Ο γερασμένος σφουγγαράς είναι έτοιμος να καταδυθεί για ένα ακόμα επικίνδυνο μεροκάματο στον βυθό. Εξήντα χρόνια μετά τα σφουγγάρια στο Αιγαίο εξαφανίστηκαν. Γιατί

Κάλυμνος 1928-35. Ο γερασμένος σφουγγαράς είναι έτοιμος να καταδυθεί. Ο φωτογράφος Walter Hege απαθανατίζει την σκηνή και αφήνει ένα διαχρονικό ντοκουμέντο για τους ανθρώπους που με μόνο όπλο ένα παλιό σκάφανδρο αναζητούν το μεροκάματο στο βυθό της θάλασσας.

Η ανατολική Μεσόγειος φημιζόταν για την καλή ποιότητα των σφουγγαριών, τα οποία έγιναν περιζήτητα στις ευρωπαϊκές αγορές και την Αμερική. Μάλιστα από τα 681 είδη σφουγγαριών που είχαν καταγραφεί στη Μεσόγειο, τα 200 βρίσκονταν στις ελληνικές θάλασσες.

Η σπογγαλιεία ξεκίνησε το 1850 από τους κατοίκους της Καλύμνου, της Αίγινας και της Σύμης. Μάλιστα το 1900 στα Αντικύθηρα, Συμιακοί σφουγγαράδες, σε μία από τις καταδύσεις τους ανακάλυψαν τυχαία το ναυάγιο των Αντικυθήρων με τον περίφημο μηχανισμό.

Το επάγγελμα του σφουγγαρά, που ήταν κάποτε η κύρια ασχολία αρκετών μόνιμων κατοίκων της νησιώτικης Ελλάδας, πλέον τείνει να εξαφανιστεί. Στις αρχές του αιώνα υπήρχαν πάνω από 500 σφουγγαράδικα. Σήμερα στην περιοχή της Καλύμνου δεν είναι πάνω από 15. Αυτά τα λιγοστά σφουγγαράδικα αλιεύουν περίπου 3 τόνους ετησίως. Παλαιότερα αυτή την ποσότητα την έβγαζαν μόνο 2 καΐκια σε ενάμιση μήνα…

Η «νόσος των Δυτών»

Η δουλειά των σφουγγαράδων δεν ήταν απλά επικίνδυνη, αλλά θανατηφόρα. Έπρεπε να είναι νηστικοί όλη την ημέρα, να περνούν ατελείωτες ώρες κάτω από τον καυτό ήλιο και μέσα στη  θάλασσα. Η ανάδυσή τους από τον βυθό, ήταν το πιο επικίνδυνο μέρος της δουλειάς. Εάν γινόταν γρήγορα και ο οργανισμός δεν αποσυμπιέζονταν σωστά, ο δύτης πάθαινε την «νόσο των δυτών». Οι συνέπειες της αρρώστιας ήταν παράλυση, ζάλη, απώλεια αισθήσεων ακόμα και θάνατος. Χιλιάδες σφουγγαράδες πέθαναν από τη «νόσο των δυτών» ή έμειναν παράλυτοι.

Οι κίνδυνοι που είχε το επάγγελμα,  σε συνδυασμό με μία μόλυνση που κατέστρεψε μεγάλο μέρος των σφουγγαριών το 1986, οδήγησε πολλούς σφουγγαράδες να εγκαταλείψουν την παραδοσιακή αλιεία σφουγγαριών. Άλλωστε, τα συνθετικά κάλυψαν τις ανάγκες των καταναλωτών και με το παραπάνω.

Τα σενάρια για την εξαφάνιση των σφουγγαριών στο Αιγαίο

Η εξαφάνιση των σφουγγαριών αποδίδεται σε ένα φονικό βακτήριο που φαίνεται ότι υπήρχε σαν ξενιστής μέσα τους και ξαφνικά άρχισε να αναπτύσσεται «αδικαιολόγητα» και να τα νεκρώνει. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρήθηκε πάλι το 2000. Έκτοτε, οι πληθυσμοί τους δεν ανέκαμψαν.

Κάποιοι επιστήμονες συνέδεσαν το πρόβλημα με την κλιματική αλλαγή. Ο βιολόγος του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας και Γενετικής του ΕΛΚΕΘΕ Θάνος Νταϊλιάνης είχε αναφερθεί στο θέμα μιλώντας στην εφημερίδα Real: «Οι ακραίες θερμοκρασίες που επικράτησαν στη Μεσόγειο τις τελευταίες δεκαετίες ευθύνονται ξεκάθαρα γι’ αυτή την οικολογική καταστροφή. Άλλωστε, το σφουγγάρι δεν έχει θηρευτές».

Αλλά και οι σφουγγαράδες στην Κάλυμνο έχουν διατυπώσει και οι ίδιοι κατά καιρούς διάφορα σενάρια για την μυστηριώδη ασθένεια: «Μετά την αρρώστια των σφουγγαριών το ’86 δεν ορθοποδήσαμε πια. Άλλοι σφουγγαράδες πιστεύουν ότι αιτία για την αρρώστια που σάπισε στη θάλασσα τα σφουγγάρια είναι η μόλυνση, ίσως η έκρηξη στο Τσερνόμπιλ. Άλλοι πιστεύουν πως η αιτία ήταν ο σεισμός με επίκεντρο την Καλαμάτα, την ίδια χρονιά”,  διηγήθηκε πριν χρόνια ο σφουγγαράς Γιάννης Ορφανός στην εφημερίδα Τα Νέα.

Ο σφουγγαράς στο βυθό

Η αλίευση των σφουγγαριών αρχικά γινόταν με άπνοια χωρίς καταδυτική στολή. Τα επόμενα χρόνια το «σκάφανδρο» και ο «ναργιλές» ήταν οι πιο δημοφιλείς μέθοδοι αλίευσης σφουγγαριών. Το «σκάφανδρο» έδινε τη δυνατότητα στους δύτες να παραμένουν πολλές ώρες στο βυθό.

Ο δύτης φορούσε μια στολή με χάλκινο θώρακα, κράνος σκάφανδρου και βαρίδια ώστε να καταδύεται.

Ήταν δεμένος με ένα σχοινί με το οποίο επικοινωνούσε με τους βοηθούς του, που βρίσκονταν στο σκάφος και του διοχέτευαν οξυγόνο.

Όταν ολοκλήρωνε το μάζεμα, κουνούσε το σχοινί και το καΐκι που τον περίμενε τον τραβούσε σιγά σιγά στην επιφάνεια.

Με το που έφταναν στη στεριά, ξεκινούσαν αμέσως να καθαρίζουν τα σφουγγάρια, τα οποία δεν είχαν πολλές ώρες ζωής εκτός νερού.

Ύστερα τα άφηναν στον ήλιο για να ξεραθούν και να ασπρίσουν ώστε να είναι έτοιμα προς πώληση.

Οι έμποροι κατέφθαναν στα νησιά, αγόραζαν τα καλύτερα και τα μετέφεραν στα αστικά κέντρα, όπου σειρά έπαιρναν οι μικροπωλητές.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Στάθης Χατζής, ο παράτολμος δύτης από την Σύμη που βούτηξε με μιά αναπνοή σε βάθος 88 μέτρων για να πιάσει μια άγκυρα. Ναυάγησε στον Ατλαντικό και επέζησε πάνω σε σχεδία