Η ύδραυλις των αρχαίων Ελλήνων ήταν το πρώτο μουσικό όργανο που λειτουργούσε με πλήκτρα. Πώς ακουγόταν

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 1992 στη διάρκεια της ανασκαφής του Δίου βρέθηκαν τα κατάλοιπα μίας ύδραυλις. Πρόκειται για τα αρχαιότερα κατάλοιπα ενός από τα πιο ενδιαφέροντα αρχαία ελληνικά μουσικά όργανα.

Είναι το πρώτο όργανο που λειτουργούσε με πλήκτρα και η εξέλιξή του είναι το εκκλησιαστικό όργανο.

Από την ύδραυλη στο εκκλησιαστικό όργανο

Η ύδραυλις εφευρέθηκε από τον μηχανικό Κτησίβιο (285-222 π. Χ.) στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Από εκεί διαδόθηκε στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο στη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής.

Οι Ρωμαίοι γνώρισαν την ύδραυλη, όπως πολλές άλλες καινοτομίες, από τους Έλληνες. Στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν το ακριβότερο και επιβλητικότερο μουσικό όργανο.

Έτσι χρησιμοποιούνταν για μουσική συνοδεία, μαζί με άλλα όργανα, σε σπίτια πλουσίων και δημόσια στα διαλείμματα των αγώνων στα αμφιθέατρα.

Η βυζαντινή αυτοκρατορία κληρονόμησε την ύδραυλη από τη Ρώμη. Το 757 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ έστειλε ένα όργανο ως δώρο στον βασιλιά των Φράγκων, Πιπίνο τον Βραχύ.

Λίγα χρόνια αργότερα, οι Βυζαντινοί έστειλαν άλλη μία ύδραυλη στον γιο και διάδοχο του Πιπίνου, τον Καρλομάγνο. Έτσι το όργανο έγινε ξανά γνωστό στη Δυτική Ευρώπη και υιοθετήθηκε από την καθολική εκκλησία για να εξελιχθεί τελικά στο εκκλησιαστικό όργανο.

Στους αιώνες που ακολούθησαν, η ύδραυλις ξεχάστηκε στη βυζαντινή αυτοκρατορία.

Ένα ανεπάντεχο εύρημα

Στις 19 Αυγούστου 1992 η αρχαιολογική ομάδα που πραγματοποιούσε ανασκαφή στον Δίον υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Δημήτρη Παντερμαλή βρήκε τα κατάλοιπα μίας ύδραυλις μέσα σ’ ένα κτήριο απέναντι από τη «Βίλα του Διονύσου».

Το εύρημα αποτελούνταν από πολλούς χάλκινους σωλήνες διαφορετικών διαμετρημάτων, ένα μεγάλο ορθογώνιο χάλκινο πιάτο και άλλα μεταλλικά εξαρτήματα που ανήκαν στην ύδραυλη.

Με βάση άλλα ευρήματα στο ίδιο αρχαιολογικό στρώμα με την ύδραυλη αυτή χρονολογήθηκε τον 1^ο αι. π.Χ., δηλαδή περίπου ένα αιώνα μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Μακεδονίας.

Η αποκατάσταση της ύδραυλις του Δίου

Τα τμήματα συντηρήθηκαν και έγινε αποκατάσταση του αρχαίου μουσικού οργάνου με βάση αυτά. Σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Δίου.

Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών κατασκεύασε ένα πιστό αντίγραφο μιας υδραυλιδος με βάση του εύρημα του Δίου και τη βοήθεια του καθηγητή Παντερμαλή.

Η ύδραυλις του Δίου θεωρείται το παλαιότερο μουσικό όργανο με πλήκτρα στον κόσμο. Λειτουργούσε με αέρα που παραγόταν από φυσητήρα.

Το πληκτρολόγιο άνοιγε τις βαλβίδες του οργάνου ώστε ο αέρας να φθάνει κάθε φορά και σ’ ένα από τους σωλήνες της ύδραυλις.

Οι σωλήνες ήταν δύο διαφορετικών τύπων και διατεταγμένοι σε δύο σειρές. 24 σωλήνες είχαν διάμετρο 18 χιλιοστά και 16 άλλοι πιο στενοί 10 χιλιοστά.

Ο ήχος παραγόταν όταν έμπαινε ο αέρας σ’ ένα σωλήνα

Η ύδραυλις ήταν ένα πανάκριβο όργανο στην αρχαιότητα. Οι χάλκινοι σωλήνες του οργάνου που βρέθηκε στο Δίον ήταν διακοσμημένοι με ασημένια δακτυλίδια. Επίσης και το σώμα του είχε πολλά διακοσμητικά στοιχεία από ασήμι και γυαλί.

Θα πρέπει να έμοιαζε λίγο με στολισμένη λατέρνα! Οι διαστάσεις μεταξύ του αρχαίου και του σύγχρονου οργάνου ήταν επίσης παρόμοια αφού οι ειδικοί υπολόγισαν το ύψος της ύδραυλις του Δίου σε 1,20 μέτρα και πλάτος 70 εκατοστά.

Δείτε εδώ ένα βίντεο πειραματικής αρχαιολογίας που δείχνει τον τρόπο λειτουργίας της ύδραυλις και πως ακουγόταν ο ήχος της.