Η θρυλική άμυνα στα οχυρά της Μακεδονίας-Θράκης, που προκάλεσε εκατοντάδες θύματα μεταξύ των Γερμανών. Ο θαυμασμός των εισβολέων για τη “γραμμή Μεταξά”

Κατά τη σύντομη διάρκεια του ελληνογερμανικού πολέμου, οι γερμανοί εισβολείς συνάντησαν σθεναρή αντίσταση και υπέστησαν βαριές απώλειες στην προσπάθεια διάσπασης της οχυρωματικής «γραμμής Μεταξά». Ποιες ήταν όμως αυτές οι οχυρώσεις που κατάφεραν, έστω και προσωρινά, να ακινητοποιήσουν τον γερμανικό «οδοστρωτήρα»;

Η «γραμμή Μεταξά», συνολικού μήκους 170 χιλιομέτρων, από τον Αξιό έως τον Νέστο ποταμό, αποτελούσε το κύριο αμυντικό στήριγμα της χώρας για την αντιμετώπιση εισβολής από τα βουλγαρικά εδάφη.

Το 1936 διατέθηκαν για την οχύρωση της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου πιστώσεις ύψους 62,5 εκατομμυρίων δραχμών.

Την κατασκευή του έργου ανέλαβαν εργάτες κυρίως από την Πελοπόννησο, ώστε να μην γνωρίζουν την περιοχή στην οποία εργάζονταν και έτσι να μη διαρρεύσουν τα μυστικά των οχυρώσεων. Παράλληλα, τεράστια παραπετάσματα σηκώθηκαν προς την πλευρά της Βουλγαρίας, ώστε οι γείτονες να μην παρακολουθούν την πρόοδο των εργασιών.

Κατά τη διάρκεια των εργασιών δίνονταν σημασία και στην παραμικρή λεπτομέρεια, όπως η πλύση των χαλικιών, με γλυκό νερό προκειμένου να μη διαβρώνονται από τα άλατα.

Χαρακτηριστικό της ιδιαίτερης σημασίας που έδινε η κυβέρνηση στην οχύρωση της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου ήταν η επίσκεψη στα εργοτάξια το 1939 κάτω από συνθήκες άκρας μυστικότητας, του ίδιου του Ιωάννη Μεταξά.

Τα ρεκόρ των οχυρών

H κατασκευή των οχυρών ολοκληρώθηκε στον χρόνο-ρεκόρ των τεσσάρων ετών και μερικών μηνών (1936-1941). Κατά μέσο όρο απασχολούντο (την εντατική περίοδο εργασιών) περίπου 3.500 εργάτες την ημέρα. Το συνολικό έργο της οχύρωσης της παραμεθορίου ζώνης στοίχισε 1.457.975.336 δραχμές.

Ως τεχνικό έργο τα οχυρά δεν μπορούσαν να συγκριθούν με κανένα άλλο κατά την περίοδο 1940-41, αποτελώντας τη χρυσή τομή μεταξύ παθητικών (κατασκευών από σκυρόδεμα) και ενεργητικών (βαρέων όπλων) μέσων άμυνας.

Τα πολυδιαφημισμένα οχυρά της γραμμής Μαζινό στη Γαλλία διέθεταν πολλές και ανθεκτικές κατασκευές, αλλά ανεπαρκή όπλα και θυρίδες.

Τα οχυρά στη Νορβηγία αντίθετα διέθεταν επαρκή δύναμη πυρός, αλλά οι κατασκευές κατέρρεαν μετά από παρατεταμένο βομβαρδισμό.

Στην Ελλάδα συνδύαζαν τα θετικά και των δύο.

Η μοναδική τεχνική ατέλεια που παρουσίασαν ήταν η αδυναμία ικανοποιητικού εξαερισμού των υπόγειων χώρων, με αποτέλεσμα την επικράτηση των καπνογόνων που έρριπταν επιτιθέμενα γερμανικά τμήματα.

Ωστόσο, ακόμη και τότε ήταν πολύ δύσκολο να απομονωθεί ένα συγκρότημα για να μπορέσουν αν ρίξουν μέσα τα καπνογόνα.

Παρά τις ελλείψεις, οι φρουρές των ελληνικών οχυρών αντιστάθηκαν με αφάνταστη γενναιότητα και έγραψαν μια ακόμη σελίδα δόξας, σε συνέχεια του αλβανικού έπους.

Ο θαυμασμός των Γερμανών

Μετά την κατάληψη της Ελλάδας, το γερμανικό Γενικό Επιτελείο συγκρότησε επιτροπή υπό τον υποστράτηγο Σνάιντερ, η οποία συνοδευόμενη από Έλληνες αξιωματικούς, εξέτασε εξονυχιστικά επί έναν μήνα τα οχυρά για να διαπιστώσει τα αίτια της σκληρής άμυνας που αντιμετώπισε.

Τα γερμανικά συμπεράσματα δεν φείδονται εγκωμιαστικών σχολίων.

Η θέση των οχυρών, σύμφωνα με τους Γερμανούς, ήταν απόλυτα ενδεδειγμένη και η προσαρμογή των πυρών στο έδαφος τέλεια. Επίσης η παραλλαγή των πολυβολείων, ολμοβολείων κ.α. ήταν άριστη, με συνέπεια πολλά γερμανικά τμήματα να βάλλονται από πυρά χωρίς να μπορούν να ανταποδώσουν.

Χαρακτηριστικό της αντοχής είναι το γεγονός ότι μετά την κατάληψη της Ελλάδας ο βουλγαρικός στρατός προσπάθησε να καταστρέψει τα οχυρά με ελεγχόμενες εκρήξεις. Σύντομα όμως εγκατέλειψε την προσπάθεια όταν κατανόησε ότι λόγω της μεγάλης ανθεκτικότητας των εγκαταστάσεων, απαιτούντο τεράστιες ποσότητες εκρηκτικών.

Γενικά, οι Γερμανοί χαρακτήρισαν τα ελληνικά οχυρά ως τη «χρυσή τομή» μεταξύ των οχυρών της γραμμής Μαζινό και εκείνων της γραμμής Ζίγκφριντ.

Τα γαλλικά οχυρά χαρακτηρίζονταν από υπερβολικές ανέσεις για το προσωπικό (υπήρχαν ακόμη και ειδικοί λαμπτήρες για τεχνητή ηλιοθεραπεία!) ενώ ο αριθμός των όπλων ήταν δυσανάλογα μικρός σε σχέση με την έκταση των οχυρών.

Τουναντίον, τα γερμανικά οχυρά είχαν ανεπαρκέστατη φροντίδα για τη διαβίωση του προσωπικού, δυσανάλογα πολλά όπλα σε σχέση με την έκτασή τους και ανεπαρκή κάλυψη.

Τα ελληνικά οχυρά αντίθετα, διακρίνονταν για την επαρκή κάλυψη, τις καλές συνθήκες διαβίωσης του προσωπικού και τα ανάλογα όπλα σχετικά με την έκταση των εγκαταστάσεων.

Οι Γερμανοί εντυπωσιάστηκαν όταν συνειδητοποίησαν ότι τα όπλα των οχυρών δεν ήταν ειδικά κατασκευασμένα γι’ αυτά.

Ομόφωνη υπήρξε η άποψη των γερμανών αξιωματικών ότι ο βουλγαρικός στρατός δεν είχε καμία ελπίδα διάσπασης της γραμμής Μεταξά.

Ο γράφων θα προσέθετε πως αν τα οχυρά δεν αντιμετώπιζαν έλλειψη πυρομαχικών και εφεδρειών και αν κάποιες εμπειροπόλεμες μονάδες του αλβανικού μετώπου είχαν τη δυνατότητα να ενισχύσουν τις φρουρές των οχυρών (κυρίως με τη διενέργεια τοπικών αντεπιθέσεων σε τομείς που παρουσιαζόταν ρήγμα), τότε οι γερμανοί εισβολείς θα αντιμετώπιζαν ένα ιδιαίτερα δυσεπίλυτο πρόβλημα.

Νίκος Γιαννόπουλος

ιστορικός

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: «Τα οχυρά δεν παραδίδονται. Καταλαμβάνονται». Η ιστορική άρνηση του Ταγματάρχη Δουράτσου να παραδώσει το οχυρό Ρούπελ στους Γερμανούς. Οι Έλληνες αιχμάλωτοι πετούσαν τα όπλα στον Στρυμόνα για να μην πέσουν στους εχθρούς…