Η πρώτη απεργία στην Αθήνα της Κατοχής. Οι ταχυδρομικοί υπάλληλοι διαδήλωσαν για την πείνα και κατοχικός υπουργός Γκοτζαμάνης απειλούσε με θανατικές ποινές

Στην φωτογραφία ντοκουμέντο καταγράφεται μια σπάνια στιγμή. Αθηναίοι διαδηλώνουν στην οδό Σταδίου κατά της Γερμανικής Κατοχής. Πρόκειται για μια τολμηρή κινητοποίηση που έκαναν οι λεγόμενοι Τριατατικοί, οι εργαζόμενοι των Ταχυδρομείων, των Τηλεγραφημάτων και της Τηλεφωνίας.

Μέσα στην καρδιά της κατοχής, τον Απρίλιο του 1942, αμέσως μετά τον εξοντωτικό χειμώνα του 1941 – 1942, όπου η πείνα αποδεκάτισε τον πληθυσμό, οι Τριατατικοί αψήφησαν τις απαγορεύσεις και κατέβηκαν σε απεργία. Αφορμή ήταν η πείνα και η αδιαφορία της κατοχικής κυβέρνησης που συνεργαζόταν με τους κατακτητές. Τα εργοστάσια, ολόκληρος ο οικονομικός ιστός της χώρας εξακολουθούσε να δουλεύει με παρουσία των «SS» στους χώρους εργασίας ώστε ο φόβος να καταστέλλει κάθε ιδέα αντίδρασης.

Η λιποθυμία που πυροδότησε την απεργία

Τις μέρες του Πάσχα του 1942 οι «Τριατικοί» ζήτησαν έκτακτο βοήθημα. Η κυβέρνηση Τσολάκογλου μετά τις αλλεπάλληλες διαμαρτυρίες αποφάσισε να δώσει δύο δεκαπενθήμερα ως έκτακτο επίδομα για τις γιορτές. Το Πάσχα ήταν στις 3 Απριλίου. Όταν όμως άνοιξαν τα μαγαζιά μετά τις αργίες ο κόσμος βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα τεράστιο κύμα ανατιμήσεων. Το λάδι από τις 1.600 δραχμές η οκά εκτοξεύτηκε στις 4.800 δραχμές.

Οι υπάλληλοι των Ταχυδρομείων, των Τηλεγραφημάτων και της Τηλεφωνίας, αντέδρασαν και ετοιμάστηκαν για κινητοποιήσεις. Ακόμη η λέξη «απεργία» δεν είχε ειπωθεί φανερά. Την Τρίτη 14 Απριλίου οι υπάλληλοι είχαν αποφασίσει να πάνε στο γραφείο του Γενικού Διευθυντή των Ταχυδρομείων στην οδό Παύλου Μελά για να θέσουν τα αιτήματά τους. Ένα περιστατικό όμως άλλαξε την ροή των γεγονότων. Ένας διανομέας στη μεγάλη σάλα του Κεντρικού άρχισε να βήχει στο πόστο του. Έκανε αιμόπτυση και λίγο μετά λιποθύμησε. Οι συνάδελφοί του αντέδρασαν, τα νέα διαδόθηκαν σε όλο το κτίριο και η συνάντηση με τον  διευθυντή δεν έγινε όπως σχεδιάστηκε. Αυτός φοβήθηκε ότι δεν μπορούσε να διαχειριστεί την κατάσταση και ειδοποίησε τον Γενικό Διευθυντή που αντί άλλης λύσης αποφάσισε την απόλυση δώδεκα υπαλλήλων. Τότε ακούστηκε πρώτη φορά η λέξη «απεργία» και σιγά σιγά έγινε πράξη.

Την άλλη μέρα οι εφημερίδες δεν έγραψαν τίποτα για το γεγονός αλλά η γενική επιστράτευση του συνόλου του προσωπικού με απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Συγκοινωνίας έδειξε ότι επρόκειτο για μια πανελλαδική γενική απεργία. Η απόφαση έδινε διορία στους απεργούς να εμφανιστούν την Πέμπτη στις δουλειές τους. Μάλιστα η Κυβέρνηση διοχέτευσε στις εφημερίδες ότι θα λάβουν και 80 δράμια ψωμί ως απάντηση στα αιτήματά τους. Κανείς δεν υπάκουσε.

Ο Χαρίλαος Φλωράκης περιγράφει τα γεγονότα

Ο μετέπειτα Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, Χαρίλαος Φλωράκης που εργαζόταν στο Ταχυδρομείο περιγράφει τα γεγονότα της 14^ης Απριλίου:

«Ήταν απόγευμα γύρω στις 4 η ώρα, όταν λιποθύμησε από την πείνα ένας διανομέας στη μεγάλη σάλα του Κεντρικού. Γύρω από το λιπόθυμο συγκεντρώθηκε πλήθος κόσμου, όπως και όλοι οι υπάλληλοι. Ήταν όλοι τους αγανακτισμένοι, αναστατωμένοι και στο στόμα τους προφέρονταν συνεχώς η λέξη απεργία — με απόφαση και οργή. Το ίδιο εκείνο βράδυ, αφού γίνανε και οι σχετικές συνεννοήσεις με την επαρχία αποφασίστηκε να κατεβούμε σε Παντριατατική απεργία.

Οι καιροί ήταν ώριμοι. Γι’ αυτό και από την πρώτη μέρα η απεργία μας σημείωσε καταπληκτική επιτυχία, παρά το γεγονός ότι οι τριατατικοί ήμασταν επιστρατευμένοι από τους Γερμανούς και κάθε απεργιακή κίνηση πρόβλεπε την ποινή του θανάτου. Όμως η απεργία μας παρουσιάστηκε τόσο καθολική, που οι κατακτητές δεν τολμήσανε να προβούνε σε εκτελέσεις, αλλά μονάχα στη σύλληψη καμιά τριανταριά συναδέλφων τριατατικών, που τους κλείσανε στο Σταθμό Λαρίσης.

Στο μεταξύ οργανωθήκανε ομάδες επαγρύπνησης και συμπαράστασης και η απεργία τράβηξε τον δρόμο της μπροστά. Την πρώτη προκήρυξη, θυμάμαι, και μέχρι να οργανωθεί ο παράνομος μηχανισμός των τριατατικών, τη δακτυλογραφήσαμε στο σπίτι ενός γιατρού μικροβιολόγου στην οδό Βερανζέρου, που διέθετε κάποια γραφομηχανή…».

Ο κατοχικός υπουργός Γκοτζαμάνης απείλησε με θανατικές ποινές

Στην κυβέρνηση Τσολάκογλου υπουργός οικονομικών είχε οριστεί ο Σωτήρης Γκοτζαμάνης. Αργότερα επί Λογοθετόπουλου έγινε «πανυπουργός» Οικονομικών, Γεωργίας, Εμπορίου, Βιομηχανίας, Εργασίας και Επισιτισμού. Το Σάββατο 18 Απριλίου οι πρωινές εφημερίδες κυκλοφόρησαν με ένα άρθρο του Γκοτζαμάνη με τον τίτλο: «Η Κυβέρνησις δια την προστασίαν του λαού κατά των εχθρών του». 

Αναφέρει μεταξύ άλλων: «… ώφειλαν, λοιπόν να πειθαρχήσουν εάν εσκέπτοντο μόνον τα συμφέροντά των και τον άρτον των… δεν είναι δυνατόν συνεπώς, να δικαιολογηθή η ανταρσία των υπαλλήλων από οικονομικούς μόνον λόγους. Η κυβέρνησις …θα φανή αμείλικτος κατά των ταραχοποιών και ταραξιών…»

 Με το «αμείλικτος» ο Γκοτζαμάνης γίνεται σαφής σε άλλο σημείο του άρθρου του:

«Η κυβέρνησις … δηλοί, ότι θα εφαρμόση μέτρα αυστηρότατα και αυτήν ακόμα την ποινήν του θανάτου!»

Οι εργάτες στους δρόμους παρά τις απειλές

Οι απειλές δεν πτόησαν τους υπαλλήλους. Οι διώξεις και οι φυλακίσεις, ακόμη και τα βασανιστήρια που υπέστησαν δεν έκαμψαν την απεργία.

Στις πορείες που έγιναν εκείνες της μέρες χρησιμοποιήθηκαν πρώτη φορά χωνιά από τους διαδηλωτές για να ακούγονται πιο δυνατά τα συνθήματά τους. Στο Σταθμό Λαρίσης οδηγήθηκαν 69 απεργοί που βασανίστηκαν για να υπογράψουν δηλώσεις αποκήρυξης της απεργίας. Οι περισσότεροι αρνήθηκαν και στάλθηκαν να δικαστούν στο στρατοδικείο για παραδειγματισμό.

Οι δηλώσεις του δωσίλογου Πρωθυπουργού, Τσολάκογλου στις εφημερίδες της Κυριακής είναι ενδεικτικές για το τι σκέφτεται η Κυβέρνηση για τους υπαλλήλους απεργούς:

«…είτε απουσιάζουν διαρκώς των γραφείων των είτε μετεβλήθησαν εις φορείς των διαφόρων διαδόσεων και επικρίσεων, αίτινες επεδείνωσαν την θέσιν του κράτους, και επομένως αυτοί, όργανα του κράτους, έβαλον κατά του κράτους… Η κυβέρνησις ούτε είναι διατεθειμένη ν’ ακούσει τα αιτήματα των απεργών, ους θεωρεί εκτός νόμου… Δεν ομιλώ διά τας κυρώσεις, καθ’ όσον ο νόμος θα εφαρμοσθή κατά γράμμα… Ωσαύτως με εκπλήσσει το θράσος των υπαλλήλων…»

Η λήξη της απεργίας

Η απεργία έληξε τελικά μετά από οκτώ ημέρες. Ολόκληρη η Ευρώπη παρακολουθούσε τα γεγονότα και τα ΜΜΕ της εποχής μιλούσαν για το «παράδειγμα» των Ελλήνων απεργών. Οι κρατούμενοι απελευθερώθηκαν, εκτελέσεις δεν έγιναν και οι υπάλληλοι πέτυχαν μια αύξηση μέσω ενός επιδόματος που ορίστηκε με το διάταγμα 1424/1942.

Πληροφορίες από το βιβλίο του Α. Κ. Δημητρίου «Η πρώτη απεργία στη σκλαβωμένη Ευρώπη», έκδοση Βιβλιοπωλείο Πέτρου Καραβάκου, Αθήνα 1945.

Η χαρακτηριστική φωτογραφία του άρθρου προέρχεται από τα ΓΑΚ Αθηνών.

Διαβάστε ακόμη: Ο ασύλληπτος «Χάρης». Ο άγνωστος ήρωας της κατοχής που «όργωσε» το Αιγαίο με καΐκια και διέσωσε Άγγλους και Έλληνες πατριώτες. Η κινηματογραφική διαφυγή στη Μ. Ανατολή