Η σεξουαλική ελευθερία στην αρχαία Ρώμη, μέσα από ένα ποίημα αφιερωμένο σε μία Ελληνίδα, με δύο εραστές

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Είναι γνωστό από πολλές και διαφορετικές πηγές ότι οι αρχαίοι Ρωμαίοι αριστοκράτες στα χρόνια της αυτοκρατορίας τους ήταν σεξουαλικά απελευθερωμένοι. Μία επιτύμβια επιγραφή στη μνήμη μιας γυναίκας που ήταν πρώην δούλη δείχνει ότι αυτό ίσχυε σε κάποιο βαθμό και για τις κατώτερες τάξεις. Το κείμενό είναι γραμμένο από ένα εραστή της που περιγράφει τα θέλγητρά της με ερωτικό ύφος. Επιπλέον, κάνει αναφορά στο γεγονός ότι είχε σπιτώσει δύο νεαρούς εραστές! Ο πρώτος εραστής όχι μόνο δεν δυσανασχετεί, αλλά λυπάται που οι δύο ανταγωνιστές του έχουν αποξενωθεί μετά το θάνατο της γυναίκας!

Η “Ελληνίδα” απελεύθερη

Η Άλια Ποτέστας (Allia Potestas) ήταν μια απελεύθερη -πρώην δούλα-, που είχε κερδίσει την ελευθερία της στην πόλη της Περούτζια στη βόρεια Ιταλία. Έζησε στη διάρκεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής περιόδου. Η μόνη πηγή γι’ αυτή είναι η μαρμάρινη επιγραφή από τον τάφο της που βρέθηκε το 1912 στην Οδό Πινκιάνα (Via Pinciana) της Ρώμης.

Ήταν ένας από τους δρόμους της πρωτεύουσας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας όπου υπήρχαν τάφοι, κυρίως των εύπορων τάξεων. Αυτό δείχνει ότι η Άλια πέθανε στη Ρώμη, όπου να έζησε μεγάλο μέρος της ζωής της ως απελεύθερη.

Η επιγραφή χρονολογείται γενικά μεταξύ του 1^ου και 4ου αιώνα μ. Χ.

Η Άλια ήταν μάλλον ελληνικής καταγωγής. Είναι πιθανό ότι το ασυνήθιστο όνομά της Potestas που σημαίνει “δύναμη” στα λατινικά, ήταν απλώς μια μετάφραση του ελληνικού ονόματός της, Δύναμις.

Τα “προσόντα” των Ρωμαίων γυναικών

Συνήθως στις επιτύμβιες επιγραφές για Ρωμαίες αναφέρονται ως αρετές, η «νοικοκυροσύνη», η «τεκνοποίηση», η «αγνότητα» και ότι παρέμειναν πιστές στους συζύγους τους. Βέβαια, η αγνότητα και η μονογαμία ήταν το ιδανικό, αλλά αυτό δεν ήταν κανόνας για τις γυναίκες των ανώτερων τάξεων.

Στην περίπτωση της Άλιας αναφέρεται στην επιτύμβια επιγραφή της ως εξαιρετικά εργατική στο σπίτι του αφέντη της.

Στη συνέχεια, η επιγραφή μιλά για την ομορφιά της, τα πανέμορφα μάτια και χρυσαφένια μαλλιά και ότι το πρόσωπό της ήταν φωτεινό σαν ελεφαντόδοντο.

Ερωτική περιγραφή

Όμως, μετά απ’ αυτά τα ποιητικά, η περιγραφή για τα κάλλη της Άλιας  αρχίζει να γίνεται ερωτική. Έτσι μαθαίνουμε ότι η μακαρίτισσα είχε λευκά στήθη και το σχήμα των θηλών της ήταν μικρό.

Τα πόδια της ήταν σαν της Αταλάντης, δηλαδή μακριά και ωραία.

Επίσης ότι τα άκρα της ήταν λεία δηλαδή, ξύριζε τις τρίχες στα πόδια και τα χέρια.

Ο ερωτευμένος ποιητής-αφέντης

Η επιγραφή του τάφου της Άλιας Ποτέστας είναι ένα ποίημα 50 στίχων γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο.

Αυτός που το έγραψε ήταν βαθιά ερωτευμένος μαζί της. Αυτοσυστήνεται ως ο «προστάτης» (πάτρωνας) της Άλιας. Καθώς αναφέρει λεπτομέρειες για δουλειές που έκανε στο σπίτι του αφέντη της, είναι πολύ πιθανό ότι ήταν ο εραστής της.

Πρόκειται για τον Άλιο, που την είχε δούλα και ο οποίος την απελευθέρωσε και της έδωσε το ρωμαϊκό της όνομα.

Στην επιγραφή μιλά με πόνο ψυχής για το θάνατο της. Τα δάκρυά του δεν γνωρίζουν τέλος. Και της λέει ότι δεν θα ξεχαστεί ποτέ  και θα είναι στην καρδιά του.

Μετά τον θάνατό της καμία γυναίκα δεν του έχει φανεί καλή. Ζει χωρίς αυτή, αλλά επειδή υποφέρει, βλέπει τον δικό του θάνατο.

Καθώς τη θρηνεί, υπόσχεται ότι η μνήμη της θα ζήσει όσο περισσότερο γίνεται μέσα από τους στίχους του. Αυτό είναι κάτι που τελικά το κατάφερε αφού σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια μετά το θάνατό της, η Άλια Ποτέστας μας είναι γνωστή μέσω των στίχων του!

Πράξεις αγάπης

Για να της αποδείξει ότι συνεχίζει να την αγαπά βαθιά και μετά το θάνατό της, ο ποιητής και εραστής της,  φορά στο μπράτσο του ένα χρυσό βραχιόλι με το όνομά της. Επίσης έχει μία εικόνα της -το οποίο μπορεί να είναι προτομή της- την οποία στολίζει με γιρλάντες και κάνει τελετές στη μνήμη της.

Ο ποιητής έχει κανονίσει να τον θάψουν με την εικόνα της, αν δεν βρει κάποιον για να συνεχίσει να κάνει τις τελετές στη μνήμη της μετά τον θάνατό του. Πιθανόν αυτός ήταν που πλήρωσε για την κατασκευή του πολυτελούς τάφου της Άλιας, ίσως και για την κηδεία της.

Η αναφορά ότι ετάφη σε μία μικρή λάρνακα σημαίνει ότι αποτεφρώθηκε, μία ακριβή διαδικασία που χρησιμοποιούταν για τους εύπορους Ρωμαίους.

Τα όντως πολύ όμορφα λόγια του ποιητή δείχνουν ότι την αγαπούσε βαθιά και ήταν ο μεγάλος, της ζωής του, έρωτας. Είναι τόσο συντετριμμένος από το χαμό της που θέλει να μάθει όλος ο κόσμος πόσο πολύ υποφέρει.

Οι δύο νεαροί εραστές

Έτσι προκαλεί μεγάλη εντύπωση η αναφορά του στο ίδιο ποίημα ότι η Άλια είχε δύο νεαρούς εραστές που ζούσαν αρμονικά στο ίδιο σπίτι!

Πιθανόν να συνευρίσκονταν όλοι μαζί. Η αναφορά ότι οι δύο τους ήταν σαν τον Ορέστη και τον Πυλάδη υποδηλώνει ότι οι δύο νεαροί ήταν στενοί φίλοι.

Αλλά τώρα μετά από τον θάνατό της αυτοί οι δύο άντρες έχουν αποξενωθεί και δεν μιλά ο ένας στον άλλο.

Ο ποιητής-εραστής της Άλιας δεν δυσανασχετεί με το γεγονός ότι η «αγαπημένη» του είχε και άλλους εραστές. Μάλιστα, εκφράζει λύπη που ο θάνατός της είχε σαν αποτέλεσμα να χαλάσει η φιλία των δύο νεαρών.

Στο πλαίσιο αυτό κάνει την απίστευτη σύγκριση της καταστροφής που έφερε ο θάνατος της Άλιας με αυτή της Ελένης στην Τροία!

Ο ποιητής προφανώς επισκεπτόταν και αυτός το σπίτι όπου συνευρισκόταν η Άλια με τους δύο αγαπημένους της.

“Δεν την κουτσομπόλευαν”

Παράλληλα την παινεύει ως γυναίκα που δεν έδινε δικαιώματα για κουτσομπολιό: «Δεν συζητήθηκε πολύ γιατί δεν είχε κάνει τίποτα για να προκαλέσει (κουτσομπολιά)».

Πιθανόν στη Ρώμη της αυτοκρατορικής εποχής δεν θεωρούνταν κατακριτέο το γεγονός ότι μία γυναίκα, είχε έντονη ερωτική ζωή, ακόμη και ένα σπίτι όπου έμεναν δύο νεαροί εραστές της

Επιπλέον, σε αυτό μάλλον μπαινοέβγαινε και ο άλλος εραστής ο πλούσιος Ρωμαίος «πάτρωνας» της Άλιας!

Το ποίημα

«Για την ψυχή της Άλιας Ποτέστας, απελεύθερης του Άλιου

Εδώ βρίσκεται μία που ήρθε από την Περούτζια.

Καλύτερη γυναίκα δεν φάνηκε ποτέ, ή τουλάχιστον από όλες τις γυναίκες μετά βίας μια ή δύο την ξεπέρασαν.

Όλο το σώμα σου είναι περιορισμένο σε μια μικρή λάρνακα.

Σκληρέ άρχοντα του θανάτου (Άδη) και αυστηρή Περσεφόνη, γιατί αρπάζετε ό,τι είναι καλό και αφήνετε το άχρηστο;

Όλοι την αναζητούν και έχω κουραστεί να απαντώ, τα δάκρυά τους δείχνουν την αγάπη τους γι’ αυτήν.

Δυνατή, τίμια, λιτή, όρθια, πιο έμπιστη από τις νοικοκυρές, τακτοποιημένη στο σπίτι και στο δρόμο, γνωστή σε όλους, μπορούσε να αντιμετωπίσει κάθε δουλειά μόνη της.

Γυναίκα που έλεγε λίγες κουβέντες και ήταν χωρίς μομφή.

Ήταν η πρώτη που σηκωνόταν από τον καναπέ και η τελευταία που έπεφτε στην ησυχία του κρεβατιού της αφού όλα (οι εργασίες) είχαν γίνει με τη δέουσα σειρά.

Ποτέ το μαλλί δεν άφησε από τα χέρια της (στο κλώσιμο) χωρίς καλή αιτία.

Κανείς δεν την ξεπέρασε σε ανιδιοτελή αφοσίωση και στη συνδρομή στις δουλειές (του σπιτιού).

Δεν ήταν πολύ ευχαριστημένη με τον εαυτό της και ποτέ δεν θεωρούσε τον εαυτό της ελεύθερο.

Ήταν ωραία, με πανέμορφα μάτια και χρυσαφένια μαλλιά.

Το πρόσωπο καμίας άλλης γυναίκας δεν είχε τέτοια φωτεινότητα σαν ελεφαντόδοντο, λένε. τα στήθη της, ήταν λευκά σαν το χιόνι, και το σχήμα των θηλών της ήταν μικρό. Τι να πω για τα πόδια της; Ήταν ίδια με αυτά της Αταλάντης στη σκηνή.

Δεν ανησυχούσε για την τουαλέτα της, αλλά είχε όμορφο σώμα και διατηρούσε τα άκρα της λεία.

Τα χέρια της ήταν σκληρά, και ίσως το θεωρήσετε ως μειονέκτημα. αλλά τίποτα δεν την ευχαριστούσε παρά μόνο όσα είχε κάνει με τα ίδια της τα χέρια.

Δεν συζητήθηκε πολύ γιατί δεν είχε κάνει τίποτα για να προκαλέσει (κουτσομπολιά).

Όσο ζούσε κατάφερνε να διατηρεί ταυτόχρονα δύο νεαρούς εραστές που έμοιαζαν με τον Πυλάδη και τον Ορέστη.

Ζούσαν σ’ ένα σπίτι οι δύο τους μαζί με αρμονία.

Αλλά τώρα μετά από τον θάνατό της αυτοί οι δύο άντρες έχουν αποξενωθεί και ο καθένας γερνά μόνος του.

Το έργο που πέτυχε μια τέτοια γυναίκα καταστράφηκε τώρα μέσα σε λίγες στιγμές (εξαιτίας του θανάτου της).

Κοιτάξτε την Τροία, τι έκανε μια γυναίκα κάποτε, αν μπορεί κανείς να συγκρίνει τις μεγάλες υποθέσεις με τις μικρές.

Ο προστάτης (πάτρωνας) σου με δάκρυα που δεν γνωρίζουν τέλος, δίνει αυτούς τους στίχους ως φόρο τιμής σε σένα που έχεις χαθεί – τον προστάτη σου από την καρδιά του οποίου δεν έχεις ξεχαστεί ποτέ – στίχους που πιστεύει ότι είναι ευχάριστα δώρα για τους νεκρούς.

Από τον θάνατό σου καμία γυναίκα δεν του έχει φανεί καλή.

Αυτός που ζει χωρίς εσένα, ενώ ζει ακόμα, βλέπει τον δικό του θάνατο.

Το όνομά σου σε χρυσό το φοράει πάντα στο μπράτσο του, εκεί που μπορεί να το προστατεύσει, η δύναμη (Potestas) ανατίθεται στον χρυσό.

Κι όμως όσο θα ωφελούν οι έπαινοί μου, και όσο ζουν οι στίχοι μου (θα ζήσεις).

Για παρηγοριά μου έχω μια εικόνα σου (ίσως προτομή) που τιμώ ως ιερή και η οποία στολίζεται με πολλές γιρλάντες και όταν έρθω σε σένα, θα έρθει κι αυτή μαζί μου. Δυστυχισμένος που είμαι, σε ποιον να αναθέσω (μετά το θάνατό μου) να κάνει τις τελετουργίες στη μνήμη σου;

Ωστόσο, αν βρω κάποιον στον οποίο μπορώ να δώσω μια τέτοια εμπιστοσύνη, από αυτή την άποψη ίσως να θεωρήσω τον εαυτό μου τυχερό, παρόλο που έχεις φύγει από μένα.

Ωιμέ έχεις κυριαρχήσει, καθώς η ζωή σου έχει τελειώσει, εγώ δεν ζω πια.

Αυτός που προσβάλλει αυτόν τον τάφο, τόλμησε να προσβάλει και τους θεούς.

Να είστε βέβαιοι ότι αυτή που τιμάται με αυτή την (επιτύμβια) επιγραφή έχει μια θεότητα που την προστατεύει».

Διαβάστε ακόμη

Η ιστορία της πιο διάσημης άσεμνης χειρονομίας. Δεν προήλθε από τους Άγγλους τοξότες, αλλά είναι αρχαιοελληνική…

Η συμμετοχή ελεύθερων πολιτών και κακοποιών στις μονομαχίες της Ρώμης. “Άρτος και θεάματα” στην εποχή του Αυγούστου…

“Αι “Ειδοί του Μαρτίου”. Η μοιραία ημερομηνία που ο Ιούλιος Καίσαρας αγνόησε και τον δολοφόνησαν….