Τι έγραφαν τα βιβλία Θρησκευτικών το 1983 και τι σήμερα για την ορθοδοξία, τους καθολικούς και τις άλλες θρησκείες

Ένα από τα σχολικά μαθήματα που συχνά προκαλεί αντιπαραθέσεις είναι τα Θρησκευτικά.

Εκπρόσωποι της Εκκλησίας, συνταγματολόγοι, εκπαιδευτικοί, θρησκευτικές οργανώσεις και πολιτικά κόμματα χωρίζονται σε δύο «στρατόπεδα»:

• σε αυτούς που θεωρούν ότι το περιεχόμενο του μαθήματος πρέπει να είναι αφιερωμένο στην ορθόδοξη πίστη ως θεμελιώδους στοιχείου της ταυτότητας και της ιστορίας του Ελληνισμού
• και σε αυτούς που πιστεύουν ότι το μάθημα πρέπει να καταργηθεί ή να έχει θρησκειολογικό χαρακτήρα.

Υπάρχει ακόμη συζήτηση για τον αν πρέπει να είναι υποχρεωτικό ή επιλογής και ποιες είναι οι προϋποθέσεις για απαλλαγή των μαθητών.

Τα βιβλία Θρησκευτικών, Ιστορίας και ΚΠΑ στο πέρασμα των ετών

Η Δρ. Ελένη Καλέση έχει γράψει ένα ιδιαίτερα κατατοπιστικό βιβλίο με τίτλο: «Η κοσμικότητα στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια», που κυκλοφορεί από τη Σειρά Lux Orbis των εκδόσεων iWrite. Η συγγραφέας και εκπαιδευτικός επισημαίνει ότι «από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους τον 19ο αιώνα, το εκπαιδευτικό σύστημα μεταφέρει έναν σχολικό λόγο εμποτισμένο με την ορθόδοξη θρησκεία».

Μετά την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, το 1981, η χώρα ήταν υποχρεωμένη να συμβαδίσει με τα ευρωπαϊκά πρότυπα σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης. Συνέβη αυτό; με ποιο τρόπο και πότε; έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία; Η απάντηση δεν είναι άσπρο ή μαύρο, όπως διαπιστώσαμε διαβάζοντας το βιβλίο της.

Η Ελένη Καλέση μελέτησε, ανέλυσε και συνέκρινε το περιεχόμενο στα σχολικά βιβλία τριών μαθημάτων του 1981 και του 2013 (Θρησκευτικά – Ιστορία – Κοινωνική & Πολιτική Αγωγή). Το ερώτημα ήταν αν έχουν γίνει μεταβολές, πόσο ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις για σεβασμό των προσωπικών ελευθεριών και αν καθιστούν την εκπαίδευση πιο “ανοιχτή” και πλουραλιστική.

Η ερευνήτρια κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, παρά τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί, η Ορθοδοξία εξακολουθεί να έχει κυρίαρχη θέση στον σχολικό λόγο και η «υπεροχή του Χριστιανισμού» υπερτονίζεται.

Την ίδια στιγμή, όμως γίνονται και προσπάθειες η σχολική αφήγηση να εναρμονιστεί με τις ευρωπαϊκές συστάσεις για σεβασμό στην ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης, στην κατανόηση και ανεκτικότητα στις διαφορετικές θρησκείες.

«Στα πιο πρόσφατα βιβλία των Θρησκευτικών και της Ιστορίας της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης υπάρχει θετική εξέλιξη στον τρόπο παρουσίασης των πολυθεϊστικών θρησκειών σε σχέση με τον χριστιανισμό, με την έννοια ότι τα σχολικά εγχειρίδια δεν αποκρύπτουν την υπόθεση διώξεων των πολυθεϊστών από χριστιανούς […]

Όσον αφορά την αναπαράσταση άλλων θρησκευμάτων σε σχέση με την ορθόδοξη θρησκεία, δεν υπάρχει καμία πρόοδος στα σχολικά εγχειρίδια Θρησκευτικών και Ιστορίας, διότι σε κανένα από αυτά δεν εκτιμάται η ισότητα μεταξύ των διαφορετικών θρησκειών», αναφέρει η συγγραφέας στα συμπεράσματά της.

«Τούρκοι, ένας απολίτιστος και άγριος λαός»

«Εκείνα τα φοβερά χρόνια, οι Τούρκοι καταδίκαζαν πολλούς χριστιανούς, ακόμη κι αν τους άκουγαν να λένε “Δόξα τω Θεώ”», έγραφε το βιβλίο Θρησκευτικών της Ε’ Δημοτικού του 1981 για την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Στο ίδιο μήκος κύματος και τα βιβλία του Γυμνασίου/Λυκείου, όπου η Καθολική Εκκλησία παρουσιάζεται ως εχθρική, βάρβαρη και μισαλλόδοξη απέναντι στους ορθόδοξους, ενώ θρησκείες, όπως ο προτεσταντισμός και ο βουδισμός, αντιμετωπίζονται με αρνητικό πρόσημο (π.χ. «ο βουδισμός ασκεί μια φευγαλέα και παροδική γοητεία»).

Όσον αφορά τα βιβλία Ιστορίας, η εικόνα δεν διαφέρει πολύ. Σε αυτό της ΣΤ’ Δημοτικού του 1981, οι Τούρκοι χαρακτηρίζονται ως «ένας απολίτιστος και άγριος λαός από την Ασία», ενώ δεν λείπουν αναφορές όπως «οι Έλληνες δεν είχαν δικαίωμα ούτε να πάνε σχολείο».

Ωστόσο τα πιο πρόσφατα βιβλία Ιστορίας και Θρησκευτικών της ΣΤ’ Δημοτικού και της Γ’ Γυμνασίου (2013) καταρρίπτουν τον θρύλο της Αγίας Λαύρας και απομυθοποιούν το «κρυφό σχολειό». Κανένα, όμως, δεν προωθεί το διαχωρισμό Κράτους-Εκκλησίας και όλα υπερτονίζουν το «φιλανθρωπικό έργο της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος».

Οι διαχρονικά στενοί δεσμοί θρησκείας και ελληνικής εκπαίδευσης

Τα θρησκευτικά-εκκλησιαστικά ζητήματα ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένα με την εκπαίδευση, όπως φαίνεται και από την ονομασία «Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων», η οποία, παρά τις διάφορες παραλλαγές, παραμένει αμετάβλητη.

Η σύζευξη θρησκείας και εκπαίδευσης ίσχυε ήδη από τα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα, όταν είχε ιδρυθεί η λεγόμενη «Γραμματεία της Επικρατείας Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως».

Σύμφωνα με την κ. Καλέση, η μακρόχρονη αλληλεπίδραση μεταξύ της Ορθόδοξης Εκκλησίας και της εκπαίδευσης είχε ως αποτέλεσμα οι εκκλησιαστικοί παράγοντες να παρεμβαίνουν στα εκπαιδευτικά ζητήματα και η θρησκεία να αποκτήσει έντονη παρουσία στο σχολικό περιβάλλον, μέσα από καθιερωμένες πρακτικές, όπως ο αγιασμός, ο εκκλησιασμός των μαθητών και η πρωινή προσευχή.

Εκτός από το ρόλο της θρησκείας στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας, η συγγραφέας αναλύει και πώς ξεκίνησε το αίτημα της εκκοσμίκευσης, δηλαδή της διαδικασίας, κατά την οποία η θρησκεία παύει σταδιακά να έχει τόσο μεγάλη ισχύ, κυρίως σε σχέση με την εκάστοτε εξουσία και τον εναγκαλισμό της με το κράτος.

Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον και τεκμηριωμένο επιστημονικό ανάγνωσμα που απευθύνεται σε πολιτικούς, δημοσιογράφους, εκπαιδευτικούς, ιστορικούς ερευνητές, αλλά και κάθε ανήσυχο συμπολίτη μας που ενδιαφέρεται για τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού κράτους.

Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει η συγγραφέας, το έργο της αναδεικνύει την ανάγκη για ανανέωση των σχολικών βιβλίων, ώστε οι μαθητές «να μπορούν να παρακολουθούν τις κοινωνικές εξελίξεις στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο».

Αναλυτικά η έρευνα της Δρ. Ελένης Καλέση στο βιβλίο «Η κοσμικότητα στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια», το οποίο κυκλοφορεί από τη σειρά Lux Orbis των εκδόσεων iWrite 

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΒΑΣΙΛΗΣ ΨΩΜΑΣ