Η “Μαύρη Τρύπα της Καλκούτας”. Το μπουντρούμι που έγινε εργαλείο προπαγάνδας των Βρετανών για να υποτάξουν τους Ινδούς

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η «Μαύρη Τρύπα της Καλκούτας» σχετίζεται με το ξεκίνημα της κατάκτησης της Ινδίας από τους Βρετανούς.

Ήταν ένα μπουντρούμι στην ομώνυμη πόλη της Ινδίας όπου ένας τοπικός ηγεμόνας φυλάκισε Βρετανούς αιχμαλώτους. Ο χώρος ήταν τόσο μικρός που υποτίθεται ότι οι περισσότεροι αιχμάλωτοι πέθαναν μέσα σε λίγες ώρες από ασφυξία.

Έτσι η «Μαύρη Τρύπα της Καλκούτας» για τους Βρετανούς έγινε συνώνυμη με την «κόλαση στη γη».

Όμως, ταυτόχρονα, το συμβάν αυτό υπήρξε αφορμή γι’ αυτούς να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στην ινδική χερσόνησο. Όπως απέδειξε η σύγχρονη ιστορική έρευνα, υπάρχουν πολλές ανακρίβειες στο συμβάν που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της προπαγάνδας των Βρετανών αποικιοκρατών ότι τάχα κατέλαβαν την Ινδία για να «εκπολιτίσουν» τους «βάρβαρους ιθαγενείς».

Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών

Το 1756 οι Βρετανοί είχαν ξεκινήσει την εμπορική και πολιτική τους διείσδυση τους στην ινδική χερσόνησο μέσω της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών. Αν και δεν είχαν δημιουργήσει ακόμη αποικίες εκεί, είχαν υπογράψει συνθήκες με κάποιους τοπικούς ηγεμόνες που οι περιοχές τους ήταν ουσιαστικά βρετανικά προτεκτοράτα.

Μία τέτοια περίπτωση ήταν η πόλη της Καλκούτας που η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών την είχε κάνει μία από τις σημαντικές της βάσεις.

Την ίδια εποχή εκτός από τους Βρετανούς και οι Γάλλοι είχαν ξεκινήσει να παίρνουν υπό τον έλεγχό τους περιοχές της Ινδίας. Επιπλέον, ένα χρόνο πριν, το 1755 είχε ξεσπάσει πόλεμος μεταξύ της Βρετανίας και της Γαλλίας, ο λεγόμενος «Επταετής Πόλεμος».

Οχυρό Ουίλιαμς

Αυτές οι εξελίξεις είχαν σαν αποτέλεσμα το 1756 οι Βρετανοί να αυξήσουν τη στρατιωτική παρουσία τους σε περιοχές της Ινδίας που ήταν υπό τον έλεγχο της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών και κυρίως την Καλκούτα.

Οι Βρετανοί μετέφεραν στρατιώτες στην πόλη και ενίσχυσαν τα αμυντικά έργα στο Οχυρό Ουίλιαμς που είχαν κατασκευάσει.

Οι τοπικοί ηγεμόνες δεν έβλεπαν με καλό μάτι την διείσδυση των Βρετανών στις περιοχές τους και θορυβήθηκαν όταν διαπίστωσαν ότι αυτή εκτός από εμπορική είχε και στρατιωτικά χαρακτηριστικά. Απ’ αυτούς τους ηγεμόνες, ο πιο ισχυρός ήταν ο πρίγκιπας της Βεγγάζης Σουρότζ ουν Ντοουλάχ, το κράτος του οποίου γειτόνευε με την Καλκούτα.

Οι υπεύθυνοι της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών προσπάθησαν να τον διαβεβαιώσουν ότι η στρατιωτική δύναμη στο Οχυρό Ουίλιαμς είχε τοποθετηθεί εκεί για να το προστατεύσει σε περίπτωση γαλλικής επίθεσης και όχι εναντίον του.

Η επίθεση του Ντοουλάχ

Όμως και στο παρελθόν οι Βρετανοί είχαν αθετήσει συμφωνίες που είχαν κάνει με τον Ντοουλάχ. Επιπλέον, αυτός πίστευε ότι είχαν αποπειραθεί να τον ανατρέψουν και να βάλουν στη θέση του ένα ηγεμόνα που θα ήταν πιο φιλικός μαζί τους.

Ο Ντοουλάχ θεώρησε ότι η ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας των Βρετανών στην Καλκούτα ήταν μία καλή δικαιολογία για να τους ξεφορτωθεί.

Έτσι επιτέθηκε στην Καλκούτα μ’ ένα τεράστιο στράτευμα περίπου 50.000 ανδρών, 500 πολεμικών ελεφάντων και 50 κανονιών. Οι Βρετανοί εκεί ήταν κυρίως έμποροι και υπάλληλοι της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών, δηλαδή πολίτες. Υπήρχαν και μερικές εκατοντάδες στρατιώτες που είχαν ως αποστολή την προστασία τους.

Αυτό σημαίνει ότι ο Ντοουλάχ θα μπορούσε να διώξει τους Βρετανούς και μόνο μ’ ένα μικρό τμήμα του στρατεύματός του,. Όμως, το χρησιμοποίησε ολόκληρο ως επίδειξη δύναμης και για να μην τολμήσουν οι Βρετανοί να πατήσουν και πάλι το πόδι τους στην Καλκούτα.

Η κατάληψη του Οχυρού Ουίλιαμς

Στις 19 Ιουνίου 1756, όταν ο Ντοουλάχ έφθασε στην Καλκούτα οι Βρετανοί κατέφυγαν πανικόβλητοι στα πλοία τους. Αν και είχε δοθεί διαταγή να φύγουν όλοι οι στρατιώτες, κάποιοι παρέμειναν στο Οχυρό Ουίλιαμς. Παλαιότερα ο αριθμός τους εκτιμούνταν ότι ήταν 170 άτομα, Βρετανοί στρατιώτες, Ινδοί μισθοφόροι και υπηρέτες. Όμως σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν ότι ήταν μερικές δεκάδες.

Αυτοί περικυκλώθηκαν από τους χιλιάδες Ινδούς του Ντοουλάχ και παραδόθηκαν ύστερα από σύντομη αντίσταση το απόγευμα της 20^ης Ιουνίου.

Καθώς οι αξιωματικοί είχαν φύγει, διοικητής είχε αναλάβει ένας ιδιώτης, ο Τζον Ζεφάνια Χόλγουελ που υπήρξε κάποτε στρατιωτικός χειρουργός αλλά είχε γίνει λογιστής της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών.

Ο Χόλγουελ παρέδωσε τη φρουρά του Οχυρού Ουίλιαμς αφού έλαβε την υπόσχεση του Ντοουλάχ ότι θα σεβόταν τους αιχμαλώτους. Ο Ντοουλάχ διέταξε τους άνδρες του να βάλουν τους αιχμαλώτους σ’ ένα ασφαλές σημείο για το βράδι.

Στο μπουντρούμι του Οχυρού

Αυτοί τους έβαλαν στο μπουντρούμι του Οχυρού Ουίλιαμς και τους φύλαγαν απέξω. Ο χώρος ήταν μόλις 5,4 μέτρα επί 4,2 και προοριζόταν για μερικούς μικροεγκληματίες.

Σύμφωνα με τον Χόλγουελ εκεί μέσα κλείστηκε αυτός και άλλοι 145 που ήταν Βρετανοί και Ινδοί στρατιώτες, καθώς και ντόπιοι υπηρέτες των Βρετανών. Ήταν κυριολεκτικά στοιβαγμένοι σαν σαρδέλες σε μία κονσέρβα.

Η θερμοκρασία το βράδι ήταν πάνω από 40^ο Κελσίου και είχε υψηλή υγρασία. Οι αιχμάλωτοι ικέτευαν τους σκοπούς να ανοίξουν την πόρτα από το μπουντρούμι για να πάρουν μία ανάσα και να τους φέρουν νερό. Όμως, αυτοί γελούσαν και τους χλεύαζαν.

Την άλλη μέρα το πρωί όταν οι σκοποί άνοιξαν επιτέλους την πόρτα από το μπουντρούμι, ο Χόλγουελ ισχυρίζεται ότι είχαν πεθάνει 123 από τους συνολικά 146 ανθρώπους που είχαν εγκλειστεί εκεί. Ανάμεσα στους λίγους επιζώντες ήταν και αυτός.

Ο Σουρότζ ουν Ντοουλάχ που απουσίαζε όταν οι αιχμάλωτοι κλείστηκαν στο μπουντρούμι ισχυρίστηκε ότι δεν γνώριζε τις απάνθρωπες συνθήκες της κράτησής τους. Μάλιστα, απελευθέρωσε τους επιζώντες που όλοι τους ήταν σε άσχημη κατάσταση.

«Μαύρη Τρύπα της Καλκούτας»

Ο Χόλγουελ περιέγραψε με τα μελανότερα χρώματα στους συμπατριώτες του τις συνθήκες κράτησης των αιχμαλώτων στο μπουντρούμι. Ήταν αυτός που επινόησε τον όρο «Μαύρη Τρύπα της Καλκούτας». Σύντομα ο όρος έγινε στη Βρετανία συνώνυμος με την κόλαση στη γη.

Η βρετανική κοινή γνώμη αγανάκτησε με αυτό που είχε συμβεί σε Βρετανούς στην Ινδία και απαίτησε η κυβέρνησή της να τιμωρήσει τον Ντοουλάχ. Επίσης εδραιώθηκε η εικόνα των «βάρβαρων Ινδών», που όμως αφορούσε μόνο αυτούς που δεν ήθελαν τη βρετανική κυριαρχία.

Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, οι Βρετανοί απέστειλαν μια ισχυρή στρατιωτική δύναμη εναντίον του Σουρότζ ουν Ντοουλάχ. Τον Ιανουάριο του 1757, η Καλκούτα και το Οχυρό Ουίλιαμς κατελήφθησαν μετά από πολιορκία. Οι Βρετανοί νίκησαν σε μάχη και σκότωσαν τον Ντοουλάχ.

Βρετανική προπαγάνδα

Η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών όχι μόνο επανήλθε στην Καλκούτα αλλά είχε ισχυροποιήσει ακόμη περισσότερο τη θέση της σε σχέση με τους τοπικούς Ινδούς ηγεμόνες. Ουσιαστικά επιβλήθηκε ως δύναμη κατοχής ανοίγοντας το δρόμο να γίνει η Ινδία επίσημα βρετανική αποικία μερικές δεκαετίες αργότερα.

Όπως απέδειξε η σύγχρονη ιστορική έρευνα ο Χόλγουελ είχε αναφέρει ψέματα και υπερβολές σχετικά με τη «Μαύρη Τρύπα της Καλκούτας».

Οι αιχμάλωτοι ήταν 63, ίσως και λιγότεροι, και όχι 146 όπως αυτός ισχυριζόταν.

Επίσης πέθαναν 43 άτομα στο μπουντρούμι. Ο αριθμός είναι και πάλι υψηλός. Όμως, οι περισσότεροι απ’ αυτούς ήταν ήδη τραυματίες και ασθενείς. Για το λόγο αυτό είχαν μείνει πίσω στο οχυρό και ο Χόλγουελ είχε αναλάβει υπεύθυνος αφού υπήρξε κάποτε γιατρός.

Τέλος, αν οι έγκλειστοι είχαν πεθάνει από ασφυξία όπως ισχυρίστηκε ο Χόλγουελ τότε δεν θα υπήρχε κανένας επιζών, αφού η έλλειψη οξυγόνου θα οδηγούσε αυτόματα όλους στο θάνατο.

Εξαφάνιση της “Μαύρης Τρύπας”

Επίσης, οι ανακρίβειες του Χόλγουελ μάλλον εξηγούν το γεγονός γιατί χρόνια μετά, όταν οι Βρετανοί είχαν την απόλυτη κυριαρχία στην ινδική χερσόνησο, γκρέμισαν τη «Μαύρη Τρύπα της Καλκούτας». Κανονικά θα έπρεπε να διατηρήσουν το μπουντρούμι ως μνημείο για τους συμπατριώτες τους που υποτίθεται ότι “μαρτύρησαν” εκεί.

Επίσημα, το κτίσμα γκρεμίστηκε όταν χτίστηκε ένα νέο οχυρό Ουίλιαμς στη θέση του παλιού.

Όμως, οι «κακές γλώσσες» λένε ότι οι Βρετανοί το έκαναν επίτηδες γιατί ο χώρος που καταλάμβανε ήταν τόσο μικρός που ο κάθε επισκέπτης θα μπορούσε να διαπιστώσει ότι θα ήταν αδύνατο να χωρέσουν εκεί -ακόμη και στρυμωγμένα- τόσα άτομα που ισχυριζόταν ο Χόλγουελ.

Υπάρχει και μία θεωρία -που παραμένει αναπόδεικτη- ότι ο όρος «Μαύρη Τρύπα του Διαστήματος» έχει ως πηγή έμπνευσης τη «Μαύρη Τρύπα της Καλκούτας» του Χόλγουελ.