Καστελλόριζο. Το ακριτικό νησί που πήρε το όνομά του από το κάστρο με τις κόκκινες πέτρες. Είναι η εσχατιά της Ελλάδας και πολέμησε όλους τους κατακτητές

Στη αεροφωτογραφία της Μηχανής του Χρόνου φαίνεται το ακριτικό νησί, που αποτελεί ανατολικά την εσχατιά της Ελλάδας δίπλα στα μικρασιατικά παράλια.

Το Καστελλόριζο πριν από την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελούσε το ανατολικότερο σημείο της Ευρώπης και ήταν πάντα σταυροδρόμι λαών και πολιτισμών, καθώς και μόνιμος στόχος της Τουρκίας.

Το νησί μέχρι και στις αρχές του 20 αιώνα ήταν πυκνοκατοικημένο. Οι επαναλαμβανόμενες καταλήψεις του νησιού και οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι άφησαν πίσω τους κατεστραμμένα και λεηλατημένα τα περισσότερα σπίτια, ενώ ανάγκασε τους κατοίκους σε μαζική μετανάστευση. Σήμερα οι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους πεντακόσιους.

Από την Μεγίστη στο Καστελλόριζο

Το Καστελλόριζο ή Μεγίστη ανήκει στα Δωδεκάνησα και αποτελεί το μεγαλύτερο νησί του συμπλέγματος Καστελλόριζου. Στο σύμπλεγμα ανήκουν 14 ελληνικές νησίδες και βραχονησίδες, όπως η Ρω και η Στρογγυλή, καθώς και μερικές τουρκικές.

Το Καστελλόριζο έχει μόλις 6 χιλιόμετρα μάκρος και 3 χιλιόμετρα πλάτος, ενώ απέχει μόλις 1 μίλι από την τουρκική πόλη Κας, με την οποία οι κάτοικοι έχουν φιλικές σχέσεις. Απέκτησε παγκόσμια προβολή το 1991, όταν γυρίστηκε η ιταλική ταινία Mediterraneo, στην οποία συμμετείχε και η Βάνα Μπάρμπα. Η ταινία κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας.

Η ιστορία του νησιού

Το νησί κατοικήθηκε από τη νεολιθική εποχή. Αποικίστηκε από τους Δωριείς, όπως όλα τα Δωδεκάνησα, και από αυτούς ονομάστηκε Μεγίστη. Ο μύθος θέλει τον πρώτο κάτοικο του νησιού να ονομαζόταν “Μεγιστέας”, αλλά οι ιστορικοί καταλήγουν πως πήρε το συγκεκριμένο όνομα επειδή ήταν το μεγαλύτερο νησί του συμπλέγματος.

Την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το νησί ήταν υπό ρωμαϊκή κυριαρχία και το 1306 καταλήφθηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου. Οι Ιππότες ήταν ρωμαιοκαθολικό ιπποτικό τάγμα που ιδρύθηκε κατά την πρώτη Σταυροφορία.Την περίοδο της κυριαρχίας τους, οι Ιππότες εξόριζαν στο νησί όποιον ήθελαν να τιμωρήσουν ή θεωρούσαν επικίνδυνο. Ανοικοδόμησαν ψηλό κάστρο με διπλά τείχη και πολεμίστρες, μετατρέποντας το νησί σε ισχυρό οχυρό του Αιγαίου. Άλλωστε πάντα ήταν η πύλη για όσα πλοία έρχονταν από την ανατολή.

Τότε  άλλαξε το όνομα του νησιού σε Καστελλόριζο, από την παραφθορά Καστέλ που σημαίνει κάστρο και Ρόσο, που σημαίνει κόκκινο, λόγω των βράχων.

Η περίοδος της Τουρκοκρατίας

Το 1440 ο Αιγυπτιακός Στόλος του Τζελάλ ελ Ντιν κατέλαβε το νησί και μετέφερε όλους τους κατοίκους ως αιχμάλωτους στην Ανατολή. Τα επόμενα χρόνια η κυριαρχία του νησιού εναλλασσόταν μεταξύ των Τούρκων και του βασιλιά της Νεάπολης. Από το 1570 και για σχεδόν έναν αιώνα καταλήφθηκε από τους Ενετούς, μέχρι που την κυριαρχία ανέλαβαν πάλι οι Οθωμανοί υπό τον σουλτάνο Σουλεϊμάν Β’.

Οι κάτοικοι του νησιού πληρώνοντας μόνο έναν ετήσιο φόρο κατάφεραν να διατηρήσουν τα προνόμια της θρησκείας, της γλώσσας και τις εθνικές παραδόσεις, ενώ ο στόλος του νησιού αναδείχθηκε σε υπολογίσιμη εμπορική δύναμη. Η ναυτιλία και η οικονομία άκμασε τόσο, ώστε οι κάτοικοι αποίκησαν στα παράλια της Μικράς Ασίας.

Με το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης το 1821, οι Καστελλοριζιοί συμμετείχαν στον αγώνα, παρά την μεγάλη απόσταση από τον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο, προσφέροντας τα πλοία τους ενάντια στον τουρκικό στόλο. Φυγάδευσαν τις γυναίκες και τα παιδιά στην Κάρπαθο, την Κάσο και την Αμοργό και επιδόθηκαν στον αγώνα με επιτυχία.

Οι πόλεμοι του 20ου αιώνα

Την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, το Καστελλόριζο γνώριζε την μεγαλύτερη οικονομική άνθηση.

Στο τέλος του 20ου αιώνα, το νησί αριθμούσε περίπου 12-14 χιλιάδες κατοίκους. Τον Μάρτιο του 1913, οι κάτοικοι συσπειρώθηκαν, επαναστάτησαν και εκδίωξαν την τοπική τουρκική φρουρά κηρύσσοντας την Ένωση με την Ελλάδα, η οποία όμως δεν έγινε δεκτή. Το Καστελλόριζο αυτοδιοικήθηκε για τα επόμενα δύο χρόνια, έχοντας την έμμεση στήριξη της Ελλάδας.

Στις αρχές του 1914 οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφάσισαν την επιστροφή του Καστελλόριζου, της Ίμβρου και της Τενέδου στην Τουρκία. Όταν ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, το νησί βρέθηκε στο στόχαστρο της Γαλλίας, η οποία ήθελε να το χρησιμοποιήσει ως ναυτική βάση.

Προχώρησε στην κατάληψή του στις 28 Δεκεμβρίου του 1915. Κατά τη διάρκεια του πολέμου καταστράφηκαν αρκετά σπίτια, καθώς η γερμανική πυροβολαρχία εκτόξευε οβίδες μεγάλου διαμετρήματος στον οικισμό του νησιού.

Την 1η Μαρτίου 1921 η Γαλλία πούλησε το νησί στην Ιταλία

Η βαρβαρότητα των Ιταλών που καταπίεζαν συνολικά τους δωδεκανήσιους καθώς και η οικονομική παρακμή λόγω του πολέμου, οδήγησε χιλιάδες κατοίκους να μεταναστεύσουν στην Αυστραλία, την Αίγυπτο, την Αθήνα και την Ρόδο. Ο πληθυσμός του νησιού μειώθηκε στις δυο χιλιάδες. Το 1926 το νησί χτυπήθηκε από δυνατό σεισμό μεγέθους 8 Ρίχτερ καταστρέφοντας αρκετά από τα εναπομείναντα σπίτια.

Από πολυπληθές νησί σε ερημονήσι

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 13 Σεπτεμβρίου 1943 το αντιτορπιλικό “Ναύαρχος Κουντουρίωτης” έπλευσε στο λιμάνι του Καστελλόριζου απελευθερώνοντάς το. Το νησί μετατράπηκε από τους Άγγλους σε κέντρο ανεφοδιασμού του συμμαχικού στόλου, ενώ τους επόμενους μήνες ο εναέριος χώρος του έγινε πεδίο αερομαχιών ανάμεσα στη Γερμανία και τους Συμμάχους.

Έτσι, τα λιγοστά σπίτια που είχαν σωθεί τα προηγούμενα χρόνια γκρεμίστηκαν και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν σε φυγή.

Έγιναν πρόσφυγες είτε στις τουρκικές ακτές, είτε στο προσφυγικό στρατόπεδο Νουζεϊράτ στη Γάζα της Παλαιστίνης.

Στο ακατοίκητο, πλέον, νησί έφτασαν μετά την απελευθέρωση εκατοντάδες Βρετανοί στρατιώτες που προχώρησαν σε λεηλασίες των σπιτιών. Στο αίτημα των Ελλήνων κατοίκων να επαναπατριστούν, οι Σύμμαχοι απάντησαν με την πυρπόληση της πιο εύπορης περιοχής του νησιού. Στην πυρκαγιά καταστράφηκαν 1.400 σπίτια.

Διαβάστε ακόμα: Έφυγαν για να γλυτώσουν την σκληρή κατοχή και πνίγηκαν στην επιστροφή για το Καστελόριζο. Το ναυάγιο του «Empire Patrol» το 1945…

Το 1945, οι Καστελλοριζιοί ξεκίνησαν να επιστρέφουν στο νησί πραγματοποιώντας διαδοχικά 3 αποστολές. Στην τελευταία σημειώθηκε η τραγωδία του πλοίου “Εμπάιρ Πατρόλ” όπου σκοτώθηκαν αρκετοί από τους επιβάτες. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι είχαν ως αποτέλεσμα την σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή του νησιού. Το μεγαλύτερο ρεύμα φυγής ήταν προς την Αυστραλία, όπου υπάρχει μεγάλη κοινότητα μεταναστών από το Καστελόριζο.

Το Καστελλόριζο παρέμεινε υπό την συμμαχική στρατιωτική κατοχή, μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, μέχρι τις 7 Μαρτίου 1948, οπότε και ενώθηκε επισήμως με την Ελλάδα.

Το 2006, o Βρετανός κιθαρίστας και τραγουδιστής Ντέιβιντ Γκίλμορ εξέδωσε το τρίτο προσωπικό του άλμπουμ με τίτλο «On an Island». Το πρώτο τραγούδι του άλμπουμ φέρει τον τίτλο «Castellorizon». Γράφτηκε με αφορμή μια επίσκεψη του Γκίλμουρ στο νησί. Το «Castellorizon» υπήρξε δύο φορές υποψήφιο για βραβείο Γκράμι στην κατηγορία «Καλύτερη ορχηστρική ροκ εκτέλεση». Ο Δήμος Μεγίστης τίμησε τον Γκίλμουρ το 2008, αναγορεύοντας τον επίτιμο δημότη της.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Έφυγαν για να γλυτώσουν την σκληρή κατοχή και πνίγηκαν στην επιστροφή για το Καστελόριζο. Το ναυάγιο του «Empire Patrol» το 1945