Η ταπείνωση της Ιαπωνίας από τις ΗΠΑ, που οδήγησε στον εκσυγχρονισμό της και την στρατιωτική ισχύ. Η αληθινή ιστορία πίσω από την ταινία “Σογκούν”, με τον Τομ Κρουζ

Φεουδαρχική Ιαπωνία 19ου αιώνα

Στις 8 Ιουλίου του 1853, τέσσερα πολεμικά αμερικανικά πλοία έπλευσαν ως την φεουδαρχική Ιαπωνία με επικεφαλής τον Μάθιου Πέρι. Οι δυτικές δυνάμεις απειλούσαν τις, κατά πολύ κατώτερες, ιαπωνικές για τη σύναψη της πρώτης συνθήκης μεταξύ Ιαπωνίας και ΗΠΑ. Στις 13 Φεβρουαρίου του 1854, έπειτα από πιέσεις, η στρατιωτική κυβέρνηση Σογκουνάτο Τοκουγκάβα, αναγκάστηκε να υπογράψει τη συνθήκη του Πέρι ανοίγοντας τον δρόμο του εμπορίου από τον δυτικό κόσμο έως τον κόλπο του Έντο στο Τόκιο.

Για χρόνια, η Ιαπωνία ανεχόταν «άνισες συνθήκες» με τη Δύση περιμένοντας την στιγμή που θα εξελιχθεί μέσω των δυτικών γνώσεων και θα εξεγερθεί εναντίον της. Ο λαός όμως, αγανακτούσε και έτσι οι εσωτερικές διαμάχες δεν άργησαν να φανούν. Το σογκουνάτο λειτουργούσε ανεξάρτητα από τον αυτοκράτορα προκαλώντας τις έντονες αντιδράσεις νεαρών σαμουράι που άρχισαν να  αντιτίθενται στην δυτική κυριαρχία και στην απραξία των σογκούν. Το 1859 δημιούργησαν την ομάδα «Σίσι» («Άνδρες υψηλού σκοπού») προχωρώντας σε μαζικές δολοφονίες ξένων και Ιαπώνων που υποστήριζαν την παρουσία ξένων δυνάμεων.

Οι «Σίσι» συνέχισαν τη δράση τους μέχρι και το 1863 οπότε τα σκληρά αντίποινα των δυτικών δυνάμεων έπεισαν την Ιαπωνία πως ήταν ακόμα αδύναμη στρατιωτικά. Η κυβέρνηση έπεσε αλλά όλοι συμφώνησαν πως ο μόνος τρόπος για να αντιταχθούν εναντίον της Δύσης ήταν να εκσυγχρονιστούν σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Να περιμένουν υπομονετικά μέχρι να ανακτήσουν δυνάμεις και μόνο τότε να επιτεθούν.

Στις 3 Ιανουαρίου του 1868 πραγματοποιήθηκε αυτοκρατορική μεταρρύθμιση που αφαίρεσε από το συμβούλιο το σαγκουνάτο. Στον θρόνο ανέβηκε ο 15χρόνος πρίγκιπας Μουτσοχίτο και η τάξη αποκαταστάθηκε στην Ιαπωνία με την Παλινόρθωση Μέιτζι.

Εποχή Μέιτζι

Οι ηγέτες Μέιτζι αντιλήφθηκαν πολύ γρήγορα την ανάγκη μεταρρύθμισης της χώρας, καθώς και την αδυναμία εκδίωξης των Δυτικών. Στόχος ήταν πλέον, η κριτική υιοθέτηση δυτικών προτύπων έτσι ώστε να παραμείνει αναλλοίωτη η ιαπωνική ταυτότητα. Η δυτικοποίηση, δηλαδή της Ιαπωνίας, παράλληλα με την διατήρηση της παράδοσης της.

Ριζικές αλλαγές σημειώθηκαν στους περισσότερους τομείς της ιαπωνικής ζωής, στην εκπαίδευση, την οικονομία, την πολιτική, το δίκαιο, τον στρατό, την τεχνολογία, την κοινωνία, ακόμα και στην εξωτερική εμφάνιση των Ιαπώνων. Βρετανικά, γερμανικά, γαλλικά και αμερικανικά πρότυπα τροποποιήθηκαν σύμφωνα με τους ιαπωνικούς κανόνες ζωής και επιβλήθηκαν παντού.

Στρατός

Η στρατιωτική μεταρρύθμιση της χώρας ακολούθησε γερμανικά και βρετανικά πρότυπα. Η Ιαπωνία εφάρμοσε το γερμανικό μοντέλο στο πεζικό της αντιλαμβανόμενη την στρατιωτική δύναμη της Γερμανίας τον 19^ο αιώνα και το βρετανικό μοντέλο στο ναυτικό της λόγω της επικρατούσας βρετανικής ναυτικής κυριαρχίας. Το 1873, με την θέσπιση νόμου, καταργήθηκε η χρήση σπαθιών καθώς και το επάγγελμα του σαμουράι. Ο εθνικός στρατός αντικαταστάθηκε από άνδρες οπλισμένους με τουφέκια. Αγοράστηκε σύγχρονος δυτικός εξοπλισμός και προσλήφθηκαν στρατιωτικοί από τη Δύση για να εκπαιδεύσουν κατάλληλα τον νεοσύστατο ιαπωνικό στόλο.

Εκπαίδευση

Το 1872 οργανώθηκε το εθνικό υποχρεωτικό εκπαιδευτικό σύστημα με την ίδρυση δημοτικών σχολείων, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1877 εγκαινιάστηκε το πρώτο πανεπιστήμιο της Ιαπωνίας. Από την περίοδο 1879 έως και το 1886, το εκπαιδευτικό σύστημα υιοθέτησε γαλλικά και αμερικανικά πρότυπα για να καταλήξει στην τελική μεταρρύθμιση βάσει γερμανικών προτύπων. Μιας μεταρρύθμισης που επιφέρει, μέχρι και σήμερα, το υψηλότερο ποσοστό εγγράμματων πολιτών παγκοσμίως. Αν και με δυτικές επιρροές, το εκπαιδευτικό σύστημα είχε ως στόχο τον γαλουχισμό των νέων με ιαπωνικές αξίες και σεβασμό στον αυτοκράτορα.

Δίκαιο

Στο σύστημα της δικαιοσύνης δοκιμάστηκαν αρκετά ξένα πρότυπα προκειμένου η Ιαπωνία να είναι σε θέση να αναθεωρήσει όλες τις άνισες συνθήκες που είχε συνάψει με τη Δύση. Ο ποινικός, εμπορικός και αστικός κώδικας αφού μεταρρυθμίστηκαν αρκετές φορές, κατέληξαν στο γερμανικό νομικό μοντέλο. Το 1875 ιδρύθηκε το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιαπωνίας και καταργήθηκε κάθε είδους ποινή που προέβλεπε τη χρήση βασανιστηρίων και θανατικής ποινής, καθώς αποδοκιμάζονταν ήδη από τη Δύση.

Τεχνολογία

Ο εκσυγχρονισμός και η εκβιομηχάνιση της Ιαπωνίας ήρθαν το 1872 με το νέο εθνικό ταχυδρομικό σύστημα, την κατασκευή του πρώτου σιδηροδρόμου της χώρας και την ίδρυση της εθνικής τράπεζας. Οι δρόμοι του Τόκιο φωτίστηκαν με φανοστάτες από φωταέριο, ενώ οι τσιμεντοβιομηχανίες και τα εργοστάσια παραγωγής γυαλιού, τούβλων και μεταξιού λειτούργησαν με δυτικές μεθόδους.

Κοινωνία και οικονομία

Η κοινωνία απαλλάχθηκε από ταξικές διαιρέσεις με την κατάργηση της φεουδαρχίας και των κληρονομικών επαγγελμάτων. Στα ανώτατα κυβερνητικά αξιώματα ανέβαιναν πλέον όσοι είχαν λάβει ανώτατη εκπαίδευση κι όχι όσοι είχαν την τύχη να γεννηθούν σε ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Ακόμα, τα παλιά φέουδα μετατράπηκαν σε νομαρχίες που διοικούνταν από την κεντρική κυβέρνηση, η οποία σύμφωνα με το υπουργείο Οικονομικών επέβαλλε έγγειο φόρο 3% σε όλη την επικράτεια για να εξασφαλίσει σταθερά έσοδα για τις δραστηριότητες της.

Σύνταγμα

Όλος αυτός ο δυτικός δανεισμός, βέβαια, δεν θα γινόταν αποδεκτός αν δεν ήταν προϊόν μιας καλοστημένης προβολής του νέου δυτικού μοντέλου ως δήθεν παλιού ιαπωνικού προτύπου. Το 1889, όταν ο αυτοκράτορας ανακοίνωσε το πρώτο Σύνταγμα της Ιαπωνίας, το οποίο ήταν βασισμένο στο γερμανικό σύνταγμα, επικαλέστηκε τους προγόνους και το παρουσίασε ως μια παμπάλαια εθνική κληρονομιά. Ο μεγαλύτερος φόβος του λαού ήταν να χάσει την εθνική του ταυτότητα στην προσπάθεια του να εκσυγχρονιστεί. Γι αυτό και ζητούμενο της κυβέρνησης Μέιζι υπήρξε, ανέκαθεν, η ενοποίηση του ιαπωνικού λαού μέσω της ενίσχυσης του αισθήματος της συλλογικότητας και του δημοσίου συμφέροντος.

Θρησκεία

Η παραδοσιακή θρησκεία, η οποία έμεινε ανεπηρέαστη από δυτικά πρότυπα, ανέλαβε το ρόλο ενίσχυσης του έθνους μέσα από την καλλιέργεια αρετών και την σεβαστική λατρεία του αυτοκράτορα ως ζωντανού θεού.

Επιτυχημένες πολιτικές

Η περίοδος Μέιτζι διέπρεψε. Αν κι ανέλαβε την εξουσία, σε κλίμα διάλυσης και χάους, κατάφερε να εκσυγχρονίσει τη χώρα. Η Ιαπωνία, αν κι υιοθέτησε δυτικά πρότυπα, διατήρησε την εθνική της ταυτότητα και ενισχύθηκε  στρατιωτικά, εκπαιδευτικά και οικονομικά κερδίζοντας τον σεβασμό της Δύσης.

Οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις επέφεραν σταδιακές εδαφικές επεκτάσεις και ανέδειξαν την Ιαπωνία ως υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη. Κάπως έτσι, το πρώτο εγχείρημα ενάντια σε δυτικές δυνάμεις στέφθηκε με επιτυχία. Το 1904 η Ρωσία νικήθηκε από στεριά και θάλασσα από τις ιαπωνικές δυνάμεις. Η κυβέρνηση Μέιτζι δημιούργησε μια σταθερά επιτυχημένη ασιατική στρατιωτική δύναμη που προέβαινε μόνο σε μεθοδικές και ρεαλιστικές κινήσεις. Οι Ιάπωνες ηγέτες έκαναν αρκετά ταξίδια στο εξωτερικό για να γνωρίζουν από πρώτο χέρι την στρατιωτική δύναμη των αντίπαλων τους. Ο αυτοκράτορας πραγματοποίησε 102 ταξίδια κατά την περίοδο ηγεμονίας του έναντι μόλις 3 ταξιδιών που έκαναν στα 265 χρόνια εξουσίας τους οι αυτοκράτορες Τοκουγκάβα.

Απανωτά λάθη

Βέβαια, η ιστορία συχνά επαναλαμβάνεται. Το 1912 ήταν η τελευταία χρονιά κυριαρχίας της περιόδου Μέιτζι. Νεαροί στρατιωτικοί διψασμένοι για εξουσία ανέλαβαν την στρατιωτική δύναμη της χώρας αψηφώντας, και δολοφονώντας, όσους ηλικιωμένους ηγέτες αντιτίθονταν στην επιθετική πολιτική τους.

Οι νεαροί στρατιωτικοί ηγέτες της δεκαετίας του 1930 δεν είχαν ιδέα για τη δύναμη των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Έτσι, οι μέχρι τότε επιτυχημένες τακτικές και οι κερδισμένοι πόλεμοί διαδέχθηκαν μια σειρά από καταστροφικές και αιματηρές επιθέσεις.

Η μεθυστική στρατιωτική επιτυχία της Ιαπωνίας του Μέιτζι οδήγησε σε αμέτρητα λάθη. Οι νέοι ηγέτες καταδίκασαν την χώρα σε έναν ολέθριο πόλεμο κατά των ΗΠΑ. Μετά από απανωτές χαμένες μάχες και ναυμαχίες, με αποκορύφωμα τα τραγικά γεγονότα σε Ναγκασάκι και Χιροσίμα, τον Αύγουστο του 1945 η Ιαπωνία αναγκάστηκε να παραδοθεί.

Η κυβέρνηση Μέιτζι αποδέχθηκε από το πρώτο λεπτό την αδυναμία της Ιαπωνίας έναντι των δυτικών δυνάμεων. Κάτι που οι προηγούμενες και επόμενες κυβερνήσεις αψήφησαν παντελώς οδηγώντας την Ιαπωνία σε αναίτιες επιθέσεις. Όλες οι αξίες της περιόδου Μέιτζι όμως παρέμειναν βαθιά χαραγμένες στη συνείδηση του λαού με πιο σημαντική την πίστη στον αυτοκράτορα και την πρόοδο. Όταν η Ιαπωνία νικήθηκε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αποδέχτηκε την παράδοση της με την προϋπόθεση να μείνουν άθικτα τα προνόμια του αυτοκράτορα.

Όλοι οι ηγέτες της περιόδου Μέιτζι διέφεραν από τους υπόλοιπους και μοιράζονταν μεταξύ τους ένα κοινό χαρακτηριστικό, την προσωπική εμπειρία στη Δύση και την στρατιωτική ενίσχυση της Ιαπωνίας μέσω υιοθέτησης ξένων προτύπων.

Οι Ιάπωνες δοκιμάστηκαν στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, σε έναν πόλεμο που η κυβέρνηση Μέιτζι θα είχε αντιμετωπίσει καλύτερα ή θα είχε αποφύγει τελείως και το πλήρωσαν με αυτοθυσία.

Πηγή αρχικής εικόνας: Wikipedia

Διαβάστε στη ΜτΧ: Πως τελείωσε ο Β’ Παγκόσμιος. Οι τίτλοι τέλους δεν γράφτηκαν στο Βερολίνο τον Μάιο του 1945, αλλά στο Τόκιο τέσσερις μήνες μετά. Πόσες φορές συνθηκολόγησε η Γερμανία…