Οι τελευταίες μέρες της χούντας και η αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Η πρώτη κυβέρνηση της Μεταπολίτευσης κατήργησε το στρατόπεδο εξόριστων της Γυάρου

Τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίστηκε πρωθυπουργός και στελέχωσε την κυβέρνηση “Εθνικής Ενότητας”, την πρώτη κυβέρνηση της Μεταπολίτευσης.

Ο Καραμανλής βρισκόταν στο Παρίσι από τον Δεκέμβριο του 1963 και κατέφτασε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου.

Το κλίμα στη χώρα ήταν πανηγυρικό. Μετά από 7 χρόνια δικτατορίας, ο ελληνικός λαός ξεχύθηκε στους δρόμους για να γιορτάσει την αποκατάσταση της  Δημοκρατίας. Από τις πρώτες κινήσεις του νέου Πρωθυπουργού ήταν η κατάργηση του στρατοπέδου στη Γυάρο, η επιστροφή όσων είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα λόγω της Χούντας και η απόδοση αμνηστίας σε κάθε πολιτικό αδίκημα.

Οι προσπάθειες του Καραμανλή να επιστρέψει στην Ελλάδα

Οι προσπάθειες του Καραμανλή να επιστρέψει στην Ελλάδα ξεκίνησαν τα ξημερώματα της 20ης Ιουλίου, όταν έμαθε για την τουρκική απόβαση στην Κύπρο. Αμέσως προέβη σε μια σειρά επικοινωνιών με σκοπό αφενός να μάθει λεπτομέρειες για την υπόθεση και αφετέρου να καταφέρει να μεταβεί στην Ελλάδα.

Κάθε προσπάθειά του, όμως, έπεφτε στο κενό. Από την Ολυμπιακή μέχρι και το ΝΑΤΟ η απάντηση που λάμβανε ήταν ότι δεν υπήρχε διαθέσιμο αεροπλάνο για να τον μεταφέρει.

Σε ιδιόχειρο σημείωμα του από το Παρίσι που συμπεριλαμβάνεται στα αρχεία του, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εξέφρασε την αγανάκτησή του, λέγοντας πως “η διαπίστωσις ότι ήτο αδύνατος η μετάβασίς μου εις την Ελλάδα με έφερε σε απόγνωση. Διότι γνωρίζω ότι ο λαός το ανέμενε, αισθανόμην όχι πλέον την πολιτικήν αλλά την ψυχικήν ανάγκην να συμμεριστώ την τύχην του..”.

Την ίδια στιγμή στην Αθήνα, η Χούντα των Συνταγματαρχών βρισκόταν υπό κατάρρευση. Οι δικτάτορες με επικεφαλής τον Δημήτριο Ιωαννίδη είχαν αποσυρθεί από το προσκήνιο, έχοντας αφήσει πίσω τους τον “πρόεδρο της Δημοκρατίας” Φαίδωνα Γκιζίκη, τον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων και τους αρχηγούς της Αεροπορίας, του Στρατού και του Ναυτικού, να χρεωθούν το πολιτικό κόστος της ήττας στην Κύπρο.

Αυτοί με τη σειρά τους, προκειμένου να αποφύγουν την εθνική ταπείνωση, ανακοίνωσαν την διάθεσή τους να παραδώσουν την εξουσία στους πολιτικούς. Η αποσύνθεση της “κυβέρνησης” του Αντρέα Ανδρουτσόπουλου διευκόλυνε αυτόν τον σχεδιασμό.

Ταυτόχρονα ο υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζόζεφ Σίσκο, βρισκόταν στην Ελλάδα και επιχειρούσε να επικοινωνήσει με κάποιον αρμόδιο για την παύση πυρός στην Κύπρο. Ο μόνος που ανταποκρίθηκε ήταν ο αρχηγός του Ναυτικού και αντιναύαρχος Π. Αραπάκης. Ο ίδιος ανέλαβε να διαμεσολαβήσει με την κυβέρνηση Ανδρουτσόπουλου καθώς και με τον δικτάτορα Ιωαννίδη, αλλά κανένας δεν προθυμοποιήθηκε να αναλάβει την ευθύνη.

Έτσι, ο αντιναύαρχοας πήρε την πρωτοβουλία να εκπροσωπήσει τη χώρα σ’ αυτή τη δύσκολη υπόθεση και ανακοίνωσε στον Αμερικανό Υπουργό την πρόθεση της Ελλάδας για κατάπαυση πυρός στην Κύπρο. Ακολούθησε συννενόηση με τον Κίσινγκερ και στις 4 το απόγευμα της 22ης Ιουλίου αναμενόταν η υλοποίηση της απόφασης. Δύο ώρες αργότερα ακολούθησε επίσημη ανακοίνωση στις ΗΠΑ, στην Τουρκία και στην Ελλάδα.

Η σύσκεψη υπό τον στρατηγό Γκιζίκη – Η πρόταση για κυβέρνηση Π. Κανελλόπουλου

Το πρωί της 23ης Ιουλίου ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων Γρηγόρης Μπονάνος μετέβη στο γραφείο του Φαίδωνα Γκιζίκη, προτείνοντάς του την παράδοση της εξουσίας στους πολιτικούς. Μετά το τέλος της συζήτησής τους, ο Γκιζίκης συγκάλεσε σύσκεψη με τους πολιτικούς της προδικτατορικής περιόδου, μεταξύ των οποίων ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος της ΕΡΕ, ο Γεώργιος Μαύρος της Ένωσης Κέντρου και ο Ευάγγελος Αβέρωφ.

Στη σύσκεψη ο στρατηγός Γκιζίκης απήυθυνε έκκληση να μην αναφερθεί συγκεκριμένη ημερομηνία εκλογών καθώς και να διατηρηθούν οι θέσεις των υπουργών Εθνικής Άμυνας, Ασφαλείας και Εσωτερικών ως έχουν. Οι εκκλήσεις απορρίφθησαν και αποφασίστηκε να σχηματιστεί κυβέρνηση με τον Π. Κανελλόπουλο και τον Γεώργιο Μαύρο.

Διαβάστε ακόμη: Η σχέση του Κωνσταντίνου Καραμανλή με το διάσημο φωτομοντέλο που είχε βυζαντινή καταγωγή. Ο σάλος στις κοσμικές στήλες και οι διαψεύσεις από το περιβάλλον του πολιτικού 

Όσο οι δύο αρχηγοί συζητούσαν για τους υπουργούς που θα στελέχωναν τη νέα κυβέρνηση στο σπίτι του Κανελλόπουλου, χτύπησε το τηλέφωνό του. Ήταν ο Φ. Γκιζίκης, ο οποίος του ανήγγειλε πως ύστερα από τηλεφωνική επικοινωνία με τον Καραμανλή αποδέχτηκε την πρότασή του να αναλάβει τα ηνία της χώρας.

Εύλογα γεννήθηκε η απορία τι είχε μεσολαβήσει και άλλαξαν οι αποφάσεις της σύσκεψης. Η απάντηση βρισκόταν στο πρόσωπο του Ευάγγελου Αβέρωφ, ο οποίος λειτουργούσε ως “γεφυροποιός” με τη χούντα και πρότεινε αυτή τη λύση.

Στην τηλεφωνική τους επικοινωνία με τον Καραμανλή, ο τελευταίος εξέφρασε τον δισταγμό του να μεταβεί απευθείας στην Ελλάδα και να αναλάβει τη λύση μιας τραγωδίας χωρίς να είναι ενήμερος.

Ύστερα από την παρέμβαση του Φ. Γκιζίκη και αφού τον διαβεβαίωσε ο Αβέρωφ ότι η κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας ήταν υπό έλεγχο, ο Καραμανλής δέχτηκε, λέγοντας “καλά, στείλτε μου αεροπλάνο αμέσως”. Στις 10.30 το βράδυ της 23ης Ιουλίου το ραδιόφωνο της Ελλάδας μετέδωσε την είδηση:

“Ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδος κ. Κωνσταντίνος Καραμανλής ανεχώρησε ήδη εκ Παρισίων δι’Αθήνας, κληθείς όπως μετάσχη εις την σύσκεψιν των πολιτικών αρχηγών, την οποίαν συνεκάλεσεν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης”.

Οι στιγμές στο αεροπλάνο της επιστροφής

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αναχώρησε από το αεροδρόμιο Μπουρζέ της γαλλικής πρωτεύουσας με αεροπλάνο, που του παραχώρησε ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Έστεν.

Μαζί του ταξίδεψαν ο Κ. Χρυσοστάλης, γραμματέας του στο Παρίσι, ο ανιψιός του Μιχάλης Λιάπης και ο στενός συνεργάτης του Παναγιώτης Λαμπρίας.

Ο Παναγιώτης Λαμπρίας περιέγραψε αναλυτικά την πτήση της επιστροφής. Μεταξύ άλλων σχολίασε πως

“οι τρεις συνεπιβάτες κρύβαμε την αγωνία μας για το αργοκύλισμα του χρόνου σε αμήχανα βλέμματα που ανταλλάσσαμε με μόνιμο επίκεντρο Εκείνον. Συστρεφόμασταν διαρκώς στα καθίσματα και συσπούσαμε τα δάχτυλα χωρίς λόγο. Εκείνος κρατούσε σταθερά το ποτήρι με το ουίσκυ στο χέρι του κι είχε τα μάτια του προσηλωμένα σ’ ένα σημείο. Ήταν φανερό ότι στοχαζόταν επίμονα”.

Λίγη ώρα αργότερα ο βοηθός πιλότου κάλεσε τον Λαμπρία να πάει μπροστά για να ακούσει τη ραδιοφωνική εκπομπή του ΒΒC. Η εκπομπή μετέδιδε:

“το μεγαλύτερο πλήθος κόσμου, που συνάχθηκε ποτέ από την εποχή της απελευθερώσεως από τους Γερμανούς, έχει ξεχυθεί στους δρόμους και τις πλατείες της Αθήνας και κατεβαίνει στο αεροδρόμιο για να υποδεχθεί τον Κωνσταντ΄νο Καραμανλή με λαμπάδες αναστάσιμες, με ιαχές και τραγούδια”.

Βαθιά συγκινημένος επέστρεψε στη θέση του και μετέφερε στον Καραμανλή όσα άκουσε. Εκείνος απάντησε ατάραχα πως “αυτό προσδιορίζει το μέγεθος των ευθυνών μου”.

Οι πανηγυρισμοί για την πρώτη κυβέρνηση της Μεταπολίτευσης

Στις 2.05 μετά τα μεσάνυχτα ο Καραμανλής έφτασε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού. Πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί και υποδέχτηκε πανηγυρικά τον νέο πρωθυπουργό. Στο πρόσωπό του χιλιάδες άνθρωποι έβλεπαν την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, μετά από εφτά χρόνια βασανιστηρίων και λογοκρισίας.

Το αεροσκάφος πολιορκήθηκε από το συγκεντρωμένο πλήθος που έτρεξε να χαιρετίσει τον Καραμανλή.

Αφού έφτασε μετά βίας στον εξώστη του αεροδρομίου, έβγαλε έναν σύντομο λόγο και χαιρέτησε τον κόσμο που ζητωκραύγαζε “Σώσε την Ελλάδα”. Μπήκε σε μια μπλε Μερσεντές και κατευθύνθηκε προς το Κυβερνητικό Μέγαρο. Χιλιάδες αυτοκίνητα τον ακολουθούσαν κορνάροντας. Στη Λεωφόρο Βουλιαγμένης είχε πάνω από 50.000 αυτοκίνητα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Τροχαίας.

Στην πλατεία Συντάγματος χιλιάδες κόσμου περίμεναν την άφιξη του Πρωθυπουργού, καθίμενοι στα πεζοδρόμια και φωνάζοντας συνθήματα. Την ώρα που ο Καραμανλής έφτασε στην κεντρική είσοδο των Παλαιών Ανακτόρων, το Σύνταγμα δονούταν από το σύνθημα “Λαέ προχώρα, πέρασε η μπόρα”.

Ο Καραμανλής ορκίζεται πρωθυπουργός

Στις 3:10 ο Κ.Καραμανλής έφτασε στο γραφείο του Φαίδωνα Γκιζίκη, όπου ενημερώθηκε πλήρως για την τρέχουσα κατάσταση στη χώρα. Όλοι οι παρευρισκόμενοι ζητούσαν την άμεση ορκωμοσία του νέου πρωθυπουργού. Ο Καραμανλής απέρριπτε την ιδέα χαρακτηρίζοντάς την ως “θέατρον” και επέμενε η διαδικασία να γίνει το πρωί της επόμενης μέρας.

Τελικώς, ο Καραμανλής εκάμφθη και συνοδευόμενος από όσους βρίσκονταν στην αίθουσα πήγε σε παρακείμενο χώρο, όπου βρισκόταν ήδη ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών. Η στρατιωτική ηγεσία παρέδωσε την εξουσία στον πολιτικό κόσμο και στις 4:15 τα ξημερώματα ορκίστηκε Πρωθυπουργός. Το μεσημέρι της 24ης Ιουλίου, συγκροτήθηκε το πρώτο υπουργικό συμβούλιο της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και δύο ημέρες αργότερα ορκίστηκε και το δεύτερο κλιμάκιο της Κυβέρνησης.

Η κυβέρνηση αν και “Εθνικής Ενότητας”, είχε αποκλείσει από τους κόλπους της τόσο την κομμουνιστική Αριστερά όσο και την αριστερή πτέρυγα της παλιάς Ένωσης Κέντρου, υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Οι πρώτες αποφάσεις της νέας κυβέρνησης

Στην πρώτη του συνεδρίαση, το υπουργικό συμβούλιο αποφάσισε την κατάργηση του στρατοπέδου της Γυάρου και την επιστροφή όλων των πολιτικών κρατουμένων. Έδωσε, επίσης, εντολή να δοθεί αμνηστία σε όλα τα πολιτικά αδικήματα και να αποδοθεί η ιθαγένεια σε όλους τους πολίτες που την είχαν στερηθεί κατά τη διάρκεια της επταετίας.

Απο την επόμενη μέρα άρχισαν να επιστρέφουν ελεύθεροι όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι από τις φυλακές και το στρατόπεδο της Γυάρου. Κορυφαίες προσωπικότητες της αντίστασης, του πολιτικού και καλλιτεχνικού κόσμου, που είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα, επέστρεψαν στην Ελλάδα.

Οι πραξικοπηματίες συνελήφθησαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη. Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο Στυλιανός Παττακός και ο Νικόλαος Μακαρέζος καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών, που μετατράπηκε σε ισόβια καταδίκη.

Αντλήθηκαν πληροφορίες από το Ιστορικό Λεύκωμα της Καθημερινής

Αντλήθηκαν φωτογραφίες από Ε Ιστορικά

Διαβάστε ακόμη στη “ΜτΧ”: Η χούντα του Ιωαννίδη. Οι επιλογές του που οδήγησαν στην εισβολή στην Κύπρο, τη διάλυση της εκκλησίας και την πτώση της χούντας