Οι πρώτες εντυπωσιακές αεροφωτογραφίες της Αθήνας το 1928 από ύψος 900 μέτρων. 100 χρόνια πριν από αυτές τις φωτογραφίες, η Αθήνα είχε 7.177 κατοίκους και ο Πειραιάς 31

Μία από τις σημαντικότερες και πληρέστερες απογραφές που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα είναι εκείνη του 1928. Ανάμεσα σε μια σειρά από πρωτοποριακές διοικητικές μεθόδους που χρησιμοποίθηκαν σε εκείνη την απογραφή, συμπεριλαμβάνεται και η πρώτη οργανωμένη αεροφωτογράγιση της Αθήνας και ολόκληρης σχεδόν της Αττικής.

Εκατό χρόνια νωρίτερα, όμως, είχε πραγματοποιηθεί η πρώτη απογραφή της χώρας και τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά. Με 700 χιλιάδες κατοίκους, η σημερινή πρωτεύουσα έδειχνε τη δυναμική της.

Η απόφαση

Για την πραγματοποίηση της απογραφής του 1928 χρειαζόταν ένας ενημερωμένος χάρτης, όχι μόνο της Αθήνας αλλά και ολόκληρης της Αττικής. Ο Δήμος Αθηναίων διέθετε έναν παλαιό χάρτη, ο οποίος αγννούσε τη νέα διαμόρφωση της πρωτεύουσας και την επέκτασή της. Η ραγδαία ανάπτυξη της Αθήνας και του Πειραιά είχε δημιουργήσει συνοικισμούς και περίχωρα που δεν ήταν καταγεγραμμένα στους τοπογραφικούς χάρτες.

Οποιαδήποτε, όμως, απόπειρα για συμπλήρωση των χαρτών αυτών με τα μέσα της εποχής, θα σήμαινε αναβολή της απογραφής για περίπου μια δεκαετία. Έτσι, προκρίθηκε η εφαρμογή της “τοπογραφήσεως από αέρος“, προκειμένου να καταρτιστούν ακριβέστερα τοπογραφικοί χάρτες, οι οποίοι αργότερα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και γι’ άλλους σκοπούς, όπως το ρυμοτομικό σχέδιο ή το κτηματολόγιο.

Ο Υπουργός Γεωργίας Αλέξανδρος Παπαναστασίου και ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας Νικόλαος Βελέντζας αποφάσισαν από κοινού να αναλάβουν το ρίσκο, μιας και ήταν κάτι εντελώς πρωτόγνωρο για τα δεδομένα των ελληνικών διοικητικών υπηρεσιών, και έδωσαν εντολή να προχωρήσει το σχέδιο.

Ο Τύπος αντέδρασε με σατιρικά σχόλια στις προτάσεις των τεχνοκρατών και των υπηρεσιακών παραγόντων, καθώς θεωρούταν αδιανόητο να φωτογραφηθεί μία τόσο μεγάλη έκταση με μία πτήση.

Οι πρωταγωνιστές

Στην επιχείρηση συμμετείχαν η Τοπογραφική Υπηρεσία του Υπουργείου Συγκοινωνιών καθώς και αεροσκάφη από τα αεροδρόμια του Φαλήρου και του Τατοΐου. Η γενική διεύθυνση της επιχείρησης ανατέθηκε στον Διευθυντή της Τοπογραφικής Υπηρεσίας και Διευθυντή του Πολυτεχνείου, Δημήτριο Λαμπαδάριο.

Τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει η εφαρμογή μιας τέτοιας προσπάθειας ήταν πολλά και μεγάλα. Ακόμη και για τα διεθνή δεδομένα ήταν πρωτοποριακή η απόφαση να χρησιμοποιηθεί η αεροφωτογράφηση για απογραφή. Για τις ανάγκες χρησιμοποιήθηκε ειδικά κατασκευασμένη κινηματογραφική μηχανή Μέστερ, γερμανικής προέλευσης. Τέτοιες μηχανές είχαν χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου από τους Γερμανούς με εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Η μηχανή τοποθετήθηκε σε αεροσκάφος της Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας. Κινούταν με ηλεκτρικό κινητήρα, χρησιμοποιώντας ρεύμα από γεννήτρια που είχε στερεωθεί στην πτέρυγα του αεροπλάνου και ήταν εφοδιασμένη με περιστρεφόμενο έλικα.

Για την υλοποίηση του εγχειρήματος συστάθηκε ολόκληρο επιτελείο. Τέσσερις έμπειροι πιλότοι ανέλαβαν διαδοχικά να συμμετέχουν στις πτήσεις. Επόπτες των πτήσεων ανέλαβαν οι διοικητές των αεροδρομίων Τατοΐου και Φαλήρου.

Η πρώτη αεροφωτογράφηση

Οι πτήσεις έγιναν σε ύψος 3.000 ποδιών (περίπου 900 μέτρων) πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και χρησιμοποιήθηκαν συνολικά εννέα κινηματογραφικές ταινίες μισού χιλιομέτρου. Η έκταση που τοπογραφήθηκε εκτιμήθηκε στα 150 τετραγωνικά χιλιόμετρα και άρχιζε από τα Λιόσια και το Χαλάνδρι και έφτανε μέχρι τη Γλυφάδα και το Αιγάλεω. Δηλαδή περιελάμβανε την Αθήνα, το Φάληρο, τον Πειραιά, τα προάστια, τα περίχωρα και όλους τους συνοικισμούς.

Σε ειδικές εγκαταστάσεις στο αεροδρόμιο του Φαλήρου, έγινε η εμφάνιση των ταινιών, η ξήρανσή τους και η παραγωγή αντιτύπων. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα πραγματοποιήθηκε η πιστή και λεπτομερής απεικόνιση της πραγματικής κατάστασης του λεκανοπεδίου, χωρίς να παραλειφθεί και η μικρότερη κατοικία.

Η απογραφή

Σε αυτή τη φωτογραφημένη πραγματικότητα βασίστηκε η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Συγκοινωνιών και σχεδίασε τους απογραφικούς τομείς. Για κάθε τομέα ορίστηκε ένας προϊστάμενος, κατά προτίμηση μηχανικός, έχοντας στις διαταγές του περίπου 15 απογραφείς, ανάλογα τις συνθήκες κάθε τόπου.

Κάθε απογραφέας αναλάμβανε 150-200 κατοίκους, ενώ ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στις προσφυγικές εγκαταστάσεις, όπου τοποθετήθηκαν προϊστάμενοι οι εμπειρότεροι μηχανικοί. Εφοδιασμένοι με το απόσπασμα του χάρτη, είχαν λεπτομερείς οδηγίες για προσεκτική απογραφή. Έτσι, εξασφαλίστηκε η επιτυχία της απογραφής.

Το μέλλον της Υπηρεσίας Αεροφωτογράφησης υπήρξε λαμπρό. Λίγα χρόνια αργότερα, παρουσίαζε φωτογραφημένη τη Βέροια, μια πόλη με 50.000 κατοίκους, να καταλαμβάνει μόλις το ένα τέταρτο μιας φωτογραφικής πλάκας. Εξάλλου, η φωτογράφιση όλης της χώρας από το αεροπλάνο έλυνε με τον απλούστερο τρόπο το κτηματολόγιο που εφαρμόστηκε πολλές δεκαετίες αργότερα. Εδάφη απρόσιτα, βραχώδεις περιοχές, ορεινά τμήματα, πανύψηλες κορυφές δεν είχαν πλέον άγνωστες πτυχές.

Η απογραφή της Ελλάδας 100 χρόνια νωρίτερα

Οι στατιστικές μετρήσεις του ελληνικού πληθυσμού διενεργούνταν ήδη από την εποχή του Καποδίστρια, ενώ η χώρα καλυπτόταν ακόμη από ερείπια και ο πληθυσμός ήταν διεσπαρμένος.

Το 1828, εκατό χρόνια νωρίτερα από την πρώτη αεροφωτογράφηση της πρωτεύουσας πραγματοποίηθηκε η πρώτη επίσημη οργανωμένη απογραφή στο ελεύθερο Ελληνικό Βασίλειο. Η απογραφή εκείνη ανταποκρινόταν στις στατιστικές ανάγκες του νεοσύστατου κράτους, το οποίο ήθελε να σχηματίσεις τους πρώτους οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Οι πρώτοι δήμοι κατατάσσονταν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με τον πληθυσμό τους, οπότε προέκυψε η ανάγκη να πραγματοποιηθεί εκείνη η απογραφή που αποκάλυψε ότι στην Ελλάδα κατοικούσαν 156.823 οικογένειες και συνολικά 693.592 κατοίκους.

Η Αθήνα, ένα μεγάλο χωριό

Σύμφωνα με την απογραφή, η Αθήνα ήταν μια μικρή πόλη με 7.177 κατοίκους. Εκτός από τον κεντρικό πυλώνα της πόλης που είχε 1.886 οικογένειες και συνολικά 7.028 κατοίκους, καταγράφηκαν συνολικά 6 κατοικημένες περιοχές. Ο Πειραιάς με 4 οικογένειες και 31 κατοίκους, τα Πατήσια με 9 οικογένειες και 49 κατοίκους, η περιοχή της Μονής Πετράκη, σημερινό Κολωνάκι, με 3 οικογένειες και 14 κατοίκους, το Φάληρο με 4 οικογένειες και 15 κατοίκους, το Λεβί (ευρύτερη περιοχή Σεπολίων) με 4 οικογένειες και 23 κατοίκους και οι Μύλοι στον Κηφισό, όπου καταγράφονταν 14 οικογένειες και συνολικά 63 κάτοικοι.

Αρχική φωτογραφία: Πανοραμική άποψη των Αθηνών (αεροφωτογραφία δεκαετίας 1930)

Αντλήθηκαν πληροφορίες και φωτογραφίες από: Μικρός Ρωμηός – Εφημερίδα για την Αθήνα

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Πριν από τα drone ήταν ο Άλφρεντ Μπάκχαμ. Είχε 9 αεροπορικά δυστυχήματα στον Α’ Παγκόσμιο, ζούσε με τραχειοτομία και άνοιξε το δρόμο για την αεροφωτογραφία