Η σχόλη και η σχολή στην Αρχαία Ελλάδα. Η διασκέδαση, η κόμμωση, η μόδα

ΠΗΓΗ: “Όσα δεν γνωρίζατε για την Αρχαία Ελλάδα“, Εκδόσεις Μεταίχμιο

Η καθημερινότητα των αρχαίων Ελλήνων διανθιζόταν από διαλείμματα ψυχαγωγίας στις γιορτές κάθε πόλης, με τραγούδια, χορούς και θεατρικές παραστάσεις. Οι ελεύθεροι πολίτες μπορούσαν να διασκεδάζουν με παιχνίδια και κυρίως με συμπόσια.

Ως προς τη μόδα, οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν ιδιαίτερη σημασία στην ενδυμασία, την κόμμωση και τον καλλωπισμό του σώματος, αφού η μόδα συνδεόταν με την κοινωνική θέση, το φύλο, την ηλικία και το επάγγελμα. Για παράδειγμα, οι καλλιτέχνες ντύνονταν εκκεντρικά, οι εταίρες με αραχνοΰφαντα, ενώ οι δούλοι αρκούνταν σε λίγα και χοντροκομμένα ρούχα.

Η ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ

Αργία, σχόλη και σχολή

Για τους Αθηναίους της Κλασικής Εποχής (480 π.Χ. – 323 π.Χ.) η σχόλη, δηλαδή ο ελεύθερος χρόνος, δεν είχε αρνητική σημασία, όπως η αργία, δηλαδή η απουσία εργασίας. Αυτή ήταν ένας υποτιμητικός όρος για εκείνους που είχαν ανάγκη να εργάζονται, ώστε να αποφύγουν τη φτώχεια και την πείνα.

Όσοι όμως δεν είχαν τέτοια ανάγκη, δηλαδή οι πλούσιοι, εκμεταλλεύονταν τη σχόλη δημιουργικά, με δραστηριότητες πάσης φύσεως: άθληση, μουσική, φιλοσοφία. Από αυτή τη σημασία της σχόλης προήλθε και η έννοια της σχολής, όπως και εκείνης του σχολείου.

Διασκέδαση “ρεφενέ”

Οι Αθηναίοι που ήταν προσκεκλημένοι σε συμπόσιο, έπρεπε να προετοιμαστούν κατάλληλα. Έπαιρναν ένα καλάθι με το φαγητό τους και το ποτήρι τους που θα χρησιμοποιούσαν για την οινοποσία. Τα φαγητά ήταν συνήθως μεζέδες, ζυμαρικά, πίτες, τάρτες και σουσαμόψωμα, ενώ ο οικοδεσπότης προσέφερε κρασί και ξηρούς καρπούς.

Κυρίως όμως προετοίμαζε τη διασκέδαση με τους μουσικούς, τις αυλήτριες, τις χορεύτριες, τις παλλακίδες, τους δούλους και τις δούλες που θα υπηρετούσαν τους συνδαιτυμόνες, όσο αυτοί θα δειπνούσαν στα τραπέζια και τα ανάκλιντρα.

Το καλοκαίρι, τα κρεβάτια στα οποία ξάπλωναν για το συμπόσιο, ήταν στρωμένα με ψάθες, ενώ τον χειμώνα με προβιές. Προσκέφαλο έπρεπε να φέρνει ο καθένας το δικό του. Ως επιδόρπιο προσφέρονταν λούπινα, κουκιά, φρούτα εποχής, ρεβίθια και ξερά σύκα.

…και ο σκύλος χορτάτος

Στα συμπόσια οι καλεσμένοι απολάμβαναν το φαγητό και κυρίως το ποτό ξαπλωμένοι ανά δύο ή τρεις σε ανάκλιντρα. Το πλύσιμο των χεριών ήταν απαραίτητο, αφού οι αρχαίοι δεν χρησιμοποιούσαν πιρούνια. Το δείπνο ξεκινούσε με μια κούπα αρωματισμένο κρασί και ύστερα ακολουθούσε το κυρίως γεύμα.

Αφού δεν χρησιμοποιούσαν πετσέτες, οι συνδαιτυμόνες “σκούπιζαν” τα δάχτυλά τους με την ψίχα του ψωμιού, στη συνέχεια την έκαναν “μπάλα” και την πετούσαν, μαζί με τα κόκαλα και ό,τι άλλο ήταν για πέταμα, στα σκυλιά του σπιτιού, τα οποία τριγύριζαν ανάμεσα στα πόδια των καλεσμένων.

Η κραιπάλη και το “ναυάγιο”

Η συνήθεια των συμποσίων και της κραιπάλης που ακολουθούσε δεν ήταν καθεστώς σε όλη την Ελλάδα. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας, Αντίγονος Γονατάς προσκάλεσε κάποτε μια αντιπροσωπία Αρκάδων σε γλέντι. Οι τελευταίοι αρχικά δεν συμμετείχαν στο συμπόσιο και ήταν σοβαροί. Δεν έριχναν ούτε μια ματιά στους άλλους συνδαιτυμόνες.

Όμως, όταν άρχισε η οινοποσία και μπήκαν στην αίθουσα Θεσσαλές αυλητρίδες που φορούσαν μόνο μια ζώνη, αυτοί δεν μπόρεσαν να συγκρατηθούν. Σηκώθηκαν από τα ανάκλιντρα και άρχισαν να φωνάζουν δυνατά.

Κάποτε στον Ακράγαντα, η εξέλιξη ενός συμποσίου ήταν εντελώς αναπάντεχη. Μετά την οινοποσία, οι νεαροί συνδαιτυμόνες φαντάζονταν ότι βρίσκονταν σε ένα καράβι, στο έλεος μιας θαλασσοταραχής και άρχισαν να ρίχνουν έξω από το σπίτι τα στρώματα και τα έπιπλα, γιατί νόμισαν ότι ο καπετάνιος είχε δώσει εντολή να ελαφρώσουν το πλοίο!

Η ΜΟΔΑ

Περί τριχών…

Οι περισσότεροι Έλληνες των κλασικών χρόνων συνήθιζαν να αφήνουν μουστάκια και γένια. Οι πιο πολλοί ήταν “πωγωνοφόροι”, δηλαδή άφηναν γένια μόνο στο πηγούνι. Υπήρχαν όμως και εκείνοι που απέφευγαν τα γένια για λόγους καλαισθησίας. Αυτοί χαρακτηρίζονταν θηλυπρεπείς και αποτελούσαν πάντα στόχο για ειρωνικά σχόλια.

Οι νεαροί Αθηναίοι συνήθιζαν να κόβουν τα μαλλιά τους σχετικά κοντά. Υπήρχαν και περιπτώσεις που τα άφηναν μακριά ή τα κούρευαν “γουλί”. Οι γυναίκες συνήθιζαν να πιάνουν τα μαλλιά τους σε αλογοουρά που την έδεναν με μία κορδέλα. Μόνο όταν πενθούσαν, έκοβαν τα μαλλιά τους.

Το βάψιμο των μαλλιών ήταν συνήθεια των εταίρων, ενώ τα τατουάζ φαίνεται ότι συνηθίζονταν από δούλες βαρβαρικής προέλευσης.

Ανδρική κολεξιόν

Οι άνδρες φορούσαν ρούχα κυρίως από μαλλί αλλά και από λινάρι, καθώς επίσης και ένα ρούχο κατασκευασμένο από τρίχες ζώων, το “σάκκο”. Το βασικό τους ρούχο ήταν ο χιτώνας που ήταν δύο ειδών:

• η “εξώμις”, που τη φορούσαν οι δούλοι και οι χειρώνακτες ριχτή στον αριστερό ώμο, ενώ ο δεξιός ώμος ήταν ελεύθερος
• και η “χλαμύδα”, η οποία κατασκευαζόταν από πιο χοντρό ύφασμα

Το μήκος του ανδρικού χιτώνα μπορούσε να δώσει αφορμή για δυσμενή σχόλια. Ένας χιτώνας υπερβολικά κοντός συνιστούσε απρέπεια, ενώ, όταν ήταν υπερβολικά μακρύς, ώστε να σέρνεται στο έδαφος, εθεωρείτο στοιχείο επίδειξης αμφίβολης αρετής, ακόμη και θηλυπρέπειας.

Εσώρουχα δεν χρησιμοποιούσαν οι άνδρες και φορούσαν παπούτσια διαφόρων ειδών. Τα παιδιά φορούσαν κοντό χιτώνα, χωρίς ζώνη.

Γυναικεία κολεξιόν

Οι γυναίκες φορούσαν συνήθως έναν μάλλινο χιτώνα που έφτανε μέχρι τους αστράγαλους ή έναν λινό χιτώνα, που ήταν πιο πολυτελής από τον μάλλινο. Το φόρεμά τους το συγκρατούσαν με δύο καρφίτσες στους ώμους ή σε διαφορετικές θέσεις, ανάλογα με τα μανίκια.

Οι Αθηναίες ενδιαφέρονταν πολύ για την εμφάνισή τους. Της μόδας ήταν οι χιτώνες με έντονα χρώματα, ειδικά οι κίτρινοι θεωρούνταν ιδιαίτερα προκλητικοί. Στα μαλλιά μπορούσαν να φορούν μαντίλι, τον “κεκρύφαλον”, στους ώμους ένα είδος εσάρπας, το “επώμιον”, ενώ για το στήθος είχαν το “στρόφιον”. Οι περούκες δεν ήταν άγνωστες.

Στην αρχαία Αθήνα υπήρχαν ειδικοί υπάλληλοι, οι “γυναικονόμοι”, που επέβλεπαν την τήρηση των κανονισμών σχετικά με τα φορέματα των γυναικών. Αλλά και ο κοινωνικός έλεγχος για την εμφάνιση των ανδρών δεν ήταν λιγότερο αυστηρός.

Η ροπή των γυναικών στην πολυτελή εμφάνιση είχε βρει μιμητές και μεταξύ των ανδρών. Ο Αλκιβιάδης κυκλοφορούσε με πορφυρόχρωμα ενδύματα και έσφιγγε τις μπότες του με επιχρυσωμένους ιμάντες. Λέγεται ότι ο ζωγράφος Ζεύξις εμφανίστηκε στην Ολυμπία με ένα ένδυμα, στο οποίο ήταν κεντημένο το όνομά του με χρυσά γράμματα.

Για τα κακά πνεύματα…

Η συνήθεια να τρυπούν οι γυναίκες το λοβό του αφτιού τους, για να κρεμάσουν σκουλαρίκια, επικρατούσε και στην αρχαία Ελλάδα. Στην εποχή του Περικλή, δεν φορούσαν τα βαριά και περίπλοκα σκουλαρίκια της μυκηναϊκής χρυσοχοΐας, αλλά συνήθως μικρούς μεταλλικούς δίσκους με μια τρύπα στη μέση.

Μπορούσαν επίσης να φορούν μικρά αγαλματάκια ζώων σαν φυλαχτά. Η μόδα να περνούν δαχτυλίδια στον αστράγαλο ή στη γάμπα ήταν πολύ διαδεδομένη και συνέπεια πεποιθήσεων που σχετίζονταν με δεισιδαιμονίες για αποτροπή του κακού.

Αποσπάσματα από το βιβλίο των Γιάννη Γρυντάκη, Γιώργου Δάλκου, Έκτορα Χόρτη και Άγγελου Χόρτη “Όσα δεν γνωρίζατε για την Αρχαία Ελλάδα“, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: © Marie-Lan Nguyen / WikimediamtxCommons