Η πρώτη πολεμική φωτογραφία. Γιατί μέχρι τότε οι φωτογράφοι δεν μπορούσαν να κάνουν λήψεις κατά τη διάρκεια μιας μάχης

Η πρώτη φωτογραφία ελήφθη από τον Νικηφόρο Νιέπς το 1826. Ο χρόνος έκθεσης για τη φωτογραφία ήταν πολλές ώρες. Όμως μία δεκαετία αργότερα, το 1838, ο βοηθός του Νιέπς, Λουί Νταγκέρ εισήγαγε τη νταγκεροτυπία με χρόνο έκθεσης της φωτογραφίας μισό λεπτό περίπου. Τότε ήταν που ξεκίνησε η διάδοση της φωτογραφίας.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Πρώτοι πόλεμοι με φωτογραφίες

Ο πρώτος πόλεμος για τον οποίο υπάρχει φωτογραφική εκτύπωση ήταν μεταξύ των ΗΠΑ και του Μεξικού το 1846-1848. Όμως από το συγκεκριμένο πόλεμο είναι γνωστές μόνο μερικές νταγκεροτυπίες από στρατιώτες στα μετόπισθεν και καμία από τις μάχες.

Φωτογραφίες από πεδίο των μαχών έχουμε για πρώτη φορά στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856). Είναι ο πρώτος στην ιστορία όπου φωτογράφοι συνόδευαν τα στρατεύματα στις μάχες. Ο Ούγγρος Κάρολ Πόπ ντε Σαθμάρι ήταν ο πρώτος πολεμικός φωτορεπόρτερ. Πιο γνωστός είναι ο Άγγλος Ρότζερ Φέντον, ο οποίος τράβηξε περίπου 360 φωτογραφίες που σχετίζονται με τον Κριμαϊκό Πόλεμο.

Οι φωτογραφίες από τον Κριμαϊκό Πόλεμο είναι μερικές εκατοντάδες. Αντίθετα, λίγα χρόνια αργότερα, στη διάρκεια του αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου (1861-1865) ελήφθησαν δεκάδες χιλιάδες φωτογραφίες. Σήμερα εντοπίζονται περίπου, 10.000. Η τεχνολογία είχε διαδοθεί αρκετά, ο πόλεμος είχε πολλές μάχες και οι φωτογράφοι είχαν πολλαπλασιαστεί.

Ωστόσο δεν υπάρχει ούτε μια φωτογραφία απ’ αυτούς τους πολέμους που να είναι λήψη από μάχη. Όλες είναι πριν ή μετά μία μάχη και όχι κατά τη διάρκειά της.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η φωτογραφία της περιόδου απαιτούσε μακρά έκθεση, οπότε τα θέματα έπρεπε να είναι σχετικά ακίνητα, διαφορετικά θα ήταν θολά.

Προβλήματα με τη φωτογραφία

Το αποτέλεσμα ήταν ότι οτιδήποτε κινούνταν ήταν θολό ή αόρατο. Έτσι σε πολλές φωτογραφίες που έχουν ληφθεί σε εξωτερικούς χώρους, ενώ οι άνθρωποι φαίνονται καθαρά, τα ζώα που είναι στο βάθος των φωτογραφιών είναι θολά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι έμειναν ακίνητοι για αρκετά λεπτά για να φωτογραφηθούν.

Την εποχή εκείνη, ένας φωτογράφος έπρεπε να ήταν παράλληλα και καλός χημικός και να έχει μαζί του το χημικό του εργαστήριο και τις γυάλινες φωτογραφικές πλάκες του. Επειδή η φωτογραφία ήταν στα σπάργανά της, χρειαζόταν ειδικό εξοπλισμό, συμπεριλαμβανομένου και ενός σκοτεινού δωματίου που συνήθως ήταν μία κλειστή άμαξα.

Στο εσωτερικό της ο φωτογράφος επικάλυπτε τις γυάλινες πλάκες μ’ ένα ειδικό υγρό και να φτιάξει αυτό που ονομαζόταν «υγρή» γυάλινη πλάκα. Η προετοιμασία για τη δημιουργία ενός αρνητικού ήταν χρονοβόρα και στη συνέχεια έπρεπε να εκτεθεί σχεδόν αμέσως πριν στεγνώσει για να τραβήξει μια φωτογραφία.

Μεγάλος χρόνος έκθεσης

Όχι μόνο οι συνθήκες κατά τη διάρκεια μιας μάχης απαγόρευαν την προετοιμασία μιας υγρής πλάκας, αλλά οι χρόνοι έκθεσης για τη λήψη μιας εικόνας καθιστούσαν αδύνατη τη λήψη. Έτσι, αν και η τεχνολογία της φωτογραφίας στον αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο είχε βελτιωθεί σε σχέση με τον Κριμαϊκό Πόλεμο, ο χρόνος έκθεσης της φωτογραφίας ήταν 10–30 δευτερόλεπτα. Για μέτρο σύγκρισης, ο χρόνος έκθεσης μίας φωτογραφίας σήμερα είναι χιλιοστά του δευτερολέπτου.

Εκείνη την εποχή ήταν δυνατό να τραβηχτούν μόνο τοπία ή άτομα που πόζαραν ακίνητα. Εάν προσπαθούσε κάποιος να τραβήξει φωτογραφία μιας σκηνής μάχης, γεμάτη κίνηση, αυτή θα ήταν θολή και οι στρατιώτες που εφορμούσαν στο πεδίο της μάχης θα ήταν σχεδόν αόρατοι.

Ακόμα και φωτογραφίες χωρίς μάχη, είχαν σκηνοθετηθεί και γι’ αυτό οι περισσότεροι άνθρωποι δεν χαμογελούν μπροστά στην κάμερα. Οποιαδήποτε κίνηση θα θόλωνε τη φωτογραφία. Έτσι, αντί να προσπαθούν να κρατήσουν ένα χαμόγελο για 30 δευτερόλεπτα, οι άνθρωποι συνήθως υιοθετούσαν μια στάση όπου ήταν σοβαροί και μπορούσαν να τη διατηρήσουν για τον απαιτούμενο χρόνο.

Οι πρώτες φωτογραφίες από μάχη

Μόλις το 1870 ελήφθησαν οι πρώτες φωτογραφίες από μια μάχη. Είναι δύο φωτογραφίες ενός αγνώστου φωτογράφου από τον Γαλλο-πρωσικό πόλεμο του 1870-1871. Πιο συγκεκριμένα, από τη Μάχη του Σεντάν στη βόρεια Γαλλία στις 1^η Σεπτεμβρίου 1870. Η μάχη αυτή υπήρξε συντριπτική ήττα των Γάλλων. Αιχμαλωτίστηκαν 100.000 Γάλλοι μαζί με τον αυτοκράτορα, Ναπολέων Γ΄.

Οι φωτογραφίες είναι από τη γραμμή της μάχης και απεικονίζουν ανταλλαγή πυρών μεταξύ Πρώσων και Γάλλων. Πίσω από τους πρώτους εμφανίζονται μεγάλες φάλαγγες Πρώσων που ετοιμάζονται να μπουν και αυτοί στη μάχη. Μπορούμε επίσης να δούμε νεκρούς και τραυματίες διασκορπισμένους στο πεδίο της μάχης. Οι φωτογραφίες έχουν ληφθεί από την πλευρά των αμυνομένων Γάλλων. Έτσι, παρακολουθούμε την εξέλιξη της μάχης από τη γαλλική προοπτική καθώς οι Πρώσοι επιτίθενται.

Είναι οι πρώτες φωτογραφίες όπου υπάρχει μια ξεκάθαρη εικόνα των συγκρούσεων. Σε αυτές διακρίνονται οι καπνοί από τα πυρά των τουφεκιών και των κανονιοβολισμών. Για πρώτη φορά έχουμε στρατιώτες να πυροβολούν, αλλά και πεθαίνουν μπροστά στην κάμερα. Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν ήταν στημένο.

Δεν έχουμε άποψη ολόκληρου του πεδίου, αλλά τη σύγκρουση σ’ ένα σημείο του με μερικές αντίπαλες δυνάμεις. Όμως παίρνουμε μία καλή ιδέα για το πως εξελίχθηκε η μάχη, με τους Πρώσους να επιτίθενται με ορμή και τους Γάλλους να αμύνονται απεγνωσμένα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι Πρώσοι να καταφέρουν να προκαλέσουν ρήγματα στην πρώτη γραμμή των Γάλλων. Στη συνέχεια, τα πρωσικά στρατεύματα εφόρμησαν απ’ αυτά, κάτι που οδήγησε στην περικύκλωση και την παράδοση του γαλλικού στρατεύματος στο Σεντάν.