Η Τουρκία είχε ζητήσει τα Δωδεκάνησα με αντάλλαγμα να βγει στον πόλεμο. Το διπλωματικό θρίλερ και η άρνηση των ΗΠΑ

Στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η Ελλάδα πολέμησε πληρώνοντας βαρύ φόρο αίματος υπέρ των συμμάχων, στέναζε κάτω από τριπλή κατοχή και η απόλεμη Τουρκία διαπραγματευόταν τα Δωδεκάνησα!

Το 1943 και ενώ η «ελεύθερη ελληνική κυβέρνηση» του Εμμανουήλ Τσουδερού είχε εγκατασταθεί στο Κάιρο, περιήλθε εις γνώση της από την ελληνική πρεσβεία Άγκυρας, μια σημαντική πληροφορία. Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ με τον Άντονι Ήντεν, θα πραγματοποιούσαν ταξίδι με προορισμό τα Άδανα της Τουρκίας.

Η συνάντηση Τσώρτσιλ – Ινονού

Ο Τσουδερός δεν έκρυβε την ανησυχία του, καθώς γνώριζε πολύ καλά ότι οι Βρετανοί αιτούνταν την έξοδο της Τουρκίας στον πόλεμο, στο πλευρό των Συμμάχων. Γνώριζε επίσης πως ήταν πρόθυμοι να προσφέρουν σχεδό οτιδήποτε ζητούσαν ως αντάλλαγμα.

Μόλις είχε τελειώσει η σύσκεψη στην Καζαμπλάνκα, μεταξύ Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ, κατά την οποία είχε συζητηθεί το ενδεχόμενο ανοίγματος μετώπου στα βαλκάνια. Στη συνάντηση της Καζαμπλάνκας είχε διαρρεύσει η πληροφορία, σύμφωνα με την οποία ο Τσώρτσιλ ,θα επιχειρούσε απευθείας συνάντηση με τον Ισμέτ Ινονού προκειμένου να τον πείσει να εξέλθει της ουδετερότητας. Αν ο Ινονού αποδεχόταν και βοηθούσε τους συμμάχους, ο Τσώρτσιλ ήταν έτοιμος για μεγάλες παραχωρήσεις σε βάρος της Ελλάδας!

Η πληροφορία αυτή είχε υποβληθεί εγγράφως, με έκθεση που είχε συντάξει προς τον Τσουδερό, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γεώργιος Ρούσσος. Ο Τσουδερός προσπάθησε να διατηρήσει τη ψυχραιμία του. Συνεκλήθη υπουργικό συμβούλιο, στο οποίο αποφασίστηκε να περιμένουν τις εξελίξεις.

Όμως ύστερα από αυτό ο Τσουδερός αναχώρησε με αυτοκίνητο για την Αλεξάνδρεια, προκειμένου να συναντήσει τον Ρούσσο στο σπίτι του.

Η ενεργοποίηση ενός Ελληνο-Αμερικανού

Εκεί αποφάσισαν κρυφά, να ενεργοποιήσουν έναν Ελληνοαμερικανό που ανήκε στην Αμερικανική υπηρεσία πληροφοριών. Λεγόταν Τζωρτζ Μάνος και εμφανιζόταν επίσημα ως συνεργάτης της «Φωνής της Αμερικής». Με την ιδιότητα του δημοσιογράφου μπορούσε να μετακινείται ελεύθερα.

Ο Μάνος θα αναχωρούσε για τα Άδανα, με πρόφαση την ραδιοφωνική κάλυψη αμερικανικής βοήθειας, που θα έφτανε κατάφορτη τροφίμων για την Τουρκία. Ουσιαστικά όμως, θα πληροφορούσε την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση για τα αποτελέσματα Βρετανο-τουρκικών συνομιλιών.

Φυσικά, όταν έφτασε στα Άδανα, τέθηκε αμέσως υπό παρακολούθηση από την βρετανική μυστική υπηρεσία, που γνώριζε την επίσημη «αμερικανική» του ιδιότητα. Ήταν γνωστό ότι οι Βρετανοί επιθυμούσαν το άνοιγμα μετώπου στα νότια Βαλκάνια, ενώ οι Αμερικανοί στην Ιταλία.

Ο Μάνος, αμέσως επιδόθηκε με ζήλο στην επίσημη αποστολή του, που ήταν η ραδιοφωνική κάλυψη γεγονότων. Την εποχή εκείνη τρόφιμα θα έφταναν με αμερικανικό πλοίο στην Τουρκία.

Επισκέφθηκε τον όρμο που είχε προσορμίσει το αμερικανικό φορτηγό πλοίο «Good Will”. Την επομένη της αφίξεώς του, έφτασαν πραγματικά στα Άδανα οι Τσώρτσιλ και Ήντεν. Θα έμεναν τέσσερις ημέρες στο ξενοδοχείο «ΑΔΑΝΑ ΠΑΛΛΑΣ» που παρά την ονομασία του, ήταν ένα κοινό, μάλλον φτωχικό ξενοδοχείο. Σε αυτό θα γινόταν και η συνάντηση Τσώρτσιλ με τον Ισμέτ Ινονού.

Η έκθεση του Έκτορα

Ο Μάνος, μέσω γνωριμιών με υπαλλήλους του ξενοδοχείου, κατόρθωσε να στείλει έκθεση με τα όσα ελέγχθηκαν. Σύμφωνα με την έκθεση του Έκτορα, όπως ήταν το κωδικό όνομα του Μάνου, οι Τούρκοι θα εισέπρατταν πολλά…

Ο Τσώρτσιλ εξέθεσε στον Ινονού το αίτημα της Αγγλίας, να βγει η Τουρκία στον πόλεμο, σε έναν μήνα, από τη συνάντηση των Αδάνων.

Υποστήριξε ότι οι Γερμανοί άρχισαν να χάνουν τον πόλεμο, ειδικά ύστερα από την 15^η Ιανουαρίου του 1943, ημερομηνία που άρχισε να λύνεται η πολιορκία του Λένιγκραντ. Επίσης η βρετανική ογδόη στρατιά στην Βόρεια Αφρική είχε καταλάβει την Τρίπολη.

Ο Τσώρτσιλ κατόπιν αυτών, είπε στον Ινονού, ότι η Τουρκία θα εισερχόταν στην «εύκολη φάση» του πολέμου. Θα εισέπραττε με τη συμμετοχή της πολλά, ενώ θα ζημιωνόταν ελάχιστα. Το χρόνο που θα εισερχόταν δεν θα απαιτούνταν μεγάλες θυσίες εκ μέρους της.

Τα «δώρα» των Γερμανών

Ο Ινονού απάντησε ότι η Τουρκία είχε ήδη δεχθεί προτάσεις από τους Γερμανούς. Στις 11 Νοεμβρίου 1942, ύστερα από επίσκεψη του Φον Πάπεν, Γερμανού πρεσβευτή στην Άγκυρα, η Γερμανία προσέφερε στην Τουρκία, αν έβγαινε στο πλευρό της, τα Δωδεκάνησα.

Το νησί της Λέρου, θα περνούσε επίσης στην Τουρκία, εκτός από μια έκταση, στην οποία οι Γερμανοί θα διατηρούσαν για πάντα, ως  ναυτική βάση. Μεταξύ των ανταλλαγμάτων, οι Γερμανοί προσέφεραν στην Τουρκία και την Θράκη. Θα μετατρεπόταν -σύμφωνα με την έκφραση του Φον Πάπεν- σε “Ελβετία της Ανατολής”.

Ο Τσώρτσιλ χαρακτηρίζει τους Τούρκους πονηρές αλεπούδες

Ο Τσώρτσιλ, όταν άκουσε τον Ινονού να του περιγράφει τα γερμανικά «δώρα», δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία. Οι Τούρκοι ενεργούσαν συχνά ως πονηρές αλεπούδες, προσπαθώντας να εξαπατήσουν τους συνομιλητές τους. Μπλοφάροντας, κατάφερναν να αποκομίζουν πάντα το μεγαλύτερο δυνατόν όφελος.

Όμως. από έγγραφα τα οποία ήλθαν στο φως της δημοσιότητας αργότερα, κατά την δίκη της Νυρεμβέργης, οι Γερμανοί πραγματικά τον Νοέμβριο του 1943 είχαν καταβάλει προσπάθεια εξαγοράς της Τουρκίας.

Αυτή θα γινόταν με παραχώρηση των Δωδεκανήσων. Δεν γινόταν ωστόσο γνωστό, εάν αυτά προσφέρθηκαν από τους Γερμανούς, αφού προηγούμενα τα είχαν ζητήσει οι Τούρκοι.

Ο Ινονού για να αποδείξει στον Τσώρτσιλ ότι η προσφορά των Γερμανών ήταν αληθινή, του εξέθεσε και το σχέδιό τους. Οι Γερμανοί θα διέρχονταν από την Ελλάδα στην Τουρκία και από εκεί θα χτυπούσαν τη Σοβιετική Ένωση εφαρμόζοντας την τακτική της «τανάλιας».

Η παρέμβαση του Σαράτσογλου

Στο σημείο εκείνο, λίγο πριν ο Τσώρτσιλ αρχίσει να προσφέρει τα βρετανικά «δώρα», υπήρξε παρέμβαση από τον Τούρκο Πρωθυπουργό Σοκρού Σαράτσογλου. Αυτός θύμισε μια παλαιότερη προσφορά της Αγγλίας (Οκτωβρίου 1939). Σύμφωνα με αυτήν, θα παραχωρούσαν τη Ρόδο στην Τουρκία αν εξερχόταν τότε στον πόλεμο.

Αυτή η προσφορά δεν ενδιέφερε πλέον την Τουρκία, η οποία θα πολεμούσε με την Αγγλία, μόνο  αν κι αυτή της προσέφερε τα Δωδεκάνησα. Η Τουρκία ήταν έτοιμη άλλωστε να μεταφέρει στα Δωδεκάνησα δύο μεραρχίες.

Μετά το αίτημα του Σαράτσογλου, ο Τσώρτσιλ ζήτησε να διακοπεί η συνάντηση καθώς έπρεπε -όπως είπε- να συνεννοηθεί με τον Πρόεδρο Ρούσβελτ.

Η άρνηση του Ρούσβελτ

Πραγματικά ο βρετανός πρωθυπουργός. στην διακοπή της συνάντησης, ζήτησε να τον συνδέσουν τηλεφωνικώς με τον Ρούσβελτ. Του ανέφερε την πρόταση της Τουρκίας και την δική του άποψη που ήταν θετική, περί παραχώρησης των νησιών, «διότι το τίμημα δεν ήταν ακριβό!» όπως είπε.

Ο Ρούσβελτ όμως αρνήθηκε, λέγοντας ότι ουδέποτε θα ενέκρινε μια τέτοια ενέργεια. Στην έκθεση του Έκτορα δεν αναφέρονταν περισσότερες εξηγήσεις, καθώς μάλλον ήταν αδύνατον να πληροφορηθεί τα τηλεφωνικά λεγόμενα. Όλοι πάντως γνώριζαν ότι οι Η.Π.Α. ενδιαφέρονταν να ανοίξουν μέτωπο στην Ιταλία και τα βαλκάνια τους ήταν αδιάφορα.

Ο Τσουδερός αποκαλύπτει τις πληροφορίες στον Αμερικανό Πρεσβευτή

Σε κάθε περίπτωση, η σύσκεψη των Αδάνων είχε λήξει εκείνη τη στιγμή. Ο σκοπός του Τσώρτσιλ είχε αποτύχει.

Ο Τσουδερός τις επόμενες ημέρες συναντήθηκε στο «Ελληνικό Κέντρο» του Καΐρου με τον Αμερικανό πρεσβευτή, στον οποίο έκανε γνωστά τα όσα ειπώθηκαν μεταξύ του Τσώρτσιλ και των Τούρκων.

Από τη στιγμή που οι Έλληνες γνώριζαν τα σχέδια, φρόντιζαν να ακυρώσουν κάθε σκέψη παραχώρησης ή αποδοχής εκ μέρους των συμμάχων, των Δωδεκανήσων προς τους Τούρκους. Από την άλλη όμως εξέθεταν τον άνθρωπο που είχε αναλάβει το έργο της αποκάλυψης που δεν ήταν άλλος από τον Τζωρτζ Μάνο.

Ο σπουδαίος αυτός Ελληνοαμερικανός, που προσέφερε τις υπηρεσίες του στην Ελλάδα, την επομένη της αφίξεώς του στο Κάϊρο δέχθηκε την αντίδραση των Αμερικανών προϊσταμένων του, που είχαν πληροφορηθεί για την παράλληλη δράση του από την βρετανική Ιντέλιτζενς Σέρβις.

Τον κατηγόρησαν ότι κινήθηκε έξω από τα πλαίσια της δραστηριότητάς του, με τρόπο που θα μπορούσε να βλάψει τις αμερικανοβρετανικές σχέσεις. Ο Μάνος απευθύνθηκε στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση προς βοήθεια. Ο Ρούσσος του την υποσχέθηκε.

Ατύχημα ή δολοφονία;

Ο Μάνος εξερχόμενος την 12^η Φεβρουαρίου 1944 από το ξενοδοχείο «Σάιπερτς» παρασύρθηκε από αγγλικό στρατιωτικό αυτοκίνητο και σκοτώθιηκε. Ήταν άραγε απλή σύμπτωση ή επρόκειτο περί σκηνοθετημένης δολοφονίας;

Η υπόθεση κατέληξε ενώπιον της δικαιοσύνης. Ο οδηγός του αυτοκινήτου, ένας ιρλανδός λοχίας, απέδειξε ότι τα φρένα του αυτοκινήτου ήταν χαλασμένα…

Ο Μάνος επισφράγισε μια δραματική ιστορία κατασκοπείας, χάρη στην οποία αποκαλύφθηκαν τα σχέδια των Τούρκων να καταλάβουν τα Δωδεκάνησα, ενώ η Ελλάδα τελούσε υπό κατοχή.

Στην πρώτη φωτογραφία της ανάρτησης: Έλληνες κομάντος το 1943 στα Δωδεκάνησα (πηγή: Στέφανος Μίλεσης)

(Πηγές: Η έκθεση του Ντίνου Κουτσουμή, πρώην υπαλλήλου βρετανικού υπουργείου Πληροφοριών της Μέσης Ανατολής, που υπήρξε μάρτυρας των γεγονότων των Αδάνων του 1943, δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα  «ΕΘΝΟΣ», στα: φ. 8 Φεβρουαρίου 1965, 9 Φεβρουαρίου 1965, 10 Φεβρουαρίου 1965, 11 Φεβρουαρίου 1965 και 13 Φεβρουαρίου 1965)