Η ρωμαϊκή έπαυλη με τα όμορφα μωσαϊκά στον Εθνικό Κήπο. Εκεί γευμάτιζαν η Αμαλία και ο Όθωνας

Ο Εθνικός Κήπος, στο κέντρο της Αθήνας, είναι γνωστός τόσο στους κατοίκους όσο και στους επισκέπτες κυρίως για τη φυσική του ομορφιά. Λίγοι όμως γνωρίζουν την ιστορική σημασία του Εθνικού Κήπου. Έτσι, ακόμη και σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να δει ενδιαφέρουσες αρχαιότητες, με πιο σημαντική, τα κατάλοιπα μίας ρωμαϊκής έπαυλης με υπέροχα ψηφιδωτά δάπεδα που είναι από τα πιο καλοδιατηρημένα της αρχαίας Αθήνας.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ένας κήπος με ιστορία 2.600 ετών

Ο Εθνικός Κήπος στο κέντρο της Αθήνας υπήρξε χώρος πρασίνου από την αρχαϊκή εποχή, δηλαδή τουλάχιστον πριν 2.600 χρόνια. Σε αυτό συνέβαλε το γεγονός ότι διέθετε νερό που μεταφερόταν, στην αρχαϊκή και κλασική εποχή από το Πεισιστράτειο υδραγωγείο και στη ρωμαϊκή από το Αδριάνειο υδραγωγείο.

Στην αρχαϊκή εποχή, ο Εθνικός Κήπος αποτελούσε μέρος της παραποτάμιας περιοχής του Ιλισού, γνωστής με το τοπωνύμιο «Κήποι». Εκεί βρισκόταν το ιερό άλσος του Λυκείου, αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Στην ύστερη κλασική εποχή, ο Αριστοτέλης είχε εδώ την Περιπατητική Σχολή γνωστή και ως «Λύκειο» λόγω της θέσης της.

Μερικά χρόνια αργότερα, ο φιλόσοφος και βοτανολόγος Θεόφραστος που υπήρξε μαθητής του Αριστοτέλη και ανέλαβε τη διεύθυνσή του Λυκείου μετά την αποχώρηση του δασκάλου από την Αθήνα, μελετούσε φυτά στο ιδιωτικό του κήπο, κάπου στο σημερινό Εθνικό Κήπο. Τον κήπο αυτό του το είχε δωρίσει ο Δημήτριος Φαληρέας παλαιός μαθητής του που κυβέρνησε την Αθήνα ως τύραννος. Στον κήπο του Θεόφραστου υπήρχε επίσης ένα ιερό και μια βιβλιοθήκη.

Αρχαιότητες του Εθνικού Κήπου

Τον 2^ο αιώνα μ. Χ., ο αυτοκράτορας Αδριανός ίδρυσε ένα νέο τμήμα της πόλης της Αθήνας. Η «Πύλη του Αδριανού» διαχώριζε την παλαιά πόλη της Αθήνας που θεωρούνταν ότι ιδρύθηκε από τον Θησέα από τη νέα που ίδρυσε ο Αδριανός.

Τμήμα αυτής της νέας συνοικίας βρισκόταν στον Εθνικό Κήπο και το Ζάππειο, όπως αποδεικνύεται από τα αρχαιά αρχιτεκτονικά μέλη και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν αποκαλυφθεί εκεί. Ακόμη όμως και τότε, στο χώρο κυριαρχούσε το πράσινο με κάποια κτίρια ανάμεσά τους. Αυτά ήταν δημόσια κτίρια, όπως ο ναός του Ολυμπίου Διός, το Πανελλήνιον, το Πάνθεον, αλλά και λουτρά, βαλανεία, κρήνες, επαύλεις κ.ά..

Τα περισσότερα από τα κτίρια της “Αθήνας του Αδριανού” δεν έχουν ανασκαφεί. Όμως, αρχιτεκτονικά μέλη τους άρχισαν να αποκαλύπτονται τυχαία στον τότε Βασιλικό Κήπο, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1830, όταν η βασίλισσα Αμαλία ξεκίνησε τις πρώτες εργασίες για τη διαμόρφωσή του. Τότε η Αμαλία υπέδειξε στο Αυλαρχείο ότι:

«Όσα τεμάχια και λείψανα αρχαιοτήτων ευρεθούν εις την ανασκαφήν των νέων Βασιλικών Κήπων θέλουν τεθή εις τάξιν εντός του Κήπου, ως ανήκοντα εις την θέσην ταύτην».

Έτσι δημιουργήθηκε ένα μικρό υπαίθριο μουσείο σ’ ένα χώρο του Βασιλικού Κήπου που ήταν τα κατάλοιπα ενός ρωμαϊκού λουτρού. Από τις συγκεκριμένες αρχαιότητες, η πιο αξιόλογη που υπάρχει και σήμερα είναι το επιστύλιο του Αδριάνειου υδραγωγείου. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας είχε εντοιχιστεί στην πύλη της «Μπουμπουνίστρας» του τείχους του Χασεκή που ήταν κοντά στον Εθνικό Κήπο.

Η ρωμαϊκή έπαυλη με τα μωσαϊκά

Όμως τα σημαντικότερα κατάλοιπα αρχαίου κτίσματος που μπορεί να δει σήμερα ο επισκέπτης του Εθνικού Κήπου ανήκουν σε μία μεγάλη και πολυτελέστατη ρωμαϊκή έπαυλη των υστερορωμαϊκών χρόνων. Βρίσκεται σε ελάχιστη απόσταση από την είσοδο στον Εθνικό Κήπο, από την πλευρά της Βασιλίσσης Σοφίας, και δεξιά από το ενυδρείο που υπάρχει εκεί.

Από την έπαυλη διασώζεται μόνο το χαμηλότερο επίπεδό της. Σε αυτό υπάρχουν ψηφιδωτά δάπεδα πολύ καλής ποιότητας με παραστάσεις πουλιών, ανθών, φύλλων κισσού και γεωμετρικά θέματα. Έχουν συνολική έκταση 400 μ². και καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των πατωμάτων. Είναι από τα πιο καλοδιατηρημένα της αρχαίας Αθήνας.

Η έπαυλη βρέθηκε το 1847 σε βάθος ένα μέτρο, στη διάρκεια εκσκαφών για την επέκταση του Βασιλικού Κήπου προς αυτή την πλευρά.

Αίθριο για τα βασιλικά γεύματα

 Η Αμαλία εντυπωσιάστηκε από τα ψηφιδωτά δάπεδα της έπαυλης. Το 1850 μετέτρεψε τα πατώματά της σ’ ένα αίθριο όπου συνήθιζε να γευματίζει με τον Όθωνα και τους φίλους τους. Για το λόγο αυτό κανόνισε να τοποθετεί ένα μεταλλικό περίπτερο στο δάπεδο, μέσα στο οποίο τοποθετούνταν το τραπέζι όπου έτρωγαν. Επίσης, στο χώρο φυτεύτηκαν αναρριχώμενα φυτά που άρεσαν στην Αμαλία.

Στη διάρκεια της ανασκαφής της έπαυλης βρέθηκε εκεί και ένα μεγάλο πηγάδι από το Πεισιστράτειο υδραγωγείο. Αφού καθαρίστηκε, χρησιμοποιήθηκε ξανά μετά από 1500 χρόνια για να ποτίζονται με το νερό του τα φυτά γύρω από την έπαυλη.

Η ανασκαφή δεν αποκάλυψε κανένα στοιχείο για το ποιος μπορεί να ήταν ο ιδιοκτήτης της πολυτελέστατης έπαυλης. Αυτό που μπορούμε να συνάγουμε είναι ότι θα πρέπει να ήταν ένας από τους πλουσιότερους Αθηναίους του 4^ου ή 5^ου αιώνα μ. Χ., όταν κατασκευάστηκε η έπαυλη. Αναμφίβολα, θα είχε και μεγάλη πολιτική επιρροή στην πόλη.

Σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να δει ελεύθερα την έπαυλη του Εθνικού Κήπου και να θαυμάσει τα ψηφιδωτά του δάπεδα  που συντηρήθηκαν πριν από μερικά χρόνια.

Στοιχεία αντλήθηκαν από Νίκη Κοντράρου–Ρασσιά, “Κάτι ξεχασμένα Ρωμαϊκά ψηφιδωτά στον Εθνικό Κήπο”, στο σύνδεσμο www.lifo.gr/blogs/kaloperasi/kati-xehasmena-romaika-psifidota-ston-ethniko-kipo και Έλενα Ντάκουλα: “Ο Εθνικός μας Κήπος” στο σύνδεσμο https://www.athensvoice.gr/life/life-in-athens/443283/o-ethnikos-mas-kipos/ και