Ηλίας Βουτιερίδης. Ο δημοσιογράφος που κατέγραψε τις μάχες στο Σαγγάριο και έβγαλε την εφημερίδα του μετώπου. Διετέλεσε πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ

Μία από τις άγνωστες πλευρές της Μικρασιατικής Εκστρατείας ήταν η καθημερινότητα των ίδιων των πρωταγωνιστών της: των στρατιωτών. 

Ένιωθαν και ήταν αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο και προσπαθούσαν να βρουν τρόπους να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους.

Μετά το τέλος της εκστρατείας του Σαγγάριου, ο ελληνικός στρατός οπισθοχώρησε και εγκαταστάθηκε σε μόνιμες θέσεις. Το ηθικό των εξουθενωμένων στρατιωτών ήταν πεσμένο και αναζητούσαν κάποιο είδος αποφόρτισης.

Την ανάγκη αυτή ήρθε να καλύψει η εφημερίδα “Συνάδελφος“, με έδρα τη Σμύρνη. Ήταν το επίσημο όργανο του ελληνικού στρατού στο μέτωπο της Μικράς Ασίας. Στην προμετωπίδα του εντύπου αναγραφόταν: “Καθημερινή εφημερίς διά τον στρατόν“.

Στις 18 Μαρτίου 1922, κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο. Όπως οι ίδιοι οι στρατιώτες ομολογούν στα γράμματά τους, ήταν “το αγαπητόν μας φύλλον” και “η κρυφή μας χαρά εδώ πάνω εις τα υψώματα“.

Η πρώτη σελίδα της εφημερίδας είχε κύριο άρθρο, χρονογράφημα και αναδημοσιεύσεις από τον διεθνή Τύπο. Στη δεύτερη και στην τρίτη σελίδα, ο αναγνώστης έβρισκε, μεταξύ άλλων, γράμματα στρατιωτών από το μέτωπο και ειδήσεις από την Σμύρνη.

Διευθυντής του “Συνάδελφου” ήταν ο λογοτέχνης και δημοσιογράφος Ηλίας Βουτιερίδης ,ο οποίος χρημάτισε δύο φορές Πρόεδρος της Ενώσεως Συντακτών των Αθηναϊκών εφημερίδων το 1920 και 1923.

Βρέθηκε στα σημαντικότερα πολεμικά μέτωπα

Ο Βουτιερίδης υπήρξε σημαντικός δημοσιογράφος, λογοτέχνης και συγγραφέας. Γεννήθηκε το 1874 στο Σουλινά της Ρουμανίας, όπου ο πατέρας του, Περικλής Βουτιερίδης, υπηρετούσε στο Ελληνικό Προξενείο. Η καταγωγή τους ήταν από τη Μεθώνη.

Το 1878 εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στην Πάτρα και, 11 χρόνια μετά, στην Αθήνα. Φοίτησε στο Βαρβάκειο Γυμνάσιο και σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Από δεκαέξι ετών άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος. Έλαβε μέρος ως εθελοντής στην Κρητική Επανάσταση του 1895-1898 και στον Μακεδονικό Αγώνα.

Στους Βαλκανικούς Πολέμους, ήταν απεσταλμένος της εφημερίδας “Πατρίς“. Το 1921, έγινε ο πολεμικός ανταποκριτής της αθηναϊκής εφημερίδας “Εμπρός” στη Μικρά Ασία.

Παρακολούθησε τις μάχες στον ποταμό Σαγγάριο. Κατέγραψε τις εντυπώσεις του σε ένα πόνημα με τίτλο “Η εκστρατεία πέραν του Σαγγαρίου”.

Το 1922, ο Βουτιερίδης ανέλαβε τη διεύθυνση του “Συνάδελφου“. Ενθάρρυνε τους στρατιώτες να του γράφουν και, στα τέλη Απριλίου 1922, προκήρυξε ένα διαγωνισμό, ζητώντας από τους στρατιώτες να γράψουν μια σύντομη ιστορία με τις εμπειρίες τους από το μέτωπο.

“Χθες μου έδωσαν το δεματάκι σου, που μου έστειλες με τα μαντήλια, και τις κάλτσες και σ’ ευχαριστώ”

Λόγω των εξελίξεων, ο διαγωνισμός δεν ολοκληρώθηκε, αλλά ο Βουτιερίδης συνέλεξε 66 επιστολές στρατιωτών. Πολλές από αυτές θυμίζουν ένα αποκαλυπτικό ημερολόγιο.

Στα κείμενα οι στρατιώτες εξέφραζαν τους καημούς και τις ανησυχίες τους. Επίσης την πλήξη της στρατιωτικής ζωής, τη νοσταλγία για συγγενείς και φίλους, τον έντονο πόθο της γυναίκας και τη λαχτάρα για μια ειρηνική ζωή.

Όσον αφορά στους τρόπους ψυχαγωγίας, οι στρατιώτες στον ελεύθερό τους χρόνο συνήθως έπαιζαν ποδόσφαιρο ή χόρευαν. Σε ένα γράμμα, στρατιώτης από το Αφιόν Καραχισάρ διηγείται τη ζωή του στην αγαπημένη του θεία, η οποία σίγουρα θα καθησυχάστηκε με όσα διάβασε:

“Αφιόν Καραχισάρ, 8 Μαρτίου. Αγαπητή μου θεία, χθες μου έδωσαν το δεματάκι σου, που μου έστειλες με τα μαντήλια, και τις κάλτσες και σ’ ευχαριστώ. Λυπήθηκα που δεν έλαβα γράμμα σου.

Με αυτό μου το γράμμα δεν θα μάθεις πολλά, παρά πολύ λίγα, διότι είμαι κουρασμένος από το φουτ-μπολ. Χθες κατεβήκαμε εφεδρεία μ’ όλο μου το Σύνταγμα, μένομεν έξω από το Αφιόν και αντίκρυ από τον «Μαύρον Βράχον» κατοικούμεν στα στρατιωτικά στέγαστρα.

Το δικόν μου είναι σκεπασμένον με τσίγκον και χώμα. Αύριον Κυριακή το πρωί θα πάω στην εκκλησία των Αρμενίων και το απόγευμα στο θεατράκι της Μεραρχίας. Τι παίζει δεν ξέρω.

Ο καιρός μας είναι θαυμάσιος, καθημερινώς ήλιος, και άγιος ο Θεός. Περνούμε λαμπρά υφ’ όλας τας επόψεις. Περισσότερα δεν έχω, περιμένω γράμμα σου. Ο ανιψιός σου […]“.

Σε άλλα γράμματα, εκφράζονται παράπονα για την παρουσία ποντικών και κουνουπιών που έκαναν τη ζωή στα στρατόπεδα αφόρητη. “Η απλυσιά και η ψύρα ανυπόφορος“, αναφέρει ένας δεκανέας.

Όμως, μέσα από τις δυσκολίες, αναδεικνυόταν και η συντροφικότητα των στρατιωτών. “Μαζί μοιράστηκαν τους κόπους, την πείνα και τη δίψα, τες χαρές και τες λύπες, την ηδονή και την αγαλλίασι του θριάμβου και της νίκης.

Πόσες φορές δεν μοιράσθηκαν τρεις και τέσσερες ένα κύπελο καφέ και δεν δρόσισαν όλοι τους τα ξηραμένα λαρύγκια τους;“, έγραφε ένας λοχαγός πυροβολικού.

Άλλες εφημερίδες του μετώπου της Μικράς Ασίας

Ο “Συνάδελφος” ήταν η βασικότερη αλλά όχι η μοναδική εφημερίδα του Μικρασιατικού Μετώπου. Υπολογίζεται πως εκδόθηκαν περίπου 20 εφημερίδες από τα τέλη του 1921 μέχρι την κατάρρευση του μετώπου, τον Αύγουστο του 1922.

Πολλοί τίτλοι ήταν σατιρικοί ή δήλωναν το στρατιωτικό σώμα που τις εξέδιδε. Η “Καρακάξα“, το “Τσαρούχι“, η “Λόγχη“, η “Ηχώ του Μετώπου“, το “Σούσουρο” και ο “Φερετζές” αποτελούν μερικά ενδεικτικά παραδείγματα.

Τα σχήματα των εφημερίδων ήταν ποικίλα και το μέγεθός τους συνήθως μικρό. Οι περισσότερες ήταν ολιγοσέλιδες, γύρω στα δυο με τέσσερα φύλλα.

Πολλές ήταν εικονογραφημένες, καθώς περιελάμβαναν ζωγραφιές και γελοιογραφίες από ερασιτέχνες ζωγράφους και σκιτσογράφους.

Βασικό χαρακτηριστικό των εφημερίδων ήταν η σάτιρα προσώπων και καταστάσεων από τη στρατιωτική επικαιρότητα ή την καθημερινότητα.

Οι στρατιώτες έγραφαν χλευαστικά ποιήματα και κορόιδευαν τον Κεμάλ και τους Τούρκους οπλίτες, διακωμωδούσαν γεγονότα στο στράτευμα και σχολίαζαν τη σίτιση του στρατεύματος.

Το φαγητό συγκέντρωνε πολλές ειρωνικές κριτικές, μιας που σχεδόν καθημερινά έτρωγαν ρέγγες, ενώ παράλληλα απουσίαζαν βασικά είδη, όπως το σαπούνι.

Πολλές φορές, οι στρατιώτες έβρισκαν μόνοι τους την τροφή τους, κάνοντας κλοπές ζώων από τα χωριά από τα οποία περνούσαν.

Ακόμα, οι στρατιώτες σατίριζαν ανοικτά τους συμπολεμιστές τους ή συγκαλυμμένα ορισμένους ανωτέρους τους. Σε μερικά φύλλα εντοπίζονται ίχνη λογοκρισίας, όπως γραμμές σβησμένες με μαύρο μελάνι.

Καθώς πολλές επιστολές γράφτηκαν τους τελευταίους μήνες πριν από την κατάρρευση του μετώπου, αντανακλούν την άσχημη ψυχολογική κατάσταση των στρατιωτών και την αμφισβήτηση του σκοπού της παραμονής του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία.

Η υστεροφημία του Βουτιερίδη

Ο Ηλίας Βουτιερίδης πέθανε το 1941. Εκτός από παραγωγικότατος και μάχιμος δημοσιογράφος, έχει αξιολογηθεί ως ένας από τους πιο σημαντικούς μελετητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Καλλιέργησε όλα σχεδόν τα είδη γραπτού λόγου: από άρθρο, χρονογράφημα και δοκίμιο μέχρι πεζογραφία, κριτική και ταξιδιωτική λογοτεχνία.

Συνεργάστηκε με δεκάδες έντυπα, διετέλεσε γραμματέας της Εθνικής Βιβλιοθήκης και εξελέγη δύο φορές πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ το 1920 και 1923. Υπήρξε επίσης Καθηγητής της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου.

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Αρχείο Βιβλιοθήκης της ΕΣΗΕΑ

Με πληροφορίες από:

• Νίκος Παπαδημητρίου, “ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ“
• Γεωργία Ιγγλέζου, “Η εμπειρία των Ελλήνων στρατιωτών από το μέτωπο της Μ. Ασίας” (academia.edu)
• Γιώργος Γιαννίκος, “Οι εφημερίδες του Μικρασιατικού Μετώπου“, Εφημερίδα των Συντακτών