Ηρακλής και τα μήλα των Εσπερίδων. Γιατί οι Ρωμαίοι έθαψαν το επιχρυσωμένο άγαλμα όταν το χτύπησε κεραυνός

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 2023 στα Μουσεία του Βατικανό ξεκίνησε η συντήρηση ενός από τα μεγαλύτερα χάλκινα αγάλματα από την αρχαιότητα.

Έχει ύψος σχεδόν τέσσερα μέτρα και απεικονίζει τον Ηρακλή ακουμπισμένο στο ρόπαλό του, ενώ κρατά στο αριστερό του χέρι τα μήλα των Εσπερίδων. Το άγαλμα ήταν επιχρυσωμένο και διατηρεί ακόμη σχεδόν όλη την επιχρύσωσή του, κάνοντας το ακόμη πιο εντυπωσιακό.

Ο “Ηρακλής Μαστάι Ριγκέτι”

Ο γλύπτης που φιλοτέχνησε το άγαλμα αυτό του Ηρακλή δεν είναι γνωστός. Οι ειδικοί θεωρούν ότι ήταν Έλληνας και εργαζόταν στη Ρώμη τον 1ο ή  2ο αιώνα μ. Χ. Την περίοδο αυτή η Ρώμη και η αυτοκρατορία της χάρη στη Pax Romana γνώρισαν τη μεγαλύτερη ακμή τους.

Το άγαλμα βρέθηκε τυχαία το 1864, κάτω από την αυλή του Παλάτσο Πίο Ριγκέτι (Palazzo Pio Righetti) στο Κάμπο ντε Φιόρι (Campo de’ Fiori) στην περιοχή του πρώτου αρχαίου θεάτρου (του Πομπήιου) στη Ρώμη.

Στο χώρο χτιζόταν η βίλα του τραπεζίτη Πιέτρο Ριγκέτι, ο οποίος στη συνέχεια δώρισε το άγαλμα στον Πάπα Πίο Θ΄. Αυτός το τοποθέτησε στην παπική συλλογή. Έτσι μέχρι και σήμερα βρίσκεται στα Μουσεία του Βατικανού.

Σήμερα είναι γνωστός ως «Ηρακλής Μαστάι Ριγκέτι» (Mastai Righetti). Μαστάι ήταν το επώνυμο του Πάπα Πίου Θ΄

Ηρακλής και τα μήλα των Εσπεριδών

Το άγαλμα ήταν τόσο μεγάλο που χρειάστηκε να κατασκευαστεί ένα ξύλινο ικρίωμα ώστε να μπορέσουν να το ανασύρουν από τη γη. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα χάλκινα αγάλματα που έχουν διασωθεί από την αρχαιότητα.

Απεικονίζει τον Ηρακλή ακουμπισμένο στο ρόπαλό του, ενώ κρατά στο αριστερό του χέρι τα μήλα των Εσπερίδων. Είναι εμπνευσμένο από τον 11^ο  Άθλο του Έλληνα ημίθεου. Αρχικά το άγαλμα ήταν στημένο σε κάποιο από τους πολλούς ναούς της Ρώμης, αλλά είναι άγνωστο σε ποιο.

Εκτός από το μέγεθός του και το γεγονός ότι ήταν ένα από τα ελάχιστα αρχαία αγάλματα από χαλκό που είχαν διασωθεί, εντύπωση προκάλεσε το γεγονός ότι ήταν επιχρυσωμένο και διατηρούσε ακόμη μεγάλο τμήμα της επιχρύσωσής του.

“Κεραυνός του Σουμάνου”

Ο λόγος γι’ αυτό ήταν ότι είχε ταφεί τελετουργικά στη διάρκεια της αρχαιότητας. Έτσι διατηρήθηκε σε πολύ καλή κατάσταση. Η επιγραφή με τα γράμματα «FCS» που είχε χαραχτεί πάνω στο άγαλμα του Ηρακλή αποκάλυψε γιατί οι Ρωμαίοι το είχαν θάψει.

Πρόκειται για τα αρχικά της λατινικής φράσης «fulgur conditum summanium» που σημαίνει: «Εδώ είναι θαμμένος ένας κεραυνός του Σουμάνου».

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι πίστευαν ότι τα αντικείμενα που χτυπήθηκαν από κεραυνό ήταν θεϊκά επειδή ο Σουμάνος (Summanus) ήταν ο θεός της νυχτερινής βροντής. Για το λόγο αυτό τα έθαβαν στη διάρκεια μίας τελετής προς τιμή του.

Συντήρηση – αποκατάσταση

Λίγα χρόνια μετά την ανακάλυψη του αγάλματος, ο Ιταλός νεοκλασικός γλύπτης Πιέτρο Τενεράνι έκανε μία πρώτη αποκατάστασή του πριν εκτεθεί.

Το 2023 ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα συντήρησης του Ηρακλή Μαστάι Ριγκέτι, με προϋπολογισμό 110.000 ευρώ.

Στόχος του δεν είναι μόνο να καθαρίσει την επιφάνεια του αγάλματος από τα κατάλοιπα που υπάρχουν εκεί ύστερα από το ενάμιση αιώνα , αλλά κυρίως να αποκατασταθούν κάποιες προσθήκες που έγιναν σε αυτό στον 19^ο αιώνα και που σήμερα είναι ξεπερασμένες.

Έτσι οι συντηρητές θα αντικαταστήσουν με χυτή ρητίνη το γύψο και κερί που είχε προστεθεί σε διάφορα σημεία του γλυπτού.

Αρχική εικόνα: Ηρακλής Μαστάι Ριγκέτι.  Μουσεία του Βατικανού