Η σπηλιά της Αντίστασης στην Γκιώνα. Εδώ κρύφτηκαν οι Βρετανοί κομάντος για το σαμποτάζ στον Γοργοπόταμο. Ο ρόλος του Άρη Βελουχιώτη

Η Στρώμη  είναι ορεινό χωριό της Παρνασσίδας βόρεια του Λιδωρικίου. Είναι κτισμένη σε υψόμετρο 900 μέτρων σε μια βαθιά ρεματιά των βόρειων παρυφών της Γκιώνας, στις όχθες του χείμαρρου Βουρλόρεμμα που καταλήγει στον Μόρνο.

Εκεί σε μια σπηλιά το 1942 γράφτηκε η αρχή μιας μεγάλης αντιστασιακής πράξης. Το σαμποτάζ στο Γοργοπόταμο.

Η σπηλιά πέρασε στην ιστορία γιατί εκεί συναντήθηκαν κάτω από κινηματογραφικές συνθήκες για πρώτη φορά οι πρωταγωνιστές της επιχείρησης Γοργοπόταμος:  Ελασίτες αντάρτες του Άρη Βελουχιώτη με τους βρετανούς κομάντος και τον Ναπολέοντα Ζέρβα του ΕΔΕΣ.

Η ιστορία εξελίχθηκε σε δύο φάσεις που περιγράφονται αναλυτικά στο βιβλίο «Αντάρτης στα Βουνά της Ρούμελης» του (τότε) Ανθυπιλάρχου Δημήτρη Δημητρίου γνωστού ως καπετάν Νικηφόρος.

Όλα ξεκίνησαν στις 30 Σεπτεμβρίου. Αεροπλάνα έριξαν με αλεξίπτωτα σαμποτέρ της βρετανικής αποστολής της SOE.

Οι Επιχειρήσεις Ειδικών Αποστολών (Special Operations Executive, SOE) αποτελούσαν βρετανική ειδική μυστική παραστρατιωτική υπηρεσία με κύριο ρόλο την κατασκοπεία, την αναγνώριση εχθρικών θέσεων, καταδρομές και δολιοφθορές. Οι δύο ομάδες έπεσαν κοντά στις Καρούτες της Γκιώνας.

Η μία 4άδα είχε αρχηγό τον Έντυ Μάγιερς και η άλλη 4άδα τον υπαρχηγό της αποστολής Κρις Γουντχάουζ. Η τρίτη ομάδα των σαμποτέρ, δεν μπόρεσε να πέσει με τα αλεξίπτωτα και γύρισε πάλι στο Κάιρο.

Σχεδόν ένα μήνα μετά, το τρίτο κλιμάκιο (Τζων Κουκ, Ίντο, Θέμις Μαρίνος, Φίλιπς) επέστρεψε και στις 27 Οκτωβρίου έπεσαν έξω από το Καρπενήσι. Οι τρεις πρώτοι έπεσαν δίπλα από το ιταλικό φυλάκιο και διασώθηκαν από την Ελασίτες.

Ο Άρης Βελουχιώτης ειδοποιήθηκε για την παρουσία τους στο χωριό Μυρίσι και έσπευσε να τους συναντήσει.

Το χωριό της Στρώμης. πηγή: stromi.gr 

Οι πρώτες κινήσεις των Βρετανών – Η αναζήτηση του Ζέρβα

Η ομάδα Μάγιερς συνδέθηκε με την ομάδα Καραλίβανου και η ομάδα Γουντχάουζ συνδέθηκε με τον αξιωματικό Γ. Κατσίμπα.

Oδηγήθηκαν αρχικά στην σπηλιά του Προφήτη Ηλία και στις 18 Οκτωβρίου 1942 μετακινήθηκαν στην μεγαλύτερη σπηλιά της Στρώμης. Εκεί παρέμειναν μέχρι και τις 20 Νοεμβρίου προσπαθώντας να έρθουν σε επαφή με τον αρχηγό της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΔΕΣ, Ναπολέοντα Ζέρβα.

Η απευθείας σύνδεση με το Κάιρο και μέσω αυτού με τον Ζέρβα ήταν αδύνατη γιατί οι ασύρματοι είχαν χαλάσει. Ο δικηγόρος Αλ. Σεφεριάδης, που ήταν ο βρετανικός σύνδεσμος από την κατασκοπευτική οργάνωση «Προμηθέας ΙΙ», θα έπρεπε να τους περιμένει στο βουνό, μία ημέρα πριν την άφιξή τους.

Είχε όμως συλληφθεί στο χωριό Κουκουβίστα και ήταν όμηρος μαζί με όλους τους άντρες από 16 ετών και πάνω. Τα αντίποινα αφορούσαν στον εκφοβισμό των κατοίκων της περιοχής, μετά την πρώτη μάχη του ΕΛΑΣ στην Ρεκά Γκιώνας.

Η σπηλιά σήμερα

Μάγιερς και Γουντχάουζ. Καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής των βρετανών στην Γκιώνα, ολόκληρο τον Οκτώβριο 1942, προσπαθούσαν να έρθουν σε επαφή με τον Ζέρβα. Στις 4 Νοεμβρίου 1942 ήρθαν σε επαφή και με τον Άρη Βελουχιώτη.

Η πρώτη επαφή των Βρετανών με το Άρη Βελουχιώτη

Ο Γουντχάουζ επιλέγει να συνεχίσει την πορεία του προς τον Βάλτο αλλά αποστέλλει επιστολή προς τον Άρη ειδοποιώντας τον, για πρώτη φορά, ότι είναι μέλος βρετανικής αποστολής που η κύρια δύναμη της βρίσκεται στην Γκιώνα με σκοπό την διενέργεια ένα καίριου σαμποτάζ.

Ζητά την υποστήριξή του Άρη για την επιτυχία της αποστολής και τον παρακαλεί να φροντίσει για την ασφαλή μετάβαση των τεσσάρων Βρετανών στην σπηλιά της Στρώμης στην Γκιώνα προς ενσωμάτωση με τους υπόλοιπους Βρετανούς σαμποτέρ.

Ο Βελουχιώτης χωρίς χρονοτριβή απαντά [σ.σ.: απομνημονεύματα Ναπ. Ζέρβα] στον Γουντχάουζ:

«Έλαβα το σημείωμα που μου στείλατε από την Επισκοπή. Οι τρεις συμπατριώτες σας και ο Έλληνας με την Αγγλική στολή του λοχαγού, ο Θέμις Μαρίνος, που έπεσαν εδώ έξω από το Καρπενήσι, έφυγαν αμέσως για τη Γκιώνα. Όπως μου γράφετε τους έδωσα ως ασφάλεια μία ομάδα υπό τον ανθυπίλαρχο Νικηφόρο, τους είχα μαζί μου πάνω από 10 ημέρες» [σ.σ. 8 ήταν οι ημέρες].

Το ανταρτικό αυτό σώμα 30 ανδρών με επικεφαλής τον Πελοπίδα και τον Νικηφόρο αναχώρησε αμέσως στις 4 προς 5 Νοεμβρίου συνοδεύοντας τους τέσσερις Βρετανούς κομάντος της 3ης αποστολής προς την σπηλιά της Στρώμης στην Γκιώνα.

Χάρτης: Η πορεία των τμημάτων προς τον Γοργοπόταμο. Πηγή: Δημήτρης Ν. Δημητρίου – Νικηφόρος

Δύο-τρεις μέρες μετά έφθασαν όλοι ασφαλείς στον προορισμό τους. Η 3η αυτή βρετανική αποστολή αποτελείτο από τους: Τζων Κουκ -αρχηγός/λοχαγός, Ίντο -λοχαγός (έμοιαζε Ινδός), Θέμις Μαρίνος -λοχαγός/Έλληνας που υπηρετούσε στον βρετανικό στρατό- και Φίλιπς -λοχίας/ασυρματιστής.

Η μαρτυρία για την σπηλιά της Γκιώνας του καπετάν Νικηφόρου (Ανθυπιλάρχου Δημήτρη Δημητρίου) από το βιβλίο «Αντάρτης στα Βουνά της Ρούμελης»  

«…Άρχισε ξάφνου να βρέχει δυνατά και τρέχαμε ν’ απαγγειάσουμε στα χοντρά έλατα. Ακούμε τότε, μας φώναζε ο Άρης, τον Πελοπίδα κι εμένα.

― Θα πάρετε τους τέσσερες εγγλέζους – είπε. ― Θα τους συνοδέψετε στη Γκιώνα, να τους παραδώσετε στην υπόλοιπη αποστολή τους που θα βρείτε εκεί. Από κοντά σας φτάνουμε κι εμείς.

Ξαπέταξα ακούγοντας τα νέα, ότι φεύγουμε για τον τόπο μας. Και με τους εγγλέζους, «κάτι σπουδαίο συμβαίνει!» αναλογιζόμουνα, μαθαίνοντας για την άλλη αποστολή στη Γκιώνα. «Παιδιά! Απάνω! Φεύγουμε!» φώναξα στους άντρες των μονάδων κι αυτοί πετάχτηκαν στο πόδι αγαλλιώντας. Μοιράσαμε λίγο ψωμί και προσφάι και μασουλώντας ακόμα ξεκινήσαμε. Για τη Γκιώνα…

Η Γκιώνα

(σ.σ.: 2-3 ημέρες μετά…)

Ξημερώματα την άλλη μέρα συνεχίσαμε το δρόμο μας. Κόψαμε δεξιά στα Βαρδούσια και βγήκαμε ψηλά από τις Μουσονίτσες. Ήρθε η οργάνωση. «Κάτι για εγγλέζους ξέρετε τίποτα;» ρωτήσαμε. Ξέρανε και ξαπετούσαν. Μ’ άλλον αέρα τους βρίσκαμε όλους, το ήξερε η περιοχή το μυστικό, ότι φούντωνε πλέον ο αγώνας. Ξαπεταμένοι κι εμείς!

Ήρθε κι ένας οδηγός και κατεβήκαμε ίσια κάτω στο Μόρνο, περάσαμε το γεφύρι κι ανηφορίσαμε. Στο ανέβασμα ανταμώσαμε στρωμίτες και μας υποδέχονταν χαρούμενοι, ότι φτάναμε, ότι είχανε σπουδαία νέα να μας πουν, ότι ξέρανε κι αυτοί και το συνετό βουνό τους να κρατάνε μυστικά, να βοηθάνε τον αγώνα, όλο έξαψη παντού, όλοι λάμπανε τα πρόσωπά τους.

Φτάσαμε και στη Σπηλιά – στα μισά του δρόμου απ’ τη Στρώμη ως το μεγάλο διάσελο της Γκιώνας είναι η Σπηλιά. Ούτε μπορούσες να καταλάβεις τι ώρα ήταν, γιατί είχε συννεφιά. Πετάχτηκαν λαχταρισμένοι στο πόδι μόλις μας είδαν οι ξένοι.

Κάναν σαν τρελοί από τη χαρά τους βλέποντας και τους τέσσερους δικούς τους που φέρναμε μαζί μας εμείς. Μόλις καταλάγιασε η φασαρία μεταξύ τους, γύρισαν και σε μας. Ο Θέμις και ο Νετ (ήξερε κι αυτός ελληνικά, λέγανε πως ήταν διευθυντής στο ιπποφορβείο Λαζαρίνας στη Θεσσαλία πριν τον πόλεμο) κάμανε συστάσεις.

Μας γνώρισαν πρώτα το συνταγματάρχη Έντυ, αρχηγό της αποστολής. Τους είπαμε εμείς ποιοι είμαστε. Άκουγαν μ’ ενθουσιασμό. Μας περιεργάζονταν εντατικά.

Μόλις είπανε για τον Πελοπίδα «ο πολιτικός καθοδηγητής του τμήματος» γύρισαν όλοι απότομα και τον ψάχνανε από πάνω ίσαμε κάτω σα να ‘θελαν να τον γδύσουν με τα μάτια.

Ύστερα ο Νετ μας σύστησε έναν-έναν κι όλους τους υπόλοιπους. Λείπαν και τρεις-τέσσερες. Δυο-τρεις με τον ασύρματο, στο άλλο μέρος από το ύψωμα, μισή ώρα μακρυά, λέγανε ήταν πιο κατάλληλη η θέση εκεί για την επαφή με το Κάιρο. Έλειπε κι ο υπαρχηγός της αποστολής, ταγματάρχη Κρις τον είπανε.

Τέλειωσαν οι γνωριμίες και καταπιαστήκαμε να βολευτούμε κι εμείς. Μια ομάδα είπαμε να πάει φρουρά στον ασύρματο, η άλλη να μείνει στη Σπηλιά.

H σπηλιά της Γκιώνας, πάνω από την Στρώμη.

“Χαιρετίζω εκ μέρους του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού της Πατρίδας μας τους συμμάχους μας στα βουνά μας”

Μας ρώτησαν οι άγγλοι αν έχουμε κάτι και γι’ αυτούς να φάνε γιατί ήσαν νηστικοί, ο δικός τους τροφοδότης είχε δυο-τρεις μέρες να φανεί. Τους είπαμε, τα μισά απ’ τα δεκάξη πρόβατά μας ήσαν δικά τους. Ξαφνιάστηκαν κι έλαμψαν ξανά τα πρόσωπά τους. «Θενκς γιου – Θενκς!» μας ευχαριστούσαν ενθουσιασμένοι.

Τέλος ο Έντυ είπε στο Νετ ότι παρακαλούσε να έχουμε μια ιδιαίτερη συνάντηση– «όμως μόνο με το στρατιωτικό αρχηγό του τμήματος» είπανε με έμφαση. Δεν μου άρεσε αυτό και χαμογελώντας είπα στο Νετ «ας αφήσουμε να κανονίσουμε εμείς ποιος θα συναντηθεί μαζί σας».

Έδειξε με μιας ενοχλημένος (ήταν ένας άνθρωπος ψυχρός). Μετάφρασε την παρατήρησή μου, και αμέσως ο Έντυ έσπευσε ολοπρόθυμα να συμφωνήσει και να διορθώσει ότι εννοούσε, επειδή το ζήτημα είναι καθαρά στρατιωτικό…». –«Μπορούμε να μιλήσουμε αμέσως» αποκρίθηκα.

Ο καιρός χαλούσε και κάπνισε χειμωνίλα όλο το βουνό.

Κατεβήκαμε στο κάτω μέρος της Σπηλιάς, πιο ανοιχτό μέρος εδώ κι έρχονταν απάνω μας ψιχάλες το δρολάπι πούχε αρχίσει. Μίλησε ο Έντυ και μετάφραζε ο Νετ.

― Ο κύριος συνταγματάρχης εκφράζει τη συγκίνησή του που έχει την τιμή να ηγηθεί σ’ αυτή την αποστολή στα ελληνικά βουνά. Θέλει να ξέρει αν μπορεί να υπολογίζει στη βοήθειά σας για να φέρει σε πέρας την εντολή που του ανέθεσε το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής για την κοινή συμμαχική υπόθεση.

Αποκρίθηκα αμέσως ζωηρά.

― Χαιρετίζω εκ μέρους του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού της Πατρίδας μου με χαρά και συγκίνηση τον ερχομό των συμμάχων μας αξιωματικών στα βουνά μας. Δηλώνω ότι όλη η δύναμη του στρατού μας βρίσκεται στη διάθεση της αποστολής για ό,τι έχει σχέση με τον κοινό συμμαχικό αγώνα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ: Ντοκουμέντο. Η ιστορική διαταγή του Βελουχιώτη για το σαμποτάζ στoν Γοργοπόταμο. Την συνέταξε μέσα σε μια τσοπάνικη καλύβα παρουσία του Ζέρβα και των Βρετανών κομάντος 

“Η πρώτη συζήτηση για επιλογή στόχου… γέφυρες Παπαδιάς, Ασωπού, Γοργοπόταμου”

Έλαμψε το πρόσωπο του Έντυ. Μου χαμογέλασε φιλικά και κούνησε ευχαριστημένος το κεφάλι του. Ρώτησε τότε αν μπορούσαμε να προχωρήσουμε και στο συγκεκριμένο θέμα. Ξεδίπλωσε χαρτιά και χάρτες, σχεδιαγράμματα από γεφύρια σιδηροδρομικά. Είπε ότι η διαταγή του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής ήταν να τινάξουμε ένα σημαντικό γεφύρι στη σιδηροδρομική γραμμή, ως τις 15 το πολύ του Νοέμβρη (ήταν 5 του μηνός). Άπλωσε μπροστά μας τα σχεδιαγράμματα.

― Ένα από τούτα τα γεφύρια – εξηγούσε – πρέπει να τινάξουμε, την Παπαδιά, τον Ασωπό ή το Γοργοπόταμο. Θέλετε να φύγουμε αμέσως να κάμουμε μαζί μια νέα αναγνώριση; Εμείς κάμαμε κιόλας μια.

Και συμπλήρωσε τι πληροφορίες είχανε για κάθε γεφύρι.

Αποκρίθηκα τότε εγώ, ότι δε χρειαζόμουν αναγνώριση, ήξερα καλά το μέρος και μπορούσα να πω αμέσως τη γνώμη μου. Στην Παπαδιά δεν είχαμε καμμιά ελπίδα να πετύχουμε, ο τόπος είναι ανάποδος και η φρουρά αυτού είχε μεγάλη δύναμη. Στον Ασωπό είναι αδύνατο να γίνει επιχείρηση, η γέφυρα ενώνει δυο κοφτά με το μαχαίρι βράχια, τούνελ στην αρχή της, τούνελ και στην άλλη άκρη της κι από κάτω γκρεμίζεται αφρισμένο το νερό, πρέπει να κατεβείς από τον ουρανό να πατήσεις το γεφύρι και χωρίς νάχει φρουρά, τώρα είχε και φρουρά. Έμενε λοιπόν ο Γοργοπόταμος. «Αυτή τη γέφυρα, την τινάζουμε!» του είπα.

Καταχαρούμενος ο Έντυ.

― Τι δύναμη μπορείτε να διαθέσετε μέσα στις προθεσμίες που σας είπα; – με ρώτησε.

― Αρκετή – του αποκρίθηκα – για να έχουμε πλήρη επιτυχία.

― Πότε θα είναι οι υπόλοιποι εδώ;

― Σε λίγες μέρες – αποκρίθηκα.

Τότε είπε κάτι άλλο:

― Αν ο Άρης καθυστερήσει ή δε θελήσει να μας βοηθήσει μπορείτε να μου υποσχεθείτε πως θα αναλάβετε εσείς την επιχείρηση;

Χαμογέλασα.

― Το δεύτερο αποκλείεται τελείως – του είπα – αν αργήσει θα την αναλάβουμε εμείς! Θα διατάξουμε να κινητοποιηθούν και οι μαχητικές ομάδες των χωριών.

― Ευχαριστώ! – έκαμε με ανακούφιση. ― Πρώτη φορά από την ώρα που πατήσαμε το χώμα της Ελλάδας αισθάνομαι άνετα. Πρέπει να ξέρετε ακόμα ότι περιμένω βοήθεια κι από το τμήμα του στρατηγού Ζέρβα. Έστειλα πριν από λίγες ημέρες τον υπαρχηγό της αποστολής να βρει το στρατηγό στην Ήπειρο.

Πρώτη φορά άκουγα για το Ζέρβα, ότι είναι στα βουνά με τμήμα. Το όνομα αυτό το ήξερα από τις εφημερίδες μαθητής.

― Δεν υπήρχε λόγος να αναζητάτε άλλα τμήματα – είπα στον Έντυ.

Θεώρησα σωστό να προσθέσω «όλα όσα είπαμε εννοείται τελούν υπό την αίρεση ότι θα τα εγκρίνει ο Αρχηγός μου». Τινάχτηκε τότε ανήσυχος, μ’ έβλεπε ερωτηματικά. «Εννοώ για τις αποφάσεις και τις λεπτομέρειες – του διευκρίνισα – ό,τι θ’ αλλάξει ο Άρης θάναι το καλλίτερο». Και ησύχασε.

Ύστερα με ρώτησε αν μπορώ να διαθέσω μερικούς άντρες, περίμενε ρίψεις στις Καταβόθρες, δυο-τρεις ώρες μακρυά, κοντά στις πηγές του Γοργοπόταμου. Ήθελε ακόμα μερικούς ν’ αρχίσουν αμέσως να εκπαιδεύονται στα εκρηκτικά. Δίπλα εκεί που συζητούσαμε, οι αξιωματικοί τη αποστολής είχαν φκιάσει με σανίδια μια μακρυά σκάφη και είχαν αρχίσει να ζυμώνουν μέσα υλικό. Με καδρόνια είχαν φκιάσει ακόμα κι ένα ομοίωμα από βάθρο γέφυρας να ασκηθούν κι αυτοί και οι αντάρτες βοηθοί τους πού μπαίνουν οι δυναμίτες για την ανατίναξη. Είχανε και κάτι μακρόστενα καλούπια, μυτερά μπροστά και κούφια (όσο ένα μανίκι) και τα πατίκωναν ζυμωμένο δυναμίτη από τη σκάφη και γίνονταν βαρειά-βαρειά.

Έφυγαν την άλλη μέρα οι άντρες για τις ρίψεις, δώσαμε κι οχτώ στους δυναμίτες.

Με ρώτησε κατόπιν ο Έντυ τη γνώμη μου, αν είναι ασφαλής η θέση που μένουν. Του αποκρίθηκα ότι είναι και στο εξής να μην έχει πλέον τέτοιες ανησυχίες.

― Ευχαριστώ! Ευχαριστώ!– είπε ζωηρά. ― Είμαι πολύ ενθουσιασμένος! Αισθάνομαι ασφάλεια!

Τόλεγε, και πάλι όμως η φροντίδα και η ανησυχία δεν έφευγαν εντελώς από το πρόσωπό του.

…………………………………………………………………………….

Οι μέρες όμως περνούσαν και δε φαινότανε τίποτα, ούτε ο Άρης ούτε ο Κρις. Ο Πελοπίδας κι εγώ ασχοληθήκαμε με τα δικά μας. Πηγαίναμε ταχτικά στην ομάδα στον ασύρματο, κάναμε συνέλευση των ομάδων, αγρυπνούσαμε με τις οργανώσεις για την ασφάλεια της περιοχής…

…………………………………………………………………………….

Ο Έντυ, όμως, περνούσε μαύρες ώρες. Δεν εύρισκε ησυχία. Όλο αφηρημένος, σηκωνόταν ξαφνικά ορθός, τίναζε το κεφάλι του και βημάτιζε πέρα-δώθε μοναχός του. Στιγμές-στιγμές μιλούσε μηχανικά, το καταλάβαινε και σου χαμογελούσε ένα βιασμένο χαμόγελο και πάλι, κατόπιν, η φυσιογνωμία του σκοτείνιαζε.

Καθόμασταν μια μέρα γύρω στη φωτιά, μπόλικη φωτιά. Έτσουζε το κρύο, στροβιλίζονταν ανάμεσα στα μαύρα έλατα και μέσα στη Σπηλιά μας αραιές ράθυμες χιονόψιχες, αναδευόταν μουγγά όλο το δάσος, η φωτιά σύντροφος γλυκός και φίλος. Κάτι είπε ο Έντυ και γύρισε σε μένα ο Νετ.

― Ρωτάει ο κύριος συνταγματάρχης, υπάρχει στ’ αλήθεια Άρης ή μήπως είναι μόνο θρύλος;

Χαμογέλασα.

― Και υπάρχει και θρύλος είναι – αποκρίθηκα – όπου νάναι θα βεβαιωθείτε και οι ίδιοι.

Του άρεσε πολύ η απάντηση. «Γκουντ! Γκουντ!» είπε εύθυμα.»

Πηγή μαρτυρίας: ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ: «ΑΝΤΑΡΤΗΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ» – ΤΟΜΟΙ Α΄ & Β΄ 

Αρχική φωτογραφία: grecorama 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ: Ντοκουμέντο. Η ιστορική διαταγή του Βελουχιώτη για το σαμποτάζ στoν Γοργοπόταμο. Την συνέταξε μέσα σε μια τσοπάνικη καλύβα παρουσία του Ζέρβα και των Βρετανών κομάντος