Ο ρόλος των κοτζαμπάσηδων την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γιατί οι χριστιανοί ζήταγαν από τους Τούρκους να τους προστατεύσουν από τις αυθαιρεσίες τους

Οι προύχοντες ή προεστοί ή κοτζαμπάσηδες ήταν οι Έλληνες που συνεργάζονταν με τους Τούρκους και ασκούσαν σε τοπικό επίπεδο τη διοίκηση των ραγιάδων.

Δεδομένου ότι ο ελληνισμός έμεινε υπόδουλος τέσσερις αιώνες, ήταν πολύ λογικό να υπάρξει συνεργασία με την Υψηλή Πύλη. Όμως, πολλοί Κοτζαμπάσηδες δεν ήταν απλά συνεργάτες των Τούρκων, αλλά έγιναν δυνάστες των Ελλήνων.

Ντύνονταν με τούρκικες γούνες, φέρονταν σαν Τούρκοι για να τονίζουν την εξουσία τους και έβλεπαν υποτιμητικά τον αγράμματο λαό, που οργισμένος τους αποκαλούσε “Χριστιανούς Τούρκους”, για να τους προσβάλει.

Δουλειά τους ήταν να εισπράττουν φόρους και να επιβάλουν την τάξη, με όποιο τρόπο έκριναν σκόπιμο.

“Πασά μου προστάτεψε μας από τον προεστό”

Σε ορισμένες περιπτώσεις η κατάχρηση εξουσίας ανάγκαζε τους Έλληνες να ζητάνε απ’ τον Τούρκο άρχοντα να τους προστατέψει από την άγρια εκμετάλλευση και την κακομεταχείριση του Έλληνα προεστού, που η απληστία του είχε εξουθενώσει τους χριστιανούς!

Το 1909, οι κάτοικοι της Σκύρου απευθύνθηκαν στον Καπουδάν Πασά: “Βλέποντες την αθλίαν κατάστασιν της κοινότητας και δοκιμάζοντες τα μύρια κακά και ζουλούμια, όπου μας έχουν πουλημένους αυτοί οι διοικηταί κοτζαμπάσηδες και μας κατήντησαν από τα βαρύτατα δοσίματα και ζημίες δια να κατασκορπιστούμε από την νήσον μας ρίχνοντας μας τεφτέρι ανυπόφερτο έξω από τις δυνάμεις μας”.

Το 1816, οι κάτοικοι της Άνδρου ζήτησαν τη βοήθεια του Τούρκου, Γιουσού Εφέντη: “Η χρεία και η ανάγκη μας παρακινούν ελπίζοντες στην ευσπλαχνία σου (…) στο να σου φανερώσωμεν και εγγράφως τα όσο αδίκως και παραλόγως μας έχει παρμένα ο Γραμματικός Αντωνάκης Καμπάνης στο τεφτέρι του Γραμματιλικίου του (…) επειδή δια να στρωθεί τεφτέρι, δεν κάνει σύναξην παρά την πάλαιαν συνήθειαν του χωριού μας αλλά συνάζει κάποιους λωλούς οι οποίοι όντας μεθυσμένοι απ’ αυτόν, δεν μας αφήνουν να ομιλήσουμε εκείνο το οποίο ήτο παλαιά συνήθεια και τα δίκαιον”.

Οι κοτζαμπάσηδες ανταγωνίζονταν στα πλούτη μόνο τους Τούρκους αξιωματούχους και σε πολλές περιπτώσεις, τους ξεπερνούσαν.

Υπολογίζεται ότι τα τελευταία χρόνια πριν την επανάσταση του 1821, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις στην Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, Ήπειρο και Θεσσαλία που ανήκαν στο τούρκικο δημόσιο έφταναν τα 6 εκατομμύρια στρέμματα.

Οι εκτάσεις που ανήκαν στους Έλληνες κοτζαμπάσηδες, ξεπερνούσαν τα 9,5 εκατομμύρια στρέμματα.

Οι βεκίληδες

Το 1714, οι πρόκριτοι του Μοριά αποφάσισαν να αποτινάξουν τη βάναυση ενετική κατοχή και να προσφέρουν τον τόπο τους στους Οθωμανούς.

Κάλεσαν τον Τοπάλ πασά της Θήβας και τον άφησαν να μπει στην Πελοπόννησο με τον στρατό του.

Ο Μοριάς έγινε τούρκικη επαρχία μέσα σε 100 μέρες.

Η κίνησή τους εκτιμήθηκε δεόντως από τους Τούρκους, που ανταπέδωσαν με παραχώρηση προνομίων.

Όμως οι προύχοντες δεν υπολόγισαν την αντίδραση του λαού, που δεν ήταν διατεθειμένος να καλοσωρίσει τον τουρκικό ζυγό και σε κάποιες περιπτώσεις προέβαλε σθεναρή αντίσταση.

Οι Τούρκοι πήραν ομήρους στην Κωνσταντινούπολη, μέλη από τις οικογένειες των προκρίτων, ώστε οι οικογένειες τους να κρατάνε ήρεμο το λαό. Αυτή ήταν μια συνηθισμένη πρακτική.

Ονομάστηκαν “βεκίληδες” και λειτουργούσαν ως εγγυητές της υπακοής των Πελοποννήσιων στην τουρκική εξουσία.

Όμως οι βεκίληδες, δεν έμειναν άπραγοι στην Πόλη όπου είχαν την ευκαιρία να είναι δίπλα στο κέντρο των αποφάσεων. Απολάμβαναν τα προνόμια που τους εξασφάλισε η συνεργασία τους με τους Τούρκους και κινούσαν τα νήματα έτσι ώστε να εκμεταλλευτούν κάθε σπιθαμή του Μοριά, προς όφελός τους. Φυσικά σε κάποιες περιπτώσεις πλήρωναν και οι ίδιοι βαρύ το τίμημα της συνεργασίας, είτε με φυλακίσεις και ξυλοδαρμούς είτε με εκτελέσεις.

Ο ρόλος τους στην επανάσταση

Ο ξεσηκωμός του 1821 ανησύχησε πολλούς κοτζαμπάσηδες που φοβόντουσαν την αποτυχία και τα αντίποινα των Τούρκων. Άλλωστε αυτοί είχαν να χάσουν πολλά, σε αντίθεση με το λαό που θα έχανε μόνο τα δεσμά του.

Όταν η φλόγα έγινε τεράστια λάβα και η επανάσταση απλώθηκε παντού, οι κοτζαμπάσηδες εντάχθηκαν και ηγήθηκαν αφού διέθεταν χρήματα και δικό του ασκέρι.

Πολέμησαν, όχι μόνο επειδή και αυτοί ήθελαν την ελευθερία και την εκδίωξη των Τούρκων, αλλά γιατί με τη συμμετοχή τους θα εξασφάλιζαν ότι η επόμενη μέρα θα τους έβρισκε πάλι προύχοντες και προνομιούχους.

Όπως έγραψε και ο Γάλλος Πρόξενος στα Ιωάννινα, Πουκεβίλ: “Όταν οι κοτζαμπάσηδες μιλάνε για ελευθερίες δεν είναι για να καλυτερέψει η θέση του λαού, αλλά για να μπουν οι ίδιοι στη θέση των Τούρκων”.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η υπονόμευση του Κολοκοτρώνη από τους οπλαρχηγούς της Πάτρας