, ο οποίος παραπέμπει στον “ήλιο της δικαιοσύνης” της Ελλάδας, και κάτω από το σταυρό η ημισέληνος, πράγμα που υποδηλώνει την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η σημαία του Αρείου Πάγου της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος

Ο Άρειος Πάγος της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας ήταν ένα προσωρινό καθεστώς διοίκησης στη Στερεά Ελλάδα που διήρκεσε από το 1821 έως το 1825 και είχε επίσης τη δική του σημαία.

Αποτελείτο από τρεις κάθετες γραμμές (πράσινη-λευκή-μαύρη) και σε καθεμία υπήρχαν τα εξής σύμβολα:

• ο σταυρός, απόδειξη της ακλόνητης χριστιανικής πίστης,
• η φλεγόµενη καρδιά, δείγμα της αγνότητα του σκοπού της Επανάστασης
• και η άγκυρα, που παρέπεμπε στη σταθερότητα του τελικού σκοπού.

Τέλος, ξεχωριστή θέση στην ιστορία των σημαιών του 1821 έχουν οι ναυτικές, προερχόμενες από τα νησιά που διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις μάχες εναντίον του οθωμανικού στόλου. Μπορείτε να διαβάσετε το σχετικό αφιέρωμα της “Μηχανής του Χρόνου” στον παρακάτω υπερσύνδεσμο:

Οι ναυτικές σημαίες της Επανάστασης και των καπεταναίων. Τι συμβόλιζε το φίδι, η κουκουβάγια και γιατί είχαν ως σύμβολο ακόμη και την ημισέληνο;

Με πληροφορίες από:

• Λάβαρα και σημαίες της επανάστασης του 1821
• “Σημαίες της Επανάστασης του 1821“, Σύλλογος Υπαλλήλων της Βουλής των Ελλήνων

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia