Οι πρώτες νικηφόρες μάχες της αντίστασης. Στο Κρίκελλο ο Άρης Βελουχιώτης πήρε λάφυρο το διάσημο “μαύρο άτι” του. Δείτε το χωριό (drone)

Το Κρίκελλο είναι ορεινό χωριό του νομού Ευρυτανίας. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.120 μέτρα στην ανατολική πλευρά του όρους Καλιακούδα κοντά στις πηγές του Κρικελλοπόταμου ή αλλιώς Κρικελλιώτη. Αποτελεί έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς της Ελλάδας.

Οι Κρικελλιώτες πρωτοστάτησαν στον απελευθερωτικό αγώνα και ενίσχυσαν τα ένοπλα αντιστασιακά τμήματα του Άρη Βελουχιώτη. Στις 28 Οκτωβρίου 1942 διεξήχθη στην περιοχή κοντά στη θέση Κουφόβρυση, η πρώτη μάχη τμήματος του ΕΛΑΣ υπό τον Άρη Βελουχιώτη απέναντι σε μεγαλύτερο στρατιωτικό τμήμα Ιταλών. Είχε προηγηθεί στις 19 Σεπτεμβρίου 1942 μια συμπλοκή με ιταλικό απόσπασμα 35 περίπου ανδρών στην χαράδρα της Ρεκάς στην Γκιώνα.

Στη διαδρομή προς το Κρίκελλο εντοπίζεται η θέση Κοκκάλια, όπου το 279 π.Χ. οι Αιτωλοί και οι Ευρυτάνες νίκησαν τους εισβολείς Γαλάτες.

Ο Άρης και ο δάσκαλος

Ο Βασίλης Παπανικολάου ήταν ο δάσκαλος του χωριού. Γέννημα θέρμα της περιοχής, πνεύμα καλλιεργημένο και επαναστατικό, οργάνωσε στο χωριό την αντίσταση. Η φιλία του με τον Άρη Βελουχιώτη αποδείχθηκε καθοριστική.

Την 1^η Ιουνίου 1942, ο Βασίλης Παπανικολάου φυγάδευσε, μαζί με άλλους ΕΑΜίτες, τον Άρη και δέκα συναγωνιστές του στο καλύβι του, κοντά στον Κρικελλοπόταμο. Με υπερηφάνεια παρέδωσε στον φίλο του την ελληνική σημαία που ανέμιζε στο σχολείο του χωριού και έγραψε πάνω τη φράση «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ – ΕΛΑΣ». Αυτό ήταν και το πρώτο λάβαρο του θρυλικού ΕΛΑΣ με το οποίο ο Άρης μπήκε στο χωριό της Δομνίστας, έξι μέρες αργότερα, απ’ όπου ξεκίνησε η οργανωμένη αντίσταση.

Η πρώτη μάχη του ΕΛΑΣ

Στο Κρίκελλο Ευρυτανίας έγινε η πρώτη νικηφόρα μάχη του ΕΛΑΣ στη Ρούμελη. Αερολήψη Μαρίνος Χαραλαμπόπουλος

Το φθινόπωρο του 1942 οι Ιταλοί πραγματοποιούσαν συνεχείς εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Ευρυτανία. Μάλιστα ένα τάγμα είχε επιφορτιστεί να εντοπίσει τους Άγγλους σαμποτέρ που είχαν πέσει με αλεξίπτωτο στις 29-9-1942 στη Γκιώνα. Η επιχείρηση των Ιταλών δεν είχε φέρει αποτέλεσμα και πήραν το δρόμο της επιστροφής. Το πρωί της 28^ης Οκτωβρίου αναχώρησαν από το Κρίκελλο με προορισμό το Καρπενήσι.

Ένας από τους ιχνηλάτες του Άρη Βελουχιώτη, παρατήρησε ότι πλησιάζει ένας έφιππος του Ιταλικού στρατού. Όπως προπορευόταν ανύποπτος, αιφνιδιάστηκε όταν ο αντάρτης Αγησίλαος (Αντώνης Τσιαπούρας από το Καρπενήσι) του όρμησε και τον συνέλαβε. Το άλογο που κατασχέθηκε έμελλε να γίνει το γνωστό «μαύρο άτι» του Άρη Βελουχιώτη.

Ο αιχμάλωτος στην σύντομη ανάκριση που ακολούθησε, τους πληροφόρησε για την πορεία που θα είχε το ιταλικό τάγμα. Αμέσως στήθηκε ενέδρα. Ως τόπος αποφασίστηκε η «Κουφόβρυση». Οι αντάρτες επιτέθηκαν αιφνιδίως στο απόσπασμα κατατροπώνοντας τους Ιταλούς.

Στην μαρτυρία του ο καπετάν Νικηφόρος (Δημήτρης Δημητρίου) έγραψε:

“Είδαμε τους ιταλούς κεραυνοβολήθηκαν! Μείναν σύξυλοι, γύριζαν σα σβούρες γύρω, άλλοι πέσανε στη γη κι έψαχναν να δουν τι τρέχει. Άρχισαν να φωνάζουν μεταξύ τους, σαν οργισμένοι για την τύχη τους. Κρατούσαν τα όπλα έτοιμα να ρίξουν αλλά πού να ρίξουν που δε βλέπαν τίποτα κι ήταν έτοιμοι σα να κλάψουν από το κακό τους. Τινάζονταν έντρομοι βλέποντας τους διπλανούς τους να γκρεμίζονται κάτω χτυπημένοι. Νιώσαν έπειτα από πού είχαν τόπο ελεύθερο κι άρχισαν να τραβιούνται προς το δικό μας μέρος. Από το τάγμα τους πάντα ησυχία. ― Γρήγορα! – είπαμε τότε – απάνω μας έρχονται. Να τελειώνουμε!”

Στο σημείο 1 βρισκόταν τότε το πέτρινο καλύβι όπου στεκόταν ο Άρης κι άλλοι αντάρτες –έβρεχε δυνατά– μόλις δόθηκε το σήμα του συναγερμού για τον Ιταλό ιππέα, πριν από τη μάχη στο Κρίκελο. Πηγή βιβλίο ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ (Δημήτρη Δημητρίου) «ΑΝΤΑΡΤΗΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ» – ΤΟΜΟΣ Α΄ (σελ. 485-490)

Ο κατά λάθος θάνατος του αντάρτη

Το πεδίο της μάχης στο Κρίκελο. Ο Δασκαλάκης σκοτώθηκε στο σημείο που δείχνει ο σταυρός. Το βέλος δείχνει τον σημείο που βρίσκεται Κρίκελο. Πηγή βιβλίο ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ (Δημήτρη Δημητρίου) «ΑΝΤΑΡΤΗΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ» – ΤΟΜΟΣ Α΄ (σελ. 485-490)

Την σκηνή περιγράφει ο Νικηφόρος στο βιβλίο του “Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης”:

“Ανέβηκα στο πάνω μέρος της δημοσιάς. Ήταν πεσμένος ανάσκελα και τον είχαν σκεπάσει με μια ιταλική χλαίνη. Κάθησα ανακούρκουδα κοντά του και τον ξεσκέπασα. Είχε μια τρύπα αποκρουστική στο μέτωπο. Κίτρινος, απόπνεε θανατίλα. «Πάει ο Δασκαλάκης!»–είπα μόνος μου … Οι άγγλοι βγήκαν από το δάσος παραζαλισμένοι. Έβλεπαν απορημένοι και τους Ιταλούς. Ο Άρης είπε να σηκώσουμε το νεκρό. Έστειλε στο χωριό να σκάψουν αμέσως ένα λάκκο στο νεκροταφείο και να ειδοποιήσουν τον παπά. Φεύγαμε κι εμείς αμέσως! Τον σήκωσε η ομάδα του το Δασκαλάκη και κατηφορίσαμε. Σχολιάζαμε ανόρεχτα τη μάχη – ο νους μας όλο στο νεκρό μας. Τότε είπε ένας μήπως έγινε αναμεταξύ μας παρεξήγηση – φορούσε ιταλικό χιτώνιο ο Δασκαλάκης.

Ο πρώτος νεκρός του αντάρτικου στρατού τυλίχτηκε στη σημαία – λάβαρο και θάφτηκε στο Κρίκελλο, στο κοιμητήριο της Αγίας Παρασκευής.

“Πήραμε κατόπιν το νεκρό, τυλιγμένον στη σημαία της ομάδας του (ήταν καπετάνιος της 3ης ομάδας) και πήγαμε στο νεκροταφείο. Ο τάφος, μόλις τον αποτελειώνανε δυο-τρεις λαχανιασμένοι χωρικοί. Πνιγμένο στο παχύ ξηρό χορτάρι το μικρό νεκροταφείο, εξείχανε εδώ κι εκεί λίγα μισοσάπια κάγκελα, γυρτοί σταυροί. Κατέβαζαν το νεκρό στον τάφο. Δίχως φέρετρο, τυλιγμένον στη σημαία. Είδαμε τον Άρη και γονάτιζε με το ένα γόνατο. Γονατίσαμε κι εμείς. Άρχισε αυτός και τον ακολουθήσαμε.

Επέσατε θύματα αδέρφια εσείς

σε άνισο μάχη κι αγώνα

ζωή, λευτεριά και τιμή του λαού

γυρεύοντας βρήκατε μνήμα…

Τα αντίποινα

Οι Ιταλοί μετά την πανωλεθρία, επανήλθαν στην περιοχή όταν εξασφάλισαν ότι δεν θα βρουν αντίσταση. Την επομένη, κιόλας, μπήκαν στο Κρίκελλο και αφού εκτέλεσαν δύο νέα παιδιά, τον Κώστα Μιτζιβίρη και τον Γιώργο Ζούκα. Στη συνέχεια λεηλάτησαν τα σπίτια και τα έκαψαν. Μεταξύ αυτών ήταν και το ιατρείο του χωριού. Φόρττωσαν  τα υπάρχοντα των χωριανών σε δεκαπέντε μουλάρια και έφυγαν. Μαζί τους πήραν ως ομήρους, τον παπά μαζί με άλλους 16 κατοίκους. Για 40 ημέρες βασανίστηκαν ανελέητα στα μπουντρούμια του Καρπενησίου.

Δείτε το χωριό από ψηλά όπως το κατέγραψε ο συνεργάτης μας Μαρίνος Χαραλαμπόπουλος:  

Το Κρίκελλο γνώρισε μεγάλες καταστροφές μέσα στα χρόνια. Τον Αύγουστο του 1944 έγινε έρμαιο στα χέρια Γερμανών ναζί και πυρπολήθηκε. Εκτέλεσαν την Αγγελική Συγγούνη και 3 ομήρους και έκαψαν τα 250 από τα 400 σπίτια του χωριού. Το 1948 στον εμφύλιο, το χωριό εκκενώθηκε από τον στρατό. Άλλοι σκοτώθηκαν, άλλοι μετανάστευσαν ή εξορίστηκαν, ενώ κάποιοι άλλοι φοβούμενοι για αντίποινα δεν επιστρέψαν ποτέ. Σήμερα, το Κρίκελλο έχει λιγότερους από 400 κατοίκους.

Το Κρίκελλο σήμερα

Το χωριό βρίσκεται σε ένα υψόμετρο 1.120 μέτρων και απέχει 30χλμ από το Καρπενήσι. Στη διαδρομή για το Κρίκελλο συναντάς το βουνό των νεραϊδών, το «Νεραιδοβούνι», και την περιοχή «Κοκκάλια», στα 1.400 μέτρα. Εκεί, το 279 π.Χ. οι Ευρυτάνες νίκησαν τους Γαλάτες κατακτητές του Βρέννου. Κατά την παράδοση, η περιοχή πήρε το όνομα της από τα οστά των νικημένων Γαλατών.

Το παλιό κτίριο του σχολείου στο Κρίκελλο.

Στην είσοδο του χωριού, θα ξαποστάσεις στην κεντρική πηγή που ρέει άφθονο κρυστάλλινο νερό και θα αντικρύσεις το επιβλητικό κτίριο του σχολείου. Η μεγάλη πλατεία του χωριού με τα καφενεδάκια, τα πέτρινα σπίτια και τα γραφικά μαγαζάκια περιτριγυρίζεται από έξι πλατάνια με ιστορία 266 χρόνων, ενώ ο καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου, πολιούχου του χωριού, χρονολογείται από το 1903 από Ηπειρώτες κατασκευαστές.

Στις 23 Αυγούστου, στο πανηγύρι της Παναγίας, το χωριό σφύζει ξανά από ζωή και γιορτάζει σε εύθυμους ρυθμούς. Οι Κρικελλιώτες είναι άνθρωποι περήφανοι και φιλόξενοι με ανεπτυγμένα οικολογικά αισθήματα που αντιτίθενται χρόνια στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών στα παρθένα δάση της Ευρυτανίας.

Η πλατεία του χωριού με τα έξι πλατάνια και την εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Χτίστηκε το 1903 από ηπειρώτες μαστόρους. Φωτο: Μαρίνος Χαραλαμπόπουλος

Το Κρίκελλο τότε

Η ιστορία του Κρικέλλου κρατάει από τα βυζαντινά χρόνια. Καταγράφεται επίσημα στα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα του 1454. Στα μέσα του 1600, επτά διάσπαρτοι βοσκότοποι, Αγκάθι, Μπολιάνες, Λογγιές, Κουμάσια, Κίθι, Κόρπη, Διαβολίτσι, ενώνονται και συγκροτούν το Κρίκελλο.

Οι ληστές είχαν ρημάξει την περιοχή και η ένωση ήταν ο μόνος τρόπος προστασίας των ποιμενικών, αυτών, οικισμών. Μάλιστα, λέγεται πως οι επτά οικισμοί δημιουργούσαν μια διάταξη κυκλικού σχήματος, έναν κρίκο, απ’ όπου προήλθε το όνομα το χωριού. Άλλη θεωρία, αποδίδει το όνομα του χωριού στη βλάχικη ή σλαβική λέξη «Κρίκελ».

Με τα χρόνια, το Κρίκελλο αναδείχθηκε σε σημαντικό γεωργοκτηνοτροφικό κεφαλοχώρι που πλήθος ανθρώπων το επισκεπτόταν καθημερινά. Οι Κρικελλιώτες επιδίδονταν, ακόμα, στα επαγγέλματα χτιστών, ραφτάδων και τσαρουχάδων κάνοντας ξακουστό το χωριό τους.

Κατά την επανάσταση του 1821, 74 Κρικελλιώτες πάλεψαν στο πλευρό του Καραϊσκάκη, του Μπότσαρη και των Γιολδάσηδων. Ενώ, μέχρι και το 1912, το χωριό αποτέλεσε την έδρα του τέως δήμου Ευρυτανίας με την περιοχή να αναδύεται σε σημαντική πηγή γεωργικών προϊόντων.

Πηγή αρχικής εικόνας: Μαρίνος Χαραλαμπόπουλος

Διαβάστε στη ΜτΧ:  Η σπηλιά της Αντίστασης στην Γκιώνα. Εδώ κρύφτηκαν οι Βρετανοί κομάντος για το σαμποτάζ στον Γοργοπόταμο. Πως ο Άρης Βελουχιώτης «διέσωσε» την χαμένη ομάδα της SOE…