Η θεωρία των “σπασμένων παραθύρων” που συνδέει την ατιμωρησία και τους βανδαλισμούς με την αύξηση της εγκληματικότητας

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στην εγκληματολογία, η θεωρία των “σπασμένων παραθύρων” δηλώνει ότι ορατά σημάδια παραβατικότητας, αντικοινωνικής συμπεριφοράς και διαταραχής δημιουργούν ένα αστικό περιβάλλον, που ενθαρρύνει περαιτέρω ανομία, ακόμη και σοβαρά εγκλήματα.

Με βάση αυτή τη θεωρία έχουν εφαρμοστεί στις ΗΠΑ μέθοδοι αστυνόμευσης που στοχεύουν σε παραβατικές συμπεριφορές, όπως ο βανδαλισμός και η δημόσια μέθη.

Η πιο γνωστή περίπτωση ήταν του Ρούντι Τζουλιάνι όταν ήταν δήμαρχος της Νέας Υόρκης. Ωστόσο υπάρχουν και κάποιοι ειδικοί επιστήμονες που πιστεύουν ότι η θεωρία των “σπασμένων παραθύρων” είναι υπερεκτιμημένη και δεν αποτελεί «εργαλείο» μελέτης της εγκληματικότητας σε μία περιοχή.

Το πείραμα των “σπασμένων παραθύρων”

Το 1969 οι κοινωνικοί επιστήμονες του συντηρητικού χώρου, Τζέιμς Ουίλσον και Τζορτζ Κέλινγκ, πραγματοποίησαν ένα κοινωνικό πείραμα.

Πήραν δύο πανομοιότυπα αυτοκίνητα και τα εγκατέλειψαν στο δρόμο σε δύο πολύ διαφορετικές περιοχές, το ένα στο Μπρόνξ, την υποβαθμισμένη περιοχή της Νέας Υόρκης και το άλλο στο Πάλο Άλτο, ένα οικισμό της Καλιφόρνιας με εύπορους κατοίκους.

Μέσα σε λίγες ώρες το αυτοκίνητο στο Μπρόνξ είχε λεηλατηθεί και καταστραφεί. Αντίθετα, το αυτοκίνητο στο Πάλο Άλτο παρέμεινε για μέρες άθικτο.

Το πείραμα απέδειξε μέχρι εκείνη τη στιγμή το αυτονόητο. Ότι τα αίτια της αυξημένης εγκληματικότητας στο Μπρόνξ είχαν να κάνουν με τη φτώχεια που επικρατούσε εκεί.

Ωστόσο οι Ουίλσον και Κέλινγκ συνέχισαν το πείραμα.

Όταν, μετά από μια εβδομάδα, το αυτοκίνητο στο Πάλο Άλτο ήταν ακόμα ανέπαφο, οι ερευνητές αποφάσισαν να σπάσουν ένα τζάμι του. Το αποτέλεσμα άλλαξε δραματικά.

Μέσα σε μερικές ώρες και αυτό το αυτοκίνητο είχε λεηλατηθεί και βανδαλιστεί σε σημείο να καταστραφεί πλήρως. Όπως ακριβώς είχε γίνει και στο Μπρόνξ.

Οι ερευνητές εντυπωσιάστηκαν με το αποτέλεσμα.

Αδιαφορία και ανομία

Αφού επανέλαβαν το πείραμα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν ήταν η φτώχεια που κάνει τους ανθρώπους να παρανομούν. Αυτοί που βανδάλισαν το αυτοκίνητο στη γειτονιά του Πάλο Άλτο ήταν ντόπιοι, δηλαδή άτομα με υψηλό εισόδημα.

Οι Ουίλσον και Κέλινγκ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ένας παράγοντας που μπορεί να κάνει κάποιον να παρανομήσει είναι η αίσθηση ότι δεν υπάρχει νόμος και τάξη.

Το σπασμένο παράθυρο σ’ ένα εγκαταλελειμμένο αυτοκίνητο ακόμη και σε μία εύπορη γειτονιά μεταφέρει μια αίσθηση αδιαφορίας και έλλειψης κανόνων. Και κάθε νέα επίθεση στο αυτοκίνητο ενισχύει αυτή την ιδέα.

Σε πειράματα που έγιναν μεταγενέστερα αποδείχτηκε κάτι παρόμοιο και με κτίρια.

Αυτά έδειξαν πως όταν κάποιος έσπαγε ένα τζάμι σ’ ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο και αυτό δεν επισκευαζόταν, σύντομα όλα τα τζάμια έσπαγαν, άσχετα με το που βρισκόταν αυτό το κτίριο, και αν είναι σε φτωχή ή πλούσια γειτονιά.

Το ίδιο ίσχυε και με τα γκράφιτι. Αν ένα γκράφιτι παρέμενε σε κάποιο κτίριο, μέσα σε λίγες μέρες εμφανίζονταν και άλλα.

Αντιδράσεις στη θεωρία

Το 1982 ο Τζέιμς Ουίλσον και ο Τζορτζ Κέλινγκ δημοσίευσαν στο  περιοδικό «The Atlantic Monthly» άρθρο με τίτλο “Σπασμένα Τζάμια”.

Εκεί διατύπωσαν τη θεωρία τους ότι εάν σε μία αμερικανική γειτονιά εμφανιστούν τα πρώτα σημάδια παραβατικότητας με τη μορφή «μικρών» βανδαλισμών -ακόμη και γκράφιτι- και αυτά δεν αντιμετωπιστούν άμεσα, σύντομα η γειτονιά θα υποβαθμιστεί αφού θα δημιουργηθεί η αίσθηση της αδιαφορίας και της έλλειψης κανόνων.

Το άρθρο προκάλεσε έντονες συζητήσεις στις ΗΠΑ και επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τους συναδέλφους των συγγραφέων, αλλά και άλλους επιστήμονες, όπως εγκληματολόγους, ψυχολόγους κ.ά.

Πολλοί έσπευσαν να υιοθετήσουν τη θεωρία των “σπασμένων παραθύρων”, αλλά υπήρξαν και αρκετοί που διαφώνησαν με τα συμπεράσματα των Ουίλσον και Κέλινγκ.

Θεώρησαν ότι η υποβάθμιση μιας γειτονιάς έχει βαθύτερες αιτίες από την εμφάνιση των πρώτων δειγμάτων βανδαλισμών.

Πολιτική χρήση

Παρά ταύτα, τη δεκαετία του 1990 η θεωρία «των σπασμένων παραθύρων» έγινε σημαία από τότε δήμαρχο της Νέας Υόρκης Ρούντι Τζουλιάνι και τον Γουίλιαμ Μπράτον, τον επίτροπο της αστυνομίας της πόλης για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας.

Αυτοί αποδέχτηκαν πλήρως τα συμπεράσματα των Ουίλσον και Κέλινγκ.

Έτσι ο Τζουλιάνι και ο Μπράτον διέταξαν τους αστυνομικούς της Νέας Υόρκης να αντιμετωπίζουν με αυστηρότητα όσους έκαναν βανδαλισμούς ή γκράφιτι στους τοίχους. Σε πολλές περιπτώσεις αντιμετωπίζονταν ως εγκληματίες και όχι απλοί παραβάτες.

Η πολιτική αυτή της αστυνομίας της Νέας Υόρκης επιβαλλόταν με αυστηρότητα μέχρι περίπου το 2013, όταν φάνηκαν σημάδια χαλάρωσής της.

Είναι αλήθεια ότι από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και μετά η εγκληματικότητα στη Νέα Υόρκη σημείωσε σημαντική κάμψη.

Οι θιασώτες της θεωρίας των «σπασμένων παραθύρων» τη συνέδεσαν με τα μέτρα που πήραν οι Τζουλιάνι και Μπράτον με βάση αυτή τη θεωρία.

Ωστόσο υπάρχουν και μελέτες που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η κάμψη στην εγκληματικότητα της Νέας Υόρκης είναι άσχετη με τα μέτρα που συνδέονταν με τη συγκεκριμένη θεωρία και ότι ήταν στο πλαίσιο μιας γενικότερης τάσης στην αμερικανική κοινωνία.

Ως επιχείρημα παρουσιάζουν τις περιπτώσεις μεγάλων αμερικανικών πόλεων όπου επίσης περιορίστηκε η εγκληματικότητα δίχως να παρθούν μέτρα όπως στη Νέα Υόρκη.