Η σύριγγα και η χρήση της για υποδόρια ένεση είναι αρχαίες ελληνικές καινοτομίες. Ποιος διέδωσε στους Άραβες τα ιατρικά επιτεύγματα και πήραν την πρωτοκαθεδρία

του ιστορικού και συνεργάτη μας, Κωνσταντίνου Λαγού

Στη σύγχρονη εποχή, η πρώτη σύριγγα που χρησιμοποιήθηκε για να γίνει η υποδόρια ένεση, ήταν εφεύρεση του Ιρλανδού γιατρού Φράνσις Ρίντ το 1844.

Μία δεκαετία αργότερα, το 1855, ο Άγγλος Αλεξάντερ Γούντ παρουσίασε μία σύριγγα δικής του κατασκευής για υποδόριες ενέσεις, η οποία έμοιαζε πολύ με αυτή που χρησιμοποιείται και σήμερα. Ήταν γυάλινη και φαινόταν το υγρό που θα έμπαινε στην ένεση και έτσι θα μπορούσε να υπολογιστεί η ποσότητά του.

Μέσα στον επόμενο αιώνα έγιναν σημαντικές βελτιώσεις σε όλα τα τμήματα της σύριγγας του Γουντ, για να φθάσουμε στις σύγχρονες πλαστικές σύριγγες μιας χρήσης.

Η αρχαιοελληνική καινοτομία στη σύριγγα

Αυτό που δεν είναι τόσο γνωστό είναι ότι η σύριγγα και μάλιστα σε ιατρική χρήση για υποδόρια ένεση είναι αρχαία ελληνική καινοτομία.

Η πρώτη περιγραφή μίας σύριγγας υπάρχει στο έργο «Πνευματικά» (Β18) του Ήρωνα του Αλεξανδρέα, ενός από τους σπουδαιότερους αρχαίους Έλληνες εφευρέτες.

Ο Ήρων έζησε τον 1^ο αιώνα μΧ στην Αλεξάνδρεια και ανάμεσα στα επιτεύγματά του ήταν η κατασκευή της πρώτης ατμομηχανής στην ιστορία -η “αιολόσφαιρα”- της κερματομηχανής, του οδομετρητή και άλλων εφευρέσεων.

Στα τελευταία συγκαταλέγεται και ένα αντικείμενο που μοιάζει πολύ με τη σύριγγα και που ο Ήρων καταγράφει ως “πυούλκος”.

Η περιγραφή του δείχνει ότι αποτελείται από δύο χάλκινα σωληνάρια που είχαν μικρή διαφορά μεγέθους μεταξύ τους.

Στο μικρότερο σωληνάριο μπορούσε να μπει κάποιο υγρό και στη συνέχεια αυτό τοποθετούνταν μέσα στο μεγαλύτερο σωληνάριο.

Στο πίσω μέρος του υπήρχε κάποιος μηχανισμός σαν μικρός μοχλός, που όταν κάποιος το πίεζε προς τα μέσα χάρις στον πεπιεσμένο αέρα στο εσωτερικό των σωληνάριων, το μικρότερο σωληνάριο γλιστρούσε μπροστά και έβγαζε έξω το υγρό που είχε μέσω σχισμής, που υπήρχε στις άκρες και των δύο σωληνάριων.

Αν δεν πατιόταν ο μηχανισμός στο πίσω μέρος της κατασκευής, το υγρό παρέμενε με ασφάλεια εντός του εσωτερικού σωληνάριου εξαιτίας του πεπιεσμένου αέρα.

Η αρχαία ένεση

Εκτός από περιγραφή του αντικειμένου, ο Ήρων δεν αναφέρεται στις χρήσεις του. Όμως, το όνομα που του δίνει, δείχνει ότι θεωρούσε ότι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από γιατρούς όχι ως ένεση αλλά το αντίθετο: να τραβούν το πύον από τους ασθενείς μέσω του πεπιεσμένου αέρα στο εσωτερικό του σωληνάριου.

Έτσι, στη διάρκεια αυτής της ιατρικής χρήσης το εσωτερικό σωληνάριο γέμιζε με το υγρό πύον του ασθενή και γι’ αυτό το λόγο ο Ήρων αποκαλεί το αντικείμενο “πυούλκος” (“αυτό που τραβά το πύον”).

Πράγματι, ένα αιώνα μετά τον Ήρωνα, τον 2^ο αιώνα μ.Χ., ο Γαληνός, ο σημαντικότερος Έλληνας γιατρός της ρωμαϊκής εποχής, καταγράφει τη χρήση του “πυούλκου” για την αφαίρεση πύον και ελκών.

Όμως, ο Γαληνός στο έργο του “Ad Glauconem de medendi methodo” (10. 325, 11.125) δεν μένει μόνο σε αυτή τη διαδικασία, αλλά περιγράφει πως ο γιατρός μπορεί να χρησιμοποιεί τον “πυούλκον”, προκειμένου να κάνει υποδόριες ενέσεις ώστε να βάζει καταπραϋντικά φάρμακα σε σημεία του σώματος, που δεν ήταν επιφανειακά και όπου ο ασθενής υπέφερε από έλκος και πόνο.

Δηλαδή, ακριβώς μίας από τις χρήσεις που έχει σήμερα η ένεση.

Ποιοι χρησιμοποιήσαν τον “πυούλκο”

Ο “πυούλκος” δεν αναφέρεται σε καμία φιλολογική πηγή πριν από τον Ήρωνα, αλλά ούτε και κάποιο αντικείμενο που να του μοιάζει. Όμως, μετά από αυτόν, εκτός από τον Γαληνό, έχουμε αναφορές στη χρήση του και από άλλους Έλληνες γιατρούς μέχρι και τον 7^ο αιώνα μ.Χ.

Ο τελευταίος ήταν ο Παύλος ο Αιγινήτης, γιατρός στην Αλεξάνδρεια στα μέσα του 7^ου αιώνα μ.Χ., όταν κατέλαβαν την πόλη οι Άραβες. Ο Παύλος περιγράφει τον “πυούλκον” ως το μέσο για να μπορεί ο γιατρός να βάζει υποδόρια ειδικά φάρμακα σε μολυσμένα γεννητικά όργανα.

Ο Παύλος θεωρείται ότι ήταν αυτός που διέδωσε στους Άραβες τα ιατρικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι γρήγορα πήραν την πρωτοκαθεδρία σε αυτή την επιστήμη.

Ίσως, λοιπόν, δεν είναι τυχαίο ότι έχουμε στη συνέχεια καταγραφές από διάσημους Άραβες γιατρούς για τη χρήση συρίγγων όπως τον αρχαιοελληνικό “πυούλκον”.

Για παράδειγμα, τον 9^ο αιώνα μ. Χ., ο διάσημος Άραβας γιατρός Αμμάρ Ίμπν Αλί αλ Μαουσλί είχε επινοήσει μία μέθοδο να θεραπεύει τον καταρράκτη στα μάτια ασθενών του, με τη χρήση μιας γυάλινης σύριγγας που έβγαζε από κει τον καταρράκτη.

Είναι λοιπόν πιθανόν ότι η σύριγγα, και μάλιστα για ιατρική χρήση, είναι εφεύρεση του Ήρωνα του Αλεξανδρέα και ότι στα «Πνευματικά» δεν περιέγραφε απλά μια κατασκευή που προϋπήρχε.

Αντλήθηκαν στοιχεία: από το άρθρο των Lawrence Bliquez και John Peter Oleson, «The Origins, Early History, and Applications of the Pyoulkos (Syringe)» σελίδες 83-103, στο συλλογικό έργο, Science et vie intellectuelle a Alexandrie (Ier-IIIe siècle apres J-C.), επιμέλεια Argoud Gilbert (Centre Jean-Palerme, Memoire, XIV), Saint-Etienne, Publications de l’ Universite de Saint-Etienne, 1994

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: «Ο σύγχρονος πατέρας της ιατρικής». Έσωσε εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές με την ανακάλυψη που άλλαξε την ιατρική πρακτική. Η ζωή του Ιωσήφ Λίστερ