Κατακόμβες Μήλου. Το υπόγειο νεκροταφείο των πρώτων χριστιανών. Αυτοψία στο χώρο που αποκαλούσαν «Ελληνική Σπηλιά»

Οι κατακόμβες της Μήλου είναι ένα αρχαίο υπόγειο νεκροταφείο το οποίο βρίσκεται κοντά στο χωριό Τρυπητή. Οι άλλες κατακόμβες που έχουν σωθεί στην Ελλάδα, βρίσκονται στη Μήλο και τη Θεσσαλονίκη, ενώ υπάρχουν και στη Κύπρο.

Ο όρος «κατακόμβη» παράγεται από την πρόθεση «κατά» και το λατινικό «cuba», δάνεια λέξη της λέξης κύμβης που σημαίνει τάφος. Τότε, δεν είχε την έννοια του τόπου ταφής αλλά ήταν ονομασία μίας περιοχής στη Ρώμη, πλησίον του ποταμού Τίβερη. Όπως έχει συμβεί με πολλές λέξεις, στη πορεία των χρόνων, άλλαξε η σημασία.

Η ανακάλυψή τους

Οι Κατακόμβες της Μήλου ήταν γνωστές στους ντόπιους κατοίκους ως «Ελληνική Σπηλιά» και αποτελούσαν χώρο λατρείας πέρα από κοιμητήρια. Παρόλα’ αυτά, μετά τους σεισμούς του 6ου αιώνα μ.Χ., όλα θάφτηκαν κάτω από τεράστιους όγκους.

Μόλις το 1844, ο αρχαιολόγος Ludwig Ross, επιχείρησε την πρώτη ανασκαφή θεωρώντας ότι θα έβρισκε τις Κατακόμβες άθικτες. Δυστυχώς αποδείχτηκε ότι είχαν υποστεί αρκετές συλήσεις.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1878, τις επισκέφτηκε ο Γάλλος αρχαιολόγος Ch. Bayet και το 1907 ο Γεώργιος Λαμπάκης. Ωστόσο, η συστηματική τους έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Γεώργιο Σωτηρίου, το 1928.

Ιστορία και δομή

Οι κατακόμβες της Μήλου αποτέλεσαν κοινοτικό νεκροταφείο. Η χρήση τους χρονολογείται από τον 1^ο μέχρι τον 7^ο αιώνα μ.Χ. Η πρώτη τους μορφή, ήταν τρείς μεγάλες ξεχωριστές στοές κάτω από τη γη.

Σήμερα, αυτές οι τρείς στοές έχουν γίνει ένα σύμπλεγμα που αποτελείται από ευρύχωρες αίθουσες που συνδέονται με τεχνητούς διαδρόμους.

Η είσοδος τους, είναι προσβάσιμη από την αίθουσα της Κατακόμβης Β. στη δεξιά πλευρά της αίθουσας. Στη δεξιά πλευρά σώζεται και ο μοναδικός ακέραιος οικογενειακός τάφος, εν ονόματι ακροσόλιο. Επιπλέον, εκεί βρίσκεται και η επιγραφή των «Πρεσβυτέρων».

Υπάρχουν πολλές ακόμα επιγραφές, που μας πληροφορούν σχετικά με ονόματα Χριστιανών, την πίστη των πρώτων Χριστιανών στους αγγέλους προστάτες των τάφων και αξιώματα του κλήρου.

Προχωρώντας προς τα μέσα εντοπίζεται μεμονωμένος υπέργειος τάφος που έχει σχήμα σαρκοφάγου και είναι γνωστός ως «τάφος του μάρτυρα». Το κομμάτι του πετρώματος αυτού χρησιμοποιήθηκε ως Αγία τράπεζα διότι πάνω βρέθηκαν ίχνη των κιονόκρανων. Εύρημα που επήλθε ύστερα από συστηματική μελέτη του Γεώργιου Σωτηρίου το 1928.

Ο Γ. Σωτηρίου αρχικά είχε θεωρήσει ότι πρόκειται για τρεις ανεξάρτητες Κατακόμβες, την Α, Β και Γ που αποτελούνται από αίθουσες και διαδρόμους. Το συνολικό μήκος των στοών είναι περίπου 200μ., ενώ το πλάτος ποικίλλει από 1-5μ. και το ύψος από 1,6-2,5μ.

 Στα τοιχώματα έχουν λαξευτεί δύο τύποι τάφων, τα αρκοσόλια (τοξωτοί) και οι loculi (οριζόντιοι τάφοι) και στο δάπεδο έχουν λαξευτεί λακκοειδείς τάφοι.

Στο δυτικό σημείο της Κατακόμβης Β. υπάρχει μία ακόμα προσβάσιμη αίθουσα της Κατακόμβης Α. Στη βόρεια πλευρά, έχουν σωθεί αρκοσόλια.

Τα σημεία που δεν είναι επισκέψιμα, είναι η ανατολική πλευρά που αποτελείται από έναν νεκρικό οικογενειακό θάλαμο και η Κατακόμβη Γ.  Δυστυχώς το νότιο τμήμα, έχει καταρρεύσει.

Νέα ευρήματα

Σε μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το ΥΠΠΟΑ κατά την περίοδο 2007-2009, στο πλαίσιο βελτίωσης της επισκεψιμότητας των Κατακομβών, προέκυψαν κάποια νέα δεδομένα. Στο νότιο τμήμα της Κατακόμβης Β, βρέθηκε ένας μικρός νεκρικός θάλαμος (cubiculum).

Σε μήκος 15 μ. το νότιο τμήμα της Κατακόμβης Α και Β ενώνεται με κάθετο διάδρομο.

Επιπλέον, βρέθηκαν τέσσερις οριζόντιοι τάφοι, εννέα αρκοσόλια, μία μαρμάρινη σαρκοφάγος και τριάντα λακκοειδείς τάφοι από τους οποίους κανένας δεν είναι ορατός σήμερα.

Στο δυτικό σημείο της αίθουσας εμφανίστηκε η αίθουσα Bayet που στα τοιχώματα της εντοπίζονται εννέα αρκοσόλια και δύο cubicula.

Οι κάτοικοι της Μήλου έχουν μπει στη διαδικασία υποβολής πρότασης για ένταξη στον κατάλογο της UNESCO. Ο στόχος δεν είναι μόνο η ανάδειξη τους αλλά κυρίως η προστασία τους.

Οι Κατακόμβες πέρα από το πλούσιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, είναι και πόλος έλξης για τους τουρίστες. Η ιερότητα τους δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο.

Πηγή Φωτογραφιών: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων