Η πρώτη απεργία έγινε το 1157 π.Χ. στην Αίγυπτο. Οι απεργοί εργάτες έκαναν καθιστική διαμαρτυρία. Οι αρχές απάντησαν με περικοπές

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στα χρόνια της βασιλείας του Ραμσή Γ΄ (περίπου 1184-1153 π. Χ.), οι εργάτες του οικισμού Ντέιρ ελ Μεντίνα που έχτιζαν τους βασιλικούς τάφους στην Κοιλάδα των Βασιλέων κατέβηκαν στην πρώτη καταγεγραμμένη απεργία στην παγκόσμια ιστορία.

Ήταν εποχή σοβαρής οικονομικής κρίσης για την Αίγυπτο εξαιτίας πολέμων με τους κατοίκους της Λιβύης καθώς και με επιδρομείς γνωστούς ως «Λαοί της Θάλασσας».

Παράλληλα, τη χώρα έπληξαν σοβαρές θεομηνίες. Όλα αυτά είχαν αρνητικές επιπτώσεις στα βασιλικά ταμεία και σε όσους πληρώνονταν απ’ αυτά, όπως οι εργάτες του Ντέιρ ελ Μεντίνα. Οι συνεχείς καθυστερήσεις πληρωμών και οι κακές συνθήκες εργασίας τους ανάγκασαν να παρατήσουν τα εργαλεία τους και να αποχωρήσουν από το χώρο εργασίας τους.

Οι μαρτυρίες

Σε κείμενο που έχει καταγραφεί σε τμήμα πήλινου αγγείου («όστρακο») που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βερολίνου, αναφέρεται ότι στις αρχές του 29ου έτους της βασιλείας του Ραμσή Γ΄, δηλαδή γύρω στο 1155 π. Χ., οι εργάτες του οικισμού Ντέιρ ελ Μεντίνα που οικοδομούσαν τους βασιλικούς τάφους δεν είχαν πληρωθεί για είκοσι μέρες.

Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν ακόμη νομίσματα και έτσι η πληρωμή των εργατών γινόταν με σιτάρι. Τμήμα απ’ αυτό πήγαινε για τις καταναλωτικές ανάγκες των οικογενειών τους και όσο περίσσευε οι εργάτες το αντάλλασσαν στην αγορά για άλλα προϊόντα.

Οι εργάτες διαμαρτυρήθηκαν στον γραμματέα Αμέναχτ, που ήταν αξιωματούχος υπεύθυνος για την πληρωμή τους. Αυτός τότε πήγε στον ναό του Χορέμχεμπ, απ’ όπου πήρε εκτάκτως σιτάρι και το μοίρασε στους εργάτες.

Η κρίση αντιμετωπίστηκε αλλά μόνο προσωρινά. Σύμφωνα με το κείμενο στο όστρακο το γεγονός αυτό συνέβη στη διάρκεια τους αιγυπτιακού μήνα που αντιστοιχεί στον Σεπτέμβριο.

«Πάπυρος Απεργίας»

Για το τι συνέβη στη συνέχεια με τους εργάτες στη Ντέιρ ελ Μεντίνα, πληροφορούμαστε από το κείμενο ενός παπύρου στο Μουσείο Εγκίζιο του Τορίνο, γνωστός ως «Πάπυρος Απεργίας του Τορίνο».

Πρόκειται για ένα διοικητικό έγγραφο που καταγράφει γεγονότα στο Ντέιρ ελ Μεντίνα που καλύπτουν μία περίοδο τριών μηνών του 29^ου έτους της βασιλείας του Ραμσή Γ΄ που αντιστοιχούν στις αρχές Νοεμβρίου έως τις αρχές Φεβρουαρίου. Η περίοδος αυτή ξεκινά, δηλαδή, περίπου ενάμιση μετά την πρώτη διαμαρτυρία των εργατών που είχε γίνει τον Σεπτέμβριο.

Απεργία και καθιστική διαμαρτυρία

Στις αρχές Νοεμβρίου, οι εργάτες για άλλη μία φορά δεν είχαν πληρωθεί ενώ είχαν περάσει περισσότερες από δύο εβδομάδες από την ημερομηνία που θα έπρεπε να τους είχαν καταβληθεί τα δεδουλευμένα. Αυτοί τότε πήγαν στους αξιωματούχους και τους είπαν:

«Πεινάμε! Για αυτόν τον μήνα έχουν ήδη περάσει 18 ημέρες (χωρίς να πληρωθούμε)».

Σε ένδειξη διαμαρτυρίας, οι εργάτες παράτησαν τα εργαλεία τους και πήγαν και κάθισαν στο πίσω μέρος του ναού του Μενκχεπέρ, του Φαραώ Τουτθμούσι Γ΄. Διάφοροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι τους επισκέφθηαν εκεί και τους είπαν να γυρίσουν πίσω στη δουλειά. Τους ορκίστηκαν ότι θα πληρώνονταν και ότι είχαν διαβεβαίωση από τον ίδιο το φαραώ (Ραμσής Γ΄) γι’ αυτό.

Όμως, οι εργάτες δεν υπάκουσαν και παρέμεναν όλη τη μέρα και τη νύχτα πίσω από το ναό πραγματοποιώντας καθιστική διαμαρτυρία.

Κείμενο διαμαρτυρίας των εργατών

Σε μία άλλη καταχώρηση στον πάπυρο του Τορίνο, πληροφορούμαστε ότι δύο μέρες αργότερα, οι εργάτες μετέφεραν την καθιστική τους διαμαρτυρία στο ναό του Ραμσή Β΄ όπου διανυκτέρευσαν στην είσοδό του. Σε αυτό το σημείο, ο πάπυρος είναι καταστραμμένος και δεν είναι ξεκάθαρο για το τι έγινε στη συνέχεια. Όμως έχει διασωθεί σε αυτό ένα κείμενο διαμαρτυρίας των εργατών προς τις αρχές.

Σε αυτό αναφέρεται ότι όχι μόνο πεινούσαν αυτοί και οι οικογένειές τους εξαιτίας της έλλειψης σιτηρών, αλλά επίσης δεν είχαν και άλλα απαραίτητα, όπως ρούχα, λάδι, ψάρια και λαχανικά τα οποία έπαιρναν ανταλλάσσοντας σιτάρι που τους περίσσευε.

Απαιτούσαν από τους αξιωματούχους να γράψουν στον φαραώ, και τον βασικό του σύμβουλο, αντίστοιχος του πρωθυπουργού στη σύγχρονη εποχή, για να τους εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Την ίδια μέρα, οι εργάτες πληρώθηκαν και επέστρεψαν στην εργασία τους.

Δύο αρχαίοι «συνδικαλιστές»

Όμως, οι πληρωμές τους συνέχισαν να καθυστερούν. Τον επόμενο μήνα, που αντιστοιχεί στο Δεκέμβριο, δύο εργάτες αποχώρησαν από τη δουλειά και αρνήθηκαν να γυρίσουν πίσω.

Ήταν ο Κενένα γιο της Ρούτα και ο Χέι, γιος του Χούι. Αυτοί συνελήφθησαν από τις αρχές και αποδείχθηκε από την ανάκρισή τους ότι ήταν από τους βασικούς διοργανωτές των εργατικών απεργιών.

Ο πάπυρος καταγράφει τη διαμαρτυρία τους όταν έφυγαν από τη δουλειά: «Δεν θα επιστρέψουμε, πείτε στους ανωτέρους σας! Πραγματικά, δεν ήταν επειδή πεινούσαμε που περάσαμε (τα τείχη και φύγαμε). Έχουμε να κάνουμε μια σημαντική δήλωση. Αλήθεια, τι κακό γίνεται σε αυτόν τον τόπο του Φαραώ!»

Και μέτρα λιτότητας από την κυβέρνηση

Άλλη καταχώρηση στον πάπυρο αναφέρει ότι τον Φεβρουάριο, ο αρχισύμβουλος του φαραώ ανταποκρίθηκε στο αίτημα των εργατών να πληρώνονται τακτικά και στις ημερομηνίες που είχαν συμφωνηθεί.

Μάλλον για ευνόητους λόγους απέφυγε  να επισκεφθεί ο ίδιος τον οικισμό των εξαγριωμένων εργατών, τη Ντέιρ ελ Μεντίνα, και να τους πει αυτοπροσώπως την απόφασή τους. Τους έστειλε ένα μήνυμα, το οποίο σημείωνε ότι οι σιταποθήκες του κράτους ήταν ουσιαστικά άδειες. Θα έκανε ό,τι μπορούσε για να τους στείλει σιτάρι, αλλά για την ώρα θα έπρεπε να αρκούνται στην πληρωμή της μισής ποσότητας σιταριού από το συμφωνημένο.

Με άλλα λόγια, εξαιτίας της μεγάλης οικονομικής κρίσης που ταλάνιζε την Αίγυπτο ήταν υποχρεωμένος να περικόψει τον μισθό των εργατών στο μισό!

Νέα απεργία

Η απάντηση των εργατών ήταν να ξεκινήσουν νέα απεργιακή κινητοποίηση. Άφησαν τις εργασίες τους και έκαναν καθιστική διαμαρτυρία στο πίσω μέρος του ναού του Μερενπτάχ. Εκεί πήγε και τους βρήκε ο δήμαρχος του οικισμού τους.

Οι εργάτες απάντησαν μόνο μία λέξη: Πεινάμε!

Τότε ο δήμαρχος κάλεσε τον κηπουρό του αξιωματούχου που ήταν υπεύθυνος για τα βοοειδή του φαραώ. Αυτός υποσχέθηκε να δώσει στους εργάτες 50 σακιά δίκοκκο σιτάρι ώστε να καλύψουν τις ανάγκες τους μέχρι να καταβληθεί η πληρωμή τους από τον φαραώ.

Είναι η τελευταία καταχώρηση στον «Πάπυρο της Απεργίας». Φυσικά, η ενέργεια του κηπουρού του αξιωματούχου ήταν μόνο μία προσωρινή λύση σ’ ένα χρόνιο πρόβλημα.

Εξαγορά «συνδικαλιστών»

Γνωρίζουμε από άλλα κείμενα ότι οι εργάτες των ταφικών μνημείων που έμεναν στη Ντέιρ ελ Μεντίνα συνέχισαν τις απεργίες και τις διαμαρτυρίες για τις περικοπές και καθυστερήσεις στους μισθούς τους και στα χρόνια που εξουσίαζαν την Αίγυπτο οι διάδοχοι του Ραμσή Γ΄.

Σε μία απ’ αυτές τις μεταγενέστερες απεργίες πληροφορούμαστε ότι οι αρχές δωροδοκήσαν τους επικεφαλής των εργατών προκειμένου να τους κάνουν να σταματήσουν την απεργία. Οι εργάτες το έμαθαν και αντικατέστησαν τους διεφθαρμένους επικεφαλής τους με άλλους που εκείνοι επέλεξαν.

Το τέλος του Ραμσή Γ΄

Τα κείμενα που σχετίζονται με τους εργάτες του Ντέιρ ελ Μεντίνα δείχνουν ότι η απεργία, η πολιτική ανυπακοή, ακόμη και η καθιστική διαμαρτυρία, δεν είναι φαινόμενα της σύγχρονης εποχής. Το ίδιο ισχύει και για τις περικοπές μισθών και η καθυστέρηση καταβολής τους από την κυβέρνηση σε περίοδο σοβαρής οικονομικής κρίσης.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο Ραμσής Γ΄, που στο τέλος της βασιλείας του χρειάστηκε να διαχειριστεί τη σοβαρή οικονομική κρίση, δεν είχε καλό τέλος. Αντιμετώπισε συνομωσίες που σκόπευαν στην ανατροπή του. Στην πιο σοβαρή, συμμετείχαν μέλη της οικογενείας του, ακόμη και παλλακίδες του.

Στο τέλος, ο Ραμσής Γ΄ δολοφονήθηκε αφού όπως αποδείχτηκε από επιστημονική μελέτη που έγινε το 2012 στη μούμια του, κάποιος του είχε κόψει το λαιμό!