Καταρρέει στο Αϊβαλί το σπίτι του Ηλία Βενέζη. Πως έγραψε το βιβλίο της αιχμαλωσίας του. Η θεατρική μνήμη στη Ν. Ερυθραία

Καταρρέει το σπίτι στο μικρασιατικό Αϊβαλί όπου γεννήθηκε και έζησε, μέχρι τα 18 του χρόνια, ο μεγάλος Έλληνας λογοτέχνης Ηλίας Βενέζης.

Αφημένο στην τύχη του, στις ιστορικές Κυδωνίες, από τους άγνωστους ιδιοκτήτες του στους προγόνους των οποίων πέρασε σε εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάνης, το εμβληματικό για το Μικρασιατικό Ελληνισμό σπίτι, καταρρέει.

Οι εικόνες δείχνουν ότι ο πάνω όροφος αποσαρθρώθηκε, αφού το κτίριο μετρά πάνω από 100 χρόνια ζωής και παραμένει ασυντήρητο σε μια περιοχή με έντονη σεισμική δραστηριότητα.

Οι φθορές φαίνονται καθαρά στο επιχρισμένο ξύλινο σκελετό (μπαγδατί) που εδράζεται πάνω στο πέτρινο ισόγειο.

Το σπίτι του Ηλία Βενέζη. Εκεί τον συνέλαβαν

Η οικία Μιχαήλ Μέλλου, του καταγόμενου από την Κεφαλλονιά πατέρα του συγγραφέα και της λεσβιακής καταγωγής μητέρας του, βρίσκεται στο απάνω πλατύ σοκάκι του Αϊβαλιού, πολύ κοντά στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας που επίσης καταρρέει.

Βενέζης λεγόταν ο παππούς του Δημήτριος από την πλευρά της μητέρας του, το όνομα του οποίου χρησιμοποίησε σαν λογοτεχνικό ψευδώνυμο

Μέσα σε αυτήν διαδραματίσθηκαν τα όσα τραγικά περιγράφει ο συγγραφέας στο ιστορικό βιβλίο του «Το Νούμερο 31328». Γεγονότα που αφορούν το τέλος του Μικρασιατικού Ελληνισμού στην Αϊβαλιώτικη Πολιτεία το Σεπτέμβριο του 1922, τη σύλληψη του και τη ζωή του στα Τάγματα Εργασίας επί 14 μήνες έως και την απελευθέρωση του μαζί με ελάχιστους επιβιώσαντες από τις κακουχίες συμπατριώτες του.

Το βιβλίο του είναι ένα συνεχές σφυροκόπημα του αναγνώστη με εξιστορήσεις βασανιστηρίων, εξευτελισμών και οδυνηρών πόνων. Ο άνθρωπος είναι ένας αριθμός, χωρίς πρόσωπο, που σέρνεται μέσα στο βασανιζόμενο πλήθος, μια ύπαρξη χωρίς κανενός είδους αξία, μέσα στη φρίκη, στον παραλογισμό και στην παραφροσύνη του πολέμου.

Ο Ηλίας Βενέζης όταν συνελήφθη ήταν μόλις 18 χρόνων

Γεννημένος στο Αϊβαλί το 1904, πέρασε με την οικογένεια του στη Μυτιλήνη στα χρόνια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και του λεγόμενου πρώτου διωγμού.

Επέστρεψαν στην πολιτεία τους το 1919 και αποφοίτησε από το ιστορικό Γυμνάσιο Κυδωνιών, διάδοχο της μεγάλης Ακαδημίας Κυδωνιών!

Μετά την απελευθέρωση του από τα Τάγματα Εργασίας το φθινόπωρο του 1923, σε εφαρμογή των συμφωνημένων με τη Συνθήκη της Λωζάννης, επέστρεψε στη Μυτιλήνη.

Εκεί, συνδέθηκε με τη λογοτεχνική παρέα του Στρατή Μυριβήλη, ο οποίος τον παρακίνησε να καταγράψει τα όσα έζησε στην αιχμαλωσία του.

Έτσι και γεννήθηκε «Το Νούμερο 31328» που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά, σε συνέχειες στην εφημερίδα «Καμπάνα» της Μυτιλήνης, στην οποία διευθυντής ήταν ο Μυριβήλης.

Ας σημειωθεί ότι ο Βενέζης και ο Μυριβήλης (μαθητής και δάσκαλος δηλαδή) μοιράστηκαν το πρώτο στην ιστορία Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας. Και οι δυο ήταν το 1956 υποψήφιοι για την έδρα της Λογοτεχνίας στην Ακαδημία Αθηνών, στην οποία και εκλέχτηκε ο Βενέζης.

«Το Νούμερο 31328» ακολούθησαν τα εμβληματικά επίσης για την ιστορία του Μικρασιατικού Ελληνισμού μυθιστορήματα «Γαλήνη» και «Αιολική Γη»!

Το πατρικό του Ηλία Βενέζη στο Αϊβαλί πριν από την καταστροφή.

Ο Βένεζης διώχθηκε για τις πολιτικές του ιδέες στη δικτατορία του Μεταξά ενώ στη διάρκεια της Κατοχής συνελήφθη με την κατηγορία ότι με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, είχε μιλήσει σε συγκέντρωση του προσωπικού της Τράπεζας της Ελλάδας όπου εργαζόταν. Φυλακίστηκε στο «Μπλοκ C» γεγονός που αποτέλεσε την αφορμή να γράψει το ομώνυμο, μόνο, θεατρικό του έργο. Η εκτέλεσή του απετράπη την τελευταία στιγμή μετά από αντιδράσεις του πνευματικού κόσμου.

Με πλούσιο λογοτεχνικό έργο ο Μικρασιάτης αυτός Έλληνας συγγραφέας ήταν υποψήφιος και δυο φορές για το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας, το 1960 και το 1963.

Πέθανε το 1973 και με εντολή του θάφτηκε στο νεκροταφείο του Μολύβου (Μήθυμνα) στη βόρεια Λέσβο, απέναντι από την πατρίδα του σε ένα ανώνυμο τάφο στον οποίο επέλεξε ο ίδιος να γραφεί μόνο μια λέξη «ΓΑΛΗΝΗ».

Το Νούμερο 31328 είχε υπότιτλο «Το βιβλίο της σκλαβιάς» Είναι μια προσωπική μαρτυρία για τα Τάγματα Εργασίας και τη δραματική πορεία στην Ανατολή μαζί με άλλους 3.000 Αϊβαλιώτες

Το βιβλίο στάθηκε η αφορμή να απαγορεύσουν  οι Τουρκικές αρχές στο Βενέζη τη δυνατότητα να επιστρέψει στη Μικρά Ασία.

‘Ετσι δεν επισκέφτηκε ποτέ το πατρικό του σπίτι. Το ξαναείδε σε φωτογραφίες που του έφεραν το 1962 ο Παναγιώτης Νικήτας και το 1970 η αδερφή του Αγάπη Βενέζη – Μολυβιάτη, η οποία το επισκέφθηκε μαζί με τον γιό της νεαρό τότε διπλωμάτη Πέτρο Μολυβιάτη.

Έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Εφταλού, ένα παραθαλάσσιο χωριό 4 χιλ. βορειοανατολικά από τη Μήθυμνα με θέα προς την Μικρά Ασία. Πέθανε στις 3 Αυγούστου 1973 στην Αθήνα, από καρκίνο του λάρυγγα και τάφηκε στο νεκροταφείο του Μόλυβου στη Μυτιλήνη, που την θεωρούσε δεύτερη πατρίδα του. Στον τάφο του, γράφει τη λέξη «Γαλήνη».

Το σπίτι του Ηλία Βενέζη στο Αϊβαλί σύντομα θα πάψει να υπάρχει. Μπορεί όμως να σωθεί. Αν αναληφθούν πρωτοβουλίες από τα αρμόδια υπουργεία και τους αυτοδιοικητικούς φορείς το σπίτι μνημείο μπορεί να σωθεί.

Η μνήμη ζωντανή στη Ν. Ερυθραία

Θεατρική Ομάδα ΚΕΜΜΕ στην Ν. Ερυθραία. Πέμπτη 12 Σεπτεμβρίου στις 19.30 στο Δημοτικό θέατρο Ν. Ερυθραίας, Ι. Δρυμπέτη 1 και Κέρκυρας

Η θεατρική ομάδα του ΚΕΜΜΕ στα πλαίσια των εκδηλώσεων «Αλλοτινές πατρίδες» παρουσιάζει θεατρικό αναλόγιο «Φθινόπωρο 1922 -Κάθοδος στο Άδη» σε σκηνοθεσία Πέμης Ζούνη. Είναι βασισμένο στο εμβληματικό έργο του Ηλία Βενέζη «Νούμερο 31328».

Στο βιβλίο «Μικρασία, Χαίρε» ο Ηλίας Βενέζης αναφέρει για το Αϊβαλί:

«Στις 6 Σεπτεμβρίου 1922 τα πρώτα τμήματα του τουρκικού στρατού ήλθαν από τη Σμύρνη για να καταλάβουν το Αϊβαλί. Το ίδιο βράδυ κηρύχτηκε ό στρατιωτικός νόμος. Ύστερα βγήκε ή φοβερή διαταγή: “Να παρουσιασθούν όλοι οι άνδρες από 18-45 χρονών”.

Τους μάζεψαν, τους δέσαν, τους μεταφέρανε έξω από την πόλη καi τους σκότωσαν στα μεταλλεία του Φρένελι και στις χαράδρες. Από αυτή την ομαδική στρατολογία καi σφαγή είχαν εξαιρέσει τα σινάφια: τους επαγγελματίες, τους φουρναραίους, τους χτίστες, τους μαραγκούς. Αυτούς τους πήγαν σ’ ένα λόφο λεγόμενο “Μπογιά” και τους σκότωσαν με τσεκούρια.

Ένας μόνο γλύτωσε και είπε το τι έγινε. Τέλος πιάσαν τον Δεσπότη και τους παπάδες. Ήμουν με την προτελευταία αποστολή σκλάβων που οι Τούρκοι οδηγούσανε στο εσωτερικό της Ανατολής. Γυμνοί, πεινασμένοι, διψασμένοι, καταματωμένοι, είχαμε φθάσει στην Πέργαμο. Μας ρίξαν σε μιαν αποθήκη. Την άλλη μέρα άνοιξε η πόρτα και μπήκε ένα νέο κοπάδι σκλάβων».

Μία σπάνια φωτογραφία με ημερομηνία 21-11-1923 που απεικονίζει 19 Έλληνες αιχμαλώτους μεταξύ των οποίων είναι και ο Ηλίας Βενέζης,  στην κάτω σειρά της φωτογραφίας (με τον δυσδιάκριτο αριθμό 15).  Η φωτογραφία εστάλη στο Σύλλογο Μικρασιατών Σκάλας Λουτρών  Λέσβου το «Δελφίνι» από τον υπερήλικα  Ευστράτιο-Γεώργιο Ματζουράνη, κάτοικο Μασσαλίας Γαλλίας. Πηγή: Στο Νησί

Κι αλλού σημειώνει χαρακτηριστικά:

«Σιγοφυσά τ’ αγεράκι ανάμεσα στους πρίνους και στις βαλανιδιές. Πέφτει ένα φύλλο ξερό κι ακούγεται τόσο πολύ σούσουρο, που λες πως περπατά άνθρωπος. Κανένας δεν περπατά. Κάθεσαι σε μια πέτρα και πέφτεις σε συλλογή.

Εδώ, σε τούτα τα βουνά, γίνηκε τούτο, γίνηκε κείνο, πέσανε βόλια, σκοτωθήκανε ανθρώποι. Κει χάμου, μέσα στα απάτητα χώματα, στα έρημα ντερβένια και στις ανεμοβραχιές, είναι χυμένο το αίμα της καρδιάς μας. Διαβάζεις μέσα στα βιβλία ειδών ιστορίες και θαρρείς πως, κει που περπατάς, θα συναπαντηθείς με τον έναν και με τον άλλον ξακουσμένον που βλέπεις μέσα στα χαρτιά. Αλίμονο!

Τα βουνά ξεχνάνε, τα κάστρα γκρεμνίζουνται, οι φυλακές είναι βουβές, τα κόκκαλα λιώνουνε πολύ γλήγορα. Ούλα είναι αδιάφορα στον πόνο μας, αφού κι ο άνθρωπος ατός του ξεχνά τα ντέρτια του. Παρατά στη λησμονιά τιμημένα μνημόρια.

Απάνου στο χώμα που πλάγιασε για πάντα φιλότιμη καρδιά, περπατά δίχως κανένα αίστημα μέσα του. Μα εγώ δε θέλω να ζω έτσι που ζει ο ένας κι ο άλλος στις μέρες μας. Πάγω και κλαίγω κρυφά στ’ Άγιο Βήμα, κι αφουγκράζουμαι τις σκόρπιες πέτρες, και κάνω την προσευκή μου μπροστά στα παλιά κονίσματα, που με βλογάνε και με ξεκουράζουνε…»

 με πληροφορίες από Στρατή Μπαλάσκα – ΑΠΕ-ΜΠΕ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΤΗΝ "ΜΤΧ"

Το άγνωστο δράμα των Ελλήνων αιχμαλώτων της Μικρασίας. Πώς εντοπίστηκαν τα στρατόπεδα – φυλακές και πώς έγινε η ανταλλαγή