Η τρομερή αντίδραση του Μοσαντέχ, που τον ανέτρεψε η CIA στο Ιράν, για να φέρει τον Σάχη. Κοιμόταν στο στρατοδικείο, τραγουδούσε και ειρωνευόταν τους κατηγόρους του και το στρατοδικείο του

του ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στις 19 Αυγούστου 1953, η CIA and η MI6 έθεσαν σε εφαρμογή σχέδιο ανατροπής του δημοκρατικά εκλεγμένου πρωθυπουργού του Ιράν, Mohammad Mossadegh, με την κωδική ονομασία “Αjax” (“Αίας”).

Ο Mosaddegh είχε τολμήσει να εθνικοποιήσει την κύρια πετρελαϊκή εταιρεία στο Ιράν, που ήταν βρετανικών συμφερόντων (τη μετέπειτα ΒΡ), προκειμένου ο φυσικός πλούτος της χώρας του να μοιραστεί στο λαό και όχι στους ξένους. Είχε αρχίσει επίσης να μοιράζει γη των μεγαλοτσιφλικάδων σε χιλιάδες άκληρους Ιρανούς αγρότες και να παίρνει μέτρα για τον εκδημοκρατισμό, ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό του Ιράν.

Η βρετανική κυβέρνηση αντέδρασε επιβάλλοντας με το πολεμικό ναυτικό, εμπάργκο εναντίον του Ιράν και οργανώνοντας συνομωσία με τη συνεργασία της CIA και τη συνδρομή του Σάχη, ο οποίος είχε φύγει στη Ρώμη.

Επίσης είχε την βοήθεια υψηλόβαθμων Ιρανών κληρικών που αντιτίθονταν στον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας και φυσικά τα σχέδια ανατροπής στήριξαν και οι μεγαλοτσιφλικάδες. Με άφθονο χρήμα που κουβάλησε μαζί του στην Τεχεράνη ένας πράκτορας της CIA, ο Kermit Roosevelt, πραγματοποιήθηκε πραξικόπημα στο οποίο έλαβαν μέρος τραμπούκοι, γκάγκστερ, παρακρατικοί και στρατηγοί που είχαν παραμείνει πιστοί στο Σάχη. Ο Mosaddegh συνελήφθη με ολόκληρο το υπουργικό του συμβούλιο.

Οι βασικοί υπουργοί του άμεσα εκτελέστηκαν και ο ίδιος πέρασε από δίκη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Ο Σάχης επανήλθε στο Ιράν και τα πετρέλαια γύρισαν και πάλι στους ξένους, με τους Αμερικανούς να παίρνουν αυτή τη φορά τη μερίδα του λέοντος. Η CIA όχι μόνο δεν απέκρυψε τον ρόλο της στην ανατροπή Mossadegh, αλλά για πολλά χρόνια καμάρωνε γι’ αυτό, με το επιχείρημα ότι συνέβαλε στην οικονομική ευμάρεια των ΗΠΑ, τις δεκαετίες του 1950 και 1960, γιατί κρατήθηκε χαμηλή η τιμή του πετρελαίου. Όμως, το 1979 οι Αμερικανοί κατάλαβαν το τραγικό λάθος που είχαν κάνει το 1953, όταν ο Χομεϊνί ανέτρεψε τον Σάχη και διέκοψε τις σχέσεις του Ιράν με τις ΗΠΑ. Το 2000, η τότε Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μαντλίν Ολμπράιτ παραδέχθηκε ότι η ανατροπή του Mossadegh υπήρξε τραγικό σφάλμα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

Διαβάστε ακόμα: Ονομασίες κρατών που προέρχονται από τα ελληνικά. Ιράν, Αιθιοπία, Σκωτία, Φιλιππίνες, ακόμη και το Αζερμπαϊτζάν

Μετά την ανατροπή του Mossadegh, ο Σάχης απαίτησε το στρατοδικείο για “εσχάτη προδοσία” να γίνει παρουσία πολλών ξένων ανταποκριτών. Έτσι νόμιζε ότι θα τον εξευτέλιζε διεθνώς, επειδή τόλμησε να αμφισβητήσει την απολυταρχία του. Όμως, στη δίκη του ο Mossadegh έφερε τούμπα τους κατηγόρους του. Αφού μίλησε στην αρχή για το έργο του ως πρωθυπουργός υπέρ του ιρανικού λαού, δήλωσε ότι η όλη διαδικασία τον άφηνε αδιάφορο γιατί ήταν παράνομη και η θανατική του καταδίκη ήταν ειλημμένη απόφαση. Στην αγόρευση του βασιλικού επιτρόπου, διάρκειας έξι ωρών, ο Mossadegh αφού μουρμούρισε βαριεστημένα ότι “ο άνθρωπος δεν ξέρει να μιλήσει..”, έγειρε στον ώμο ενός από τους ανώτερους αξιωματικούς-φρουρούς του και αποκοιμήθηκε ροχαλίζοντας. Μάλιστα, τον είχε πιάσει και αγκαζέ. Μάταια, ο πρόεδρος του στρατοδικείου φώναζε στον Mossadegh να ξυπνήσει.

Στο διάλειμμα της δίκης, ο Mossadegh ξύπνησε και ζήτησε ένα τσιγάρο από κάποιον ξένο ανταποκριτή. Ήταν το πρώτο τσιγάρο που κάπνισε στη ζωή του -ήταν τότε πάνω από 75 χρονών. Στη συνέχεια, ζήτησε από τον δημοσιογράφο ολόκληρο το πακέτο και σε όλη τη διάρκεια της δίκης φουμάριζε το ένα τσιγάρο πίσω από το άλλο. Στις οργισμένες φωνές του προέδρου να σβήσει το τσιγάρο, φύσαγε τον καπνό προς το μέρος του. Κάποια στιγμή, ο Mossadegh αποκοιμήθηκε στον ώμο του αξιωματικού και πάλι, αλλά αυτή τη φορά είχε βάλει ένα μαντήλι στα χρυσά αστέρια στην επωμίδα του, γιατί ενοχλούσαν το κεφάλι του. Ενώ η διαδικασία προχωρούσε και κατέθεταν μάρτυρες κατηγορίας, ο Mossadegh φουμάριζε ακουμπώντας το κεφάλι του στον ώμο του φρουρού και λέγοντας αστεία που έκαναν όσους ήταν στη δίκη -χαφιέδες και δημοσιογράφους- να ξεκαρδίζονται στα γέλια. Ενίοτε, τους τραγουδούσε και ερωτικά άσματα. Όταν ήταν να ανακοινωθεί η ετυμηγορία του στρατοδικείου, ο Mossadegh πάλι κοιμόταν.

Ο αξιωματικός-φρουρός έβαλε την καμπαρντίνα του ως μαξιλάρι στο κεφάλι του πρώην πρωθυπουργού. Αν και ο Mossadegh βρέθηκε ένοχος για εσχάτη προδοσία, ο Σάχης αποφάσισε να παραμείνει σε κατ’ οίκον περιορισμό δια βίου. Όταν πέθανε το 1967, οι φρουροί του τον έθαψαν κρυφά σε κάποια γωνία του σαλονιού του σπιτιού όπου βρισκόταν σε περιορισμό.

αρχική εικόνα: John Flint, «Mossadegh and 1953 coup d’etat»

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Αποκαλυπτικά μαγιό, κοντές φούστες και τζιν παντελόνια! Το Ιράν πριν από την επανάσταση του 1979. Πώς το θεοκρατικό καθεστώς, άλλαξε τη χώρα και επέβαλε αυστηρά μέτρα σε βάρος των γυναικών