Η σφαγή των Ευρωπαίων προξένων στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη από εξοργισμένους μουσουλμάνους. Αφορμή ήταν η αντίδραση των χριστιανών στον εξισλαμισμό μιας 12χρονης

Ο μουσουλμανικός όχλος κατακρεούργησε μέσα στο Σαατλί Τζαμί (δίπλα στο Διοικητήριο) τον Γερμανό πρόξενο Ερρίκο Άμποτ (της μεγάλης θεσσαλονικιώτικης χριστιανικής οικογένειας των Άμποτ) και τον Γάλλο πρόξενο Τζουλς Μουλέν (παντρεμένο με κόρη της οικογένειας Χατζηλαζάρου). Αφορμή στάθηκε η προσπάθεια των χριστιανών της πόλης να αποτρέψουν τον εξισλαμισμό μιας σλαβόφωνης κοπέλας από χωριό της περιοχής του Γευγελή.

Όλα αυτά συνέβησαν σε μια ταραγμένη εποχή όπου τα Βαλκάνια «έβραζαν» και είχαν ξεκινήσει εξεγέρσεις κατά του Οθωμανικού κράτους.

Οι εξεγέρσεις στα Βαλκάνια

Η Θεσσαλονίκη ήταν ακόμη υπό οθωμανική κυριαρχία, όπως και πολλές βαλκανικές περιοχές. Εκείνη την περίοδο στα Βαλκάνια επικρατούσε αναταραχή, καθώς οι λαοί της περιοχής άρχισαν να εξεγείρονται. Τον Ιούλιο του 1875 οι κάτοικοι της Ερζεγοβίνης επαναστάτησαν κατά των Τούρκων και λίγο αργότερα, τον Αύγουστο, η επανάσταση εξαπλώθηκε στη Βοσνία. Σέρβοι και Μαυροβούνιοι έσπευσαν να βοηθήσουν. Οι  εξεγέρσεις προκάλεσαν ανησυχία στους Οθωμανούς σε όλη την επικράτεια της αυτοκρατορίας. Ο θρησκευτικός και εθνικός φανατισμός βρισκόταν στο κόκκινο.

Μετά τη δολοφονία των δυο προξένων, Γάλλοι και Γερμανοί επιθεωρητές έφτασαν στη Θεσσαλονίκη για να ερευνήσουν τον φόνο και να βρουν τους ενόχους. Πηγή εικόνας; συλλογές Γιώργου Πατιερίδη και Κώστα Σταμάτη

Το “μήλον της έριδος”

Κεντρικό πρόσωπο αυτής της ιστορίας που εξελίχθηκε σε αιματοχυσία, ήταν μια 12χρονη σλαβόφωνη χριστιανή από το χωριό Βογδάντσα (κοντά στη Γευγελή, απέναντι από τους Ευζώνους), που αποφάσισε να ασπαστεί το Ισλάμ. Σύμφωνα με την “ερωτική” εκδοχή της υπόθεσης, η νεαρή Στεφάνα είχε αγαπήσει έναν Τούρκο και ήθελε να τον παντρευτεί. Σύμφωνα όμως με νεότερες έρευνες των αρχείων, καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των γεγονότων είχε ο Emin εφέντης, μέλος του Μεγάλου Συμβουλίου του βιλαετίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος θέλησε να εντάξει την κοπέλα στο χαρέμι του.

Η Στεφάνα μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη για να εκφράσει επίσημα τη νέα της πίστη στις τοπικές αρχές. Της κάλυψαν το πρόσωπο με φερετζέ και μπήκε στο τρένο για την πόλη. Συνοδευόταν από τον ιμάμη και μερικούς ακόμη Τούρκους. Οι χριστιανοί γονείς της αντέδρασαν και κατήγγειλαν ότι η κόρη τους δεν επιβιβάστηκε με την θέλησή της. Μάλιστα το τρένο ανέβηκε η μητέρα της, η οποία προσπάθησε ανεπιτυχώς να τη σταματήσει.

Όταν έφτασαν στον σταθμό της Θεσσαλονίκης, η μητέρα της Στεφάνα προσπάθησε να την αποσπάσει από τους Τούρκους και άρχισε να καλεί σε βοήθεια τους χριστιανούς. Πράγματι πολλοί έτρεξαν να της συμπαρασταθούν. Ακολούθησε επεισόδιο στο οποίο φαίνεται ότι σκίστηκε ο φερετζές. Επενέβησαν Τούρκοι χωροφύλακες και απέτρεψαν προσωρινά την αρπαγή της. Λίγο αργότερα, οι χριστιανοί κατάφεραν να αποσπάσουν την κοπέλα και να την οδηγήσουν στο αμερικανικό προξενείο. Διανυκτέρευσε εκεί και την επόμενη ημέρα μεταφέρθηκε κρυφά σε ένα άλλο σπίτι.

Το βίαιο συμβάν έγινε γνωστό σε όλη την πόλη. Η αρπαγή της κοπέλας από τους χριστιανούς και το σχίσιμο του φερετζέ τους ξεσήκωσε. Οι ιστορικοί της πόλης σήμερα έχουν στοιχεία ότι ο Εμίν εφέντης, που ήθελε την νεαρή για το χαρέμι του, ήταν αυτός που ξεσήκωσε τους φανατικούς. Περίπου 100 μουσουλμάνοι συγκεντρώθηκαν στην αυλή του Διοικητηρίου και ζητούσαν την παράδοση της Στεφάνα.

“Όσοι αγαπούν τον Μωάμεθ πρέπει να κλείσουν τα μαγαζιά τους, να πάρουν τα όπλα και να διευθυνθούν προς το τζαμί” φώναζαν οι ντελάληδες στους δρόμους. Η κατάσταση άρχισε να κλιμακώνεται. Ο φόβος για επίθεση ενάντια στους χριστιανούς της Θεσσαλονίκης ήταν ορατός.

Η αρπαγή των προξένων της Γαλλίας και της Γερμανίας

Η δολοφονία των προξένων της Γαλλίας και της Γερμανίας από το μουσουλμανικό πλήθος στη Θεσσαλονίκη. Πηγή εικόνας: «The Illustrated London News»

Οι πρόξενοι των μεγάλων δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη ανησύχησαν και έσπευσαν να παρέμβουν για να ηρεμήσουν τα πνεύματα στην πόλη. Ο πρόξενος της Γαλλίας Τζουλς Μουλέν και ο πρόξενος της Γερμανίας Ερρίκος Άμποτ κατευθύνθηκαν προς τον βαλή της περιοχής, ώστε να του ζητήσουν να πάρει τα κατάλληλα μέτρα για να σταματήσουν οι εξεγέρσεις. Όμως ο εξοργισμένος όχλος τους παρέσυρε μέσα στο τζαμί.

Σχεδόν μία ώρα αργότερα ένας άνδρας σκαρφάλωσε στη στέγη και πήδησε στην εσωτερική στοά. Στη συνέχεια έσπασε τα παράθυρα και κάλεσε το πλήθος να εισβάλλει. Σύμφωνα με τις τουρκικές καταγραφές, οι Τούρκοι χωροφύλακες προσπάθησαν να συγκρατήσουν τον χείμαρρο, αλλά δεν τα κατάφεραν.

Η δολοφονία των προξένων

Ο βαλής άρχισε να φωνάζει τη βοήθεια των στρατευμάτων. Όταν μπήκε στην αίθουσα που βρίσκονταν οι δυο πρόξενοι, είδε τους εξαγριωμένους μουσουλμάνους να τους χτυπούν με καρέκλες και λοστούς.

Ο πρόξενος της Γαλλίας είχε πέσει κάτω αναίσθητος. Ο πρόξενος της Γερμανίας βαριά τραυματισμένος, αιμορραγούσε από το κεφάλι και ζητούσε βοήθεια.

Λίγο αργότερα, ένα δυνατό χτύπημα στα γεννητικά όργανα, τον αποτελείωσε. Οι δυο πρόξενοι είχαν αφεθεί στα χέρια του μανιασμένου πλήθους. Όταν κατάλαβαν ότι οι δυο άνδρες ήταν νεκροί, ξεχύθηκαν και πάλι στους δρόμους. Αυτή τη φορά κατευθύνονταν στο προξενείο της Αγγλίας.

Όμως, ένας καβάσης βγήκε έξω και τους έδειξε τη νεαρή Στεφάνα. Τα πνεύματα άρχισαν να ηρεμούν. Είχαν πάρει αυτό που ήθελαν. Ο πρόξενος της Αγγλίας, Περικλής Λαζάρου, γλίτωσε την τελευταία στιγμή.

Εν τω μεταξύ, οι σοροί των δυο ανδρών βρίσκονταν ακόμα στο τζαμί. Ο πρώτος Ευρωπαίος που μπήκε μέσα στον τόπο του εγκλήματος ήταν ο πρόξενος της Ιταλίας, Τραμπάντι Φοσκαρίνι. Όπως έγραψε στην έκθεσή του για το περιστατικό, στα κάγκελα γύρω από το τζαμί ήταν σκαρφαλωμένοι Τούρκοι που πανηγύριζαν. Μόλις μπήκε μέσα στην αίθουσα που είχε γίνει η δολοφονία, είδε τις σορούς των δυο ανδρών. Είχαν ξυλοκοπηθεί τόσο πολύ που ήταν δύσκολο να τους αναγνωρίσει. Ο λαιμός του πρόξενου της Γαλλίας Μουλέν, ήταν σχεδόν κομμένος στη μέση. Το κεφάλι του ήταν σε άθλια κατάσταση, μέσα στο αίματα. Τα ρούχα του είχαν σκιστεί. Παρόμοια χτυπήματα είχε και ο πρόξενος της Γερμανίας. Στην αναφορά του ο ιταλός πρόξενος έγραφε

 Το κεφάλι του Αμπότ ήταν σχισμένο στα δυο και τα μάτια του είχαν πεταχτεί έξω. Τρομερό θέαμα! Τα πτώματα των δυο προξένων τα είχαν πετάξει σαν σκυλιά και τα είχαν αφήσει εκτεθειμένα στις προσβολές των δημίων

Ο απαγχονισμός των ενόχων 

Την επόμενη μέρα αντιπρόσωποι των μεγάλων δυνάμεων έκαναν σύσκεψη στη ρωσική πρεσβεία. Εκεί ήταν και ο Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Ρασίδ πασάς. Διαβεβαίωσε τους παρευρισκόμενους ότι οι ένοχοι θα τιμωρηθούν παραδειγματικά. Εμμέσως όμως έλεγε,  ότι οι χριστιανοί τους είχαν προκαλέσει για να μειώσει την ευθύνη της τουρκικής πλευράς.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις φοβόντουσαν ότι η δολοφονία ήταν η αρχή για το ξέσπασμα μιας σειράς εγκλημάτων κατά των χριστιανών. Έτσι, έστειλαν πολεμικά πλοία στη Θεσσαλονίκη. Η Ελλάδα έστειλε δύο: το πολεμικό “Bittern” και το θωρηκτό “Γεώργιος” για να προστατεύσει τους Έλληνες της Θεσσαλονίκης.

Στις 11 Μαΐου άρχισαν οι συλλήψεις. Περίπου 50 άτομα οδηγήθηκαν στις Αρχές. Οι έξι από αυτούς κρίθηκαν ένοχοι και καταδικάστηκαν σε θανάτωση διά του απαγχονισμού. Η κρεμάλα στήθηκε στο κάτω μέρος της σημερινής πλατείας Ελευθερίας, κοντά στο λιμάνι.

Πριν να εκτελεστούν, τους έδωσαν να πιουν νερό ως σύμβολο της κάθαρσής τους. Στη συνέχεια, γονάτισαν, προσευχήθηκαν και κρεμάστηκαν μπροστά στα μάτια του συγκεντρωμένου πλήθους.

Ο απαγχονισμός των 6 ενόχων

Οι χριστιανοί δεν ήταν ικανοποιημένοι με τις κρεμάλες. Πίστευαν ότι δεν ήταν αυτοί οι υπαίτιοι της δολοφονίας των προξένων, αλλά τα εκτελεστικά όργανα που υποκινήθηκαν από υψηλότερα πρόσωπα.

Έτσι, για τη δολοφονία τιμωρήθηκε και ο διευθυντής της αστυνομίας Σαλίμ μπέης, καθώς θεωρήθηκε ότι δεν έλαβε τα σωστά μέτρα.

Του αφαιρέθηκαν τα μετάλλια και τα παράσημα και του επιβλήθηκε τρεις μήνες κάθειρξη και 15 χρόνια καταναγκαστικά έργα. Συνένοχος θεωρήθηκε και ο συνταγματάρχης Αλτά μπέης, ο οποίος απολύθηκε από τη θέση του στον στρατό και καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλάκισης.

Με πληροφορίες από:

– “Η σφαγή των προξένων. Θεσσαλονίκη 1876”, Γιάννης Μέγας, εκδότης: University Studio Press

– «Τα δραματικά γεγονότα της Θεσσαλονίκης κατά το Μάιο 1876 και οι επιδράσεις τους στο Ανατολικό Ζήτημα»,  Απόστολος Βακαλόπουλος, Μακεδονικά, τ. Β΄, Θεσσαλονίκη 1953, σ. 193-237.

Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Η φρικιαστική ομολογία του Φραντζή που στραγγάλισε και τεμάχισε τη 18χρονη σύζυγό του Ζωή. Πως μια απόδειξη από κρεοπωλείο «πρόδωσε» τον δολοφόνο