Κάλαντα με τριγωνάκι, λαούτο και κρητική λύρα. Γνωρίζετε τα παραδοσιακά κάλαντα της περιοχής σας;

«Καλημέραν άρχοντες κι ας είναι ο ορισμός σας, Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας. Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει κι οι ουρανοί αγάλλονται χαιρεί η φύσις όλη»

Αυτά είναι τα πανελλήνια κάλαντα που τραγουδούν τα παιδιά την παραμονή των Χριστουγέννων σε όλη την Ελλάδα. Ωστόσο, κάθε περιοχή έχει τα δικά της, των οποίων οι στίχοι και η μουσική είναι ανάλογα με τις τοπικές παραδόσεις.

Σήμερα, το πιο συνηθισμένο είναι τα παιδιά να λένε τα κάλαντα με ένα σιδερένιο «τριγωνάκι». Όμως, παραδοσιακά τα παιδιά τραγουδούσαν τα κάλαντα με τη συνοδεία μουσικών οργάνων, ανάλογα την περιοχή όπου ζούσαν. Για παράδειγμα, στην Κρήτη τα έλεγαν με λύρα και λαούτο, στη Θράκη με γκάιντα, ενώ στην Ήπειρο με κλαρίνο.

Τα κάλαντα ξεκινούν συνήθως με έναν χαιρετισμό, στη συνέχεια αναγγέλλουν την εορτή που πλησιάζει και καταλήγουν σε ευχές. Ένα χαρακτηριστικό τους είναι η γλώσσα στην οποία τραγουδιούνται, η καθαρεύουσα, η οποία δείχνει την άμεση σύνδεσή τους με τους Βυζαντινούς χρόνους. Επιπλέον, παρατηρείται και η τοπική διάλεκτος της κάθε περιοχής.

Στην Ελλάδα, τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα μετριούνται σε περισσότερες από 30 παραλλαγές. Σήμερα, πέρα από αυτές, έχουν εισαχθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά από τα οποία έχουν μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα, τείνοντας να αντικαταστήσουν τα παραδοσιακά.

Παρακάτω παρουσιάζονται τα πιο κοινά παραδοσιακά κάλαντα ανά γεωγραφικό διαμέρισμα.

Ωστόσο, τα κάλαντα ανάλογα το χωριό, την πόλη ή το νησί, παρόλο που μπορεί να βρίσκονται στο ίδιο γεωγραφικό διαμέρισμα, μπορεί να παρουσιάζουν διαφορές.

1. Θράκη

«Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες

η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.

Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε

τους Αργαγγέλους, τους Ιεράρχες.

Σεις Αρχαγγέλοι και Ιεράρχες

να πά’ να φέρτε μύρο και μόσχο.

Και οι Αρχαγγέλοι για μύρο πάνε

και οι Ιεράρχες για μόσχο τρέχουν.

Κι ώσπου να πάνε κι ώσπου να έρθουν

η Παναγιά μας ξηλευθερώθη.

Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο,

χαρά στον κόσμο, στα παλικάρια»

2. Μακεδονία

«Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα,

τώρα Χριστός γιννιέτι. 

Γιννιέται κι βαφτίζιτι,

στους ουρανούς απάνου.

Όλοι οι Αγγέλοι χαίρουντι,

κι όλοι δοξολογιούντι. 

Και τα δαιμόνια σκάζουνε,

και σκάζουν και πλαντάζουν. 

Σε τούτο το σπίτι πού ‘ρθαμε,

μι μάρμαρου στρουμένου»

3. Ήπειρος

«Τα σπάργανα να φτιάξουμε

και το Χριστό ν’ αλλάξουμε.

Τα σπάργανα για το Χριστό,

Ελάτε όλες σας εδώ.

Να πάμε να γυρίσουμε

Και βάγια να σκορπίσουμε

Να βρούμε και την Παναγιά

οπού μας φέρνει τη χαρά.

Τα σπάργανα για το Χριστό,

ελάτε όλες σας εδώ.

Κοιμάται στα τριαντάφυλλα,

γεννιέται μες στα λούλουδα.

Γεννιέται μες στα λούλουδα

κοιμάται στα τριαντάφυλλα.

Τα σπάργανα για το Χριστό,

ελάτε όλες σας εδώ.

Τα σπάργανα να φτιάξουμε

και το Χριστό ν’ αλλάξουμε»

4. Θεσσαλία

«Χριστούγεννα πρωτούγεννα, τώρα Χριστός γεννιέται

γεννιέται και βαφτίζεται στους ουρανούς απάνω

όλοι οι αγγέλοι χαίρονται κι όλοι δοξολογούνται

και τα δαιμόνια σκάζουν, σκάζουνε και πλαντάζουν τα σίδερα ταράζουν.

Σε τούτο το σπίτι πού ήρθαμε, με μάρμαρο στρωμένο

εδώ ‘χουν κόρη για παντρειά, κόρη για αρρεβώνα

την τάζουν γιό του βασιλιά, την τάζουν γιό του ρήγα

δεν θέλει γιο του βασιλιά δεν θέλει γιο του ρήγα

μον’ θέλει το αρχοντόπουλο που περπατάει καβάλα.

Σε τούτο το σπίτι που ήρθαμε πέτρα να μην ραγίσει

κι ο νοικοκύρης τους σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει

αφέντη μου πρωτύτερε και πρωτοτιμημένε

πρώτα ο θεός σε τίμησε , κατόπιν ο κόσμος όλος

ξεκίνησαν κι οι άρχοντες κι ήρθανε να σε δούνε»

5. Πελοπόννησος

«Χριστός γεννέθεν, χαρά σον κόσμον

χα, καλή ώρα, καλή σ’ ημέρα

Χα, καλόν παιδίν οψές γεννέθεν

οψές γεννέθεν, το βράδ’ αργάτε.

Το εγέννεσεν η Παναΐα

Το ανάθρεψεν αεί Παρθένος.

Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάρι

εκατήβεν σο σταυροδρόμι.

Έπιασαν άτό’ οι σκύλ’ Εβραίοι

χίλ’ Εβραίοι και μίλ’ Εβραίοι.

Ασ’ σαν κρέντικα κι άσ’ στην καρδίαν

γαίμα έσταξεν, χολήν κι εφάνη.

γαίμα έσταξε, εμυροστάθεν.

Εμυρίστεν ατ’ ο κόσμον όλον

για μυρίστ’ άτό και σύ αφέντα.

Σύ αφέντα, καλέ μ’ αφέντα

έμπα σο νουντάν κι ελά σην πόρταν.

Φέρ ουβάς και λεφτοκάρυα.

Κι αν ανοί’ς μας χαρά σην πόρτα’ς.

Χριστός γεννέθεν, χαρά σον κόσμον

χα, καλή ώρα, καλή σου μέρα.

Χα, καλόν παιδίν οψέ `γεννέθεν.

Οψέ `γεννέθεν, ουράνοστάθεν»

Αρχική εικόνα: ΑΙ