Η Θεσσαλονίκη το 1863. Η παλαιότερη φωτογραφία της πόλης που αποτυπώνει εμβληματικά κτίρια πριν να κατεδαφιστούν

Η ιστορική λήψη έγινε το 1863 από τον φωτογράφο Γιόζεφ Ζέκελυ που συνόδεψε μια ταξιδιωτική αποστολή από το Δυρράχιο έως τη Θεσσαλονίκη και εκτυπώθηκε ως χαρακτικό σε βιβλίο το 1866.

Η φωτογραφία βρισκόταν σε αφάνεια για πάνω από έναν αιώνα και επανεμφανίστηκε στα αρχεία της Αυστριακής Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Η φωτογραφία έχει τραβηχτεί από την περιοχή του Μπέστσιναρ. Εμφανίζει την πόλη “εγκλωβισμένη” μέσα στα τείχη της, ενώ απ΄έξω επικρατεί μια  εντυπωσιακή ερημιά.

Για πρώτη φορά απεικονίζονται τα κατεδαφισμένα σήμερα, θαλάσσια τείχη, ο θρυλικός Πύργος της Αποβάθρας, ο βυζαντινός λιμενοβραχίονας, η Χρυσή Πύλη. Επίσης το Επταπύργιο και τα φρούρια Βαρδαρίου και Λευκού Πύργου.

Φαίνονται επίσης οι εκκλησίες που μετατράπηκαν σε τζαμιά: του Αγίου Δημητρίου, της Αγίας Σοφίας, του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Παντελεήμονα, των Δώδεκα Αποστόλων, καθώς και οι μιναρέδες των τζαμιών Καρά Αλή, Ακτσέ Μετζίτ, Χαμζά Μπέη, Φετιγιέ, Πισμανιγιέ, Μπουρμαλί.

Στην ίδια εικόνα υπάρχουν επίσης το παλιό οθωμανικό δικαστήριο και ο τουρμπές του Μουσά Μπαμπά, η δεύτερη χρονολογικά καθολική εκκλησία και η οικία Άμποτ στον Φραγκομαχαλά, οι αποθήκες του λιμανιού, η Τούμπα και η βρύση του Σέιχ Σου.

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης με τη συνδρομή της καθηγήτριας Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου που εντόπισε τη φωτογραφία, ανέκτησε από τη Βιέννη ένα υψηλής ανάλυσης αντίγραφο του πανοράματος και το εκτύπωσε σε ανάπτυγμα 3,00 μέτρων.

Παράλληλα, μια σύγχρονη δορυφορική λήψη μεταφερμένη σε μακέτα βοηθά στην ταύτιση των κτιρίων και την τεκμηρίωση της τοπογραφίας. Αναλύεται η χρονολογία και η θέση των μνημείων (εκκλησιών, τζαμιών, τειχών, μιναρέδων, δημόσιων κτιρίων και αστικών κατοικιών) στην οθωμανική πόλη των μέσων του 19ου αιώνα.

Συγκρίνονται οι αλλαγές ανάμεσα σε αυτή και στη δεύτερη αρχαιότερη φωτογραφία του 1875-78, (εκείνη του αρχείου Δέλλιου που απόκειται στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, που έχει ήδη παρουσιαστεί στην έκθεση Η Δύση της Ανατολής το 2012-13). Στη νεότερη αυτή φωτογραφία –που επίσης εκτίθεται προς σύγκριση– τα θαλάσσια τείχη έχουν κατεδαφιστεί και νέα κτίρια, όπως το πρώτο Δημαρχείο του 1869, έχουν ανεγερθεί.

Φωτογραφία και χαρακτική

Έως το 1890 η φωτογραφίες τυπώνονταν μόνο σε ειδικά, πανάκριβα φωτογραφικά χαρτιά. Η μαζική αναπαραγωγή τους σε κοινό χαρτί έγινε προς το τέλος του 19ου αιώνα από τους εκδότες των μεγάλων εφημερίδων –αγγλικών, γαλλικών, αμερικανικών– που εφήρμοσαν διάφορες τεχνολογίες.

Αρχικά, την ορθή ξυλογραφία (wood engraving), μετά την τεχνική της φωτοαπεικόνισης πάνω σε φωτοευαίσθητη ξύλινη μήτρα και τέλος, την ‘επανάσταση’ του ράστερ. Μέχρι τότε όμως, από την εφεύρεση της φωτογραφίας το 1839 και για τα επόμενα 50 χρόνια, κάθε φωτογραφία που τυπωνόταν σε κοινό χαρτί έπρεπε να μετατραπεί σε χαρακτικό, κυρίως ξυλογραφία.

Ρεαλιστικό και άψογο στην προοπτική όπως η φωτογραφία από την οποία προήλθε, αλλά πάντως χαρακτικό, που σήμαινε πολλή δουλειά για το σχεδίασμα του έργου πάνω στο ξύλο, τη χάραξη της μήτρας και τελικά την εκτύπωση μαζί με τα κείμενα σε ένα πιεστήριο. Υπάρχουν πάμπολλα χαρακτικά που προέκυψαν από φωτογραφίες με αυτόν τον τρόπο, αλλά σπανίζουν οι αυθεντικές  φωτογραφίες.

Αυτό στο στοιχείο αναδεικνύει και τη σπανιότητα της συγκεκριμένης φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης, η οποία αποτελεί και την παλαιότερη φωτογραφική απεικόνιση της πόλης.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Που βρισκόταν ο δεύτερος Πύργος της Θεσσαλονίκης πριν γκρεμιστεί μαζί με το θαλάσσιο τείχος. Τι δείχνει η ανάλυση της φωτογραφίας του 1864 για τα χαμένα κτίσματα και που χτίστηκαν τα Λαδάδικα (βίντεο)