Η συγκλονιστική συναυλία, της 7ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς, στο πεινασμένο Λένινγκραντ. Οι μουσικοί κατέρρεαν στις πρόβες

Η πολιορκία του Λένινγκραντ από τους Γερμανούς στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν μία από τις καταστροφικότερες στην ιστορία. Διήρκησε συνολικά 872 μέρες. Οι συνθήκες που βίωσαν οι κάτοικοι της πόλης ήταν φριχτές, ιδιαίτερα στον πρώτο χρόνο της πολιορκίας, όταν τα εφόδια ήταν ελάχιστα.

Πάνω από ένα εκατομμύριο πέθαναν από την πείνα, τις ασθένειες και τους γερμανικούς βομβαρδισμούς. Όμως, τον Αύγουστο του 1942 όταν η πόλη βίωνε τις χειρότερες συνθήκες, μία ορχήστρα μέσα στην πόλη ερμήνευσε την Έβδομη Συμφωνία του Σοστακόβιτς και έστειλε ένα ξεκάθαρο μήνυμα στους Γερμανούς ότι οι κάτοικοι του Λένινγκραντ θα συνέχιζαν την αντίσταση.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η πολιορκία του Λένινγκραντ

Η πολιορκία του Λένινγκραντ από τους Γερμανούς ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 1941, όταν απέκοψαν και την τελευταία δίοδο προ την πόλη. Μόλις τον Ιανουάριο του 1943 οι Σοβιετικές δυνάμεις μπόρεσαν να σπάσουν αυτόν τον αποκλεισμό και έτσι να μεταφέρουν κάποιες ποσότητες εφοδίων στους πολιορκημένους. Ωστόσο, η πλήρης άρση της πολιορκίας έγινε ένα χρόνο αργότερα, τον Ιανουάριο του 1944.

Από τους τρεισήμισι εκατομμύρια κατοίκους, περίπου οι μισοί πρόλαβαν να εκκενώσουν την πόλη στην αρχή της πολιορκίας. Αυτοί που έμειναν πίσω λιμοκτόνησαν και έφθασαν στο σημείο να φάνε γάτες και σκύλους για να επιβιώσουν.

Υπήρξαν αναφορές ακόμη και για κανιβαλισμό αλλά και για ανθρώπους που έτρωγαν ταπετσαρίες, δέρματα και γράσο. Εκτός από την πείνα, πολλοί πέθαιναν από λοιμώδεις ασθένειες, αλλά και σκοτώνονταν από τους ανηλεείς γερμανικούς βομβαρδισμούς.

Υπολογίζεται ότι περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν στο Λένινγκραντ ή στην προσπάθεια εκκένωσής του από τους αμάχους. Κάθε μέρα οι επιζώντες έβρισκαν εκατοντάδες πτώματα συμπολιτών τους μέσα στους δρόμους όπου είχαν πεθάνει τη νύχτα ή τους είχαν αφήσει οι οικείοι τους, επειδή δεν ήταν σε κατάσταση να τους θάψουν.

Η Έβδομη Συμφωνία του Διμίτρι Σοστακόβιτς

Ο Διμίτρι Σοστακόβιτς ξεκίνησε να συνθέτει την Έβδομη Συμφωνία του λίγο πριν τη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Αρχικά ήθελε να την αφιερώσει στον Λένιν. Όμως, αποφάσισε τελικά να την αφιερώσει στην αντίσταση των κατοίκων του Λένινγκραντ εναντίον των Γερμανών. Έτσι το έργο αυτό απέκτησε το παρατσούκλι «Λένινγκραντ».

Ο ίδιος ο Σοστακόβιτς βρισκόταν στο Λένινγκραντ στην αρχή της πολιορκίας, το Σεπτέμβριο του 1941, και συνέθετε τη συμφωνία. Στόχος του ήταν όταν τελείωνε, να γινόταν η πρεμιέρα του στην Αίθουσα της Φιλαρμονικής της πόλης. Όμως, ο συνθέτης μαζί με τα μέλη της Φιλαρμονικής Ορχήστρας ήταν ανάμεσα σε αυτούς που εκκένωσαν το Λένινγκραντ πριν οι Γερμανοί επιβάλουν απόλυτο αποκλεισμό στην πόλη. Ο Σοστακόβιτς εγκαταστάθηκε στην πόλη Σαμάρα, όπου το Δεκέμβριο του 1941 ολοκλήρωσε τη σύνθεση του έργου. Στην ίδια πόλη έγινε και η πρεμιέρα του στις 5 Μαρτίου 1942.

Η δημοφιλία του έργου

Η Εβδόμη Συμφωνία του Σοστακόβιτς έγινε σύντομα δημοφιλή τόσο στη Σοβιετική Ένωση όσο και στη Δύση ως σύμβολο αντίστασης στον φασισμό και τον ολοκληρωτισμό. Σε αυτό βοήθησε το γεγονός ότι το έργο παρουσιάστηκε στο Λονδίνο από τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λονδίνου στις 22 Ιουνίου 1942.

Ένα μήνα αργότερα, στις 19 Ιουλίου 1942, παρουσιάστηκε στην Αμερική από τη Συμφωνική Ορχήστρα του NBC στην Νέα Υόρκη υπό τον Αρτούρο Τοσκανίνι. Η συναυλία μεταδόθηκε σε εθνικό επίπεδο από το ραδιοφωνικό δίκτυο NBC και συγκίνησε εκατομμύρια Αμερικανούς. Λίγες μέρες αργότερα, το περιοδικό “Time” κυκλοφόρησε με εξώφυλλο τη φωτογραφία του Σοστακόβιτς.

Ο Καρλ Ελίασμπεργκ

Ο Σοστακόβιτς αφιέρωσε τη συμφωνία στους υπερασπιστές του Λένινγκραντ και τους αμάχους που είχαν μείνει στην πόλη. Οι Σοβιετικοί αποφάσισαν ότι θα έπρεπε να παιχθεί ζωντανά και στους κατοίκους της μαρτυρικής πόλης. Αυτό θα γινόταν στην Αίθουσα της Φιλαρμονικής της πόλης. Ο μαέστρος Καρλ Ελίασμπεργκ που είχε μείνει στο Λένινγκραντ, επιλέχθηκε για να διευθύνει την ορχήστρα που θα έπαιζε το έργο στην υπό πολιορκία πόλη που οι κάτοικοί της λιμοκτονούσαν.

Ο Ελίασμπεργκ ήταν μέλος της Ορχήστρας του Ραδιοφώνου του Λένινγκραντ. Τα μέλη της είχαν παραμείνει στην πόλη προκειμένου να ενισχύουν το ηθικό των κατοίκων παίζοντας ζωντανά στο ραδιόφωνο.

Ωστόσο, πολλοί μουσικοί είχαν σκοτωθεί στις μάχες ή είχαν πεθάνει από τον λιμό.

Προετοιμάζοντας τους λιμοκτονούντες μουσικούς

Ο Ελίασμπεργκ προσκάλεσε τους μουσικούς του σε μια πρόβα. Απ’ αυτούς μόνο 15 προσήλθαν.

Οι μουσικοί πεινούσαν και μετά βίας είχαν την ενέργεια να κινηθούν. Ιδιαίτερα υπέφεραν όσοι έπαιζαν τα βαριά μουσικά όργανα. Ως αποτέλεσμα, η πρώτη πρόβα διήρκησε μόλις 15 λεπτά, αφού δεν μπορούσαν να συνεχίσουν άλλο.

Η Εβδόμη του Σοστακόβιτς είναι το έργο του, με τη μεγαλύτερη διάρκεια στα 75 λεπτά.

Για την εκτέλεσή της χρειάζεται μια ορχήστρα με εκατό μουσικούς. Ο Ελίασμπεργκ γνώριζε ότι θα ήταν πολύ δύσκολο να βρει τόσους μουσικούς, που θα ήταν σε υποφερτή φυσική κατάσταση.

Οι αρχές του Λένινγκραντ έβγαλαν ανακοίνωση, ότι θα έδιναν άδεια σε όποιον στρατιώτη γνώριζε ένα μουσικό όργανο, και στους  κατοίκους θα χορηγούνταν επιπλέον μερίδες τροφίμων. Η ανακοίνωση εκτός από το ραδιόφωνο έγινε γνωστή μέσω αφισών στους τοίχους της πόλης.

Με τον τρόπο αυτό, η ορχήστρα ενισχύθηκε από πολίτες και στρατιώτες, που έρχονταν στις πρόβες όποτε μπορούσαν.

Οι «θανάσιμες» πρόβες

Πολλοί μουσικοί κατέρρεαν ενώ έκαναν πρόβα και τρεις πέθαναν από την πείνα.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι πρόβες διακόπτονταν εξαιτίας των βομβαρδισμών από τα γερμανικά αεροπλάνα.

Όλα έδειχναν ότι η συναυλία δεν θα πραγματοποιούταν. Ο Ελίασμπεργκ έφθασε στο σημείο να απειλήσει τα μέλη της ορχήστρας που δεν έπαιζαν καλά ή έφταναν καθυστερημένα στις πρόβες, ότι θα τους έδινε μειωμένες μερίδες φαγητού.

Έτσι, με την καθοδήγηση του Ελίασμπεργκ, και την εντατική εξάσκηση, η ορχήστρα άρχισε να σημειώνει πρόοδο. Μάλιστα, κατάφεραν να ολοκληρώσουν μία πλήρη πρόβα της Έβδομης Συμφωνίας μόλις τρεις μέρες πριν από την ημέρα της συναυλίας στις 9 Αυγούστου 1942.

 Η συναυλία στο Λένινγκραντ

 Η ημερομηνία της συναυλίας, 9 Αυγούστου 1942, επιλέχθηκε επειδή ήταν η μέρα που ο Χίτλερ είχε σχεδιάσει να γιορτάσει την αναμενόμενη πτώση της πόλης. Μάλιστα, σκόπευε τότε να δειπνίσει στο «Αστόρια» το ακριβότερο ξενοδοχείο της πόλης.

Λίγη ώρα πριν ξεκινήσει η συναυλία, οι Σοβιετικοί εξαπέλυσαν έναν ισχυρό βομβαρδισμό στις γραμμές των Γερμανών. Συγκεκριμένα, ο σοβιετικός διοικητής του μετώπου του Λένινγκραντ, στρατηγός Γκοβόροφ, διέταξε το βομβαρδισμό των θέσεων του γερμανικού πυροβολικού, ώστε να μην ανοίξει πυρ την ώρα της συναυλίας. Γι’ αυτό το σκοπό, το σοβιετικό πυροβολικό έριξε τρεις χιλιάδες οβίδες υψηλού διαμετρήματος εναντίον των Γερμανών.

Μεγάφωνα θα μετέδιδαν τη συναυλία σε όλη την πόλη. Επίσης, μεγάφωνα είχαν τοποθετηθεί κοντά στις γερμανικές γραμμές, με τέτοιο τρόπο ώστε οι πολιορκητές να ακούνε και αυτοί τη συναυλία. Αυτή τελικά πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στη μεγάλη αίθουσα της Φιλαρμονικής του Λένινγκραντ. Στο τέλος της, οι θεατές παρά την άσχημη φυσική τους κατάσταση, χειροκροτούσαν όρθιοι για μία ώρα τον Ελίασμπεργκ και τους μουσικούς του.

Μία μαρτυρία για τη συναυλία

Μία από τους κατοίκους της μαρτυρικής πόλης που παρακολούθησε τη συναυλία ήταν η τότε 18χρονη Όλγα Κβάντε, Όπως ανέφερε μετά τον πόλεμο:

«Οι πολυέλαιοι άστραφταν, ήταν τόσο παράξενο συναίσθημα. Σκέφθηκα ότι δεν θα μπορούσε να είναι δυνατό να υπάρχουν από τη μία η πολιορκία, οι μαζικές ταφές, οι θάνατοι, η πείνα και από την άλλη, η Αίθουσα της Φιλαρμονικής. Ήταν απλά τόσο απίστευτο! Το μόνο που φοβόμασταν ήταν ότι οι Γερμανοί θα άρχιζαν να μας βομβαρδίζουν. Σκεφτόμουν, ‘’Θεέ μου, ας ακούσουμε τη συναυλία μέχρι το τέλος’’. Αλλά μετά βγήκε ο Ελίασμπεργκ, τα μέλη της ορχήστρας σηκώθηκαν όλοι όρθιοι. Λιμοκτονούσαν, αλλά ήταν όλοι ντυμένοι στην πένα και φορούσαν παπιγιόν.

Ήθελα να κλάψω, αλλά ταυτόχρονα υπήρχε μια αίσθηση περηφάνιας.

‘Έχουμε μία φιλαρμονική ορχήστρα! Είμαστε στην Αίθουσα της Φιλαρμονικής, και εσείς Γερμανοί μείνετε εκεί που είστε!’’ Ήμασταν περικυκλωμένοι από Γερμανούς. Μας βομβάρδιζαν, αλλά υπήρχε αυτό το αίσθημα ανωτερότητας».