Η πρόληψη ότι ο τρίτος που θα ανάψει τσιγάρο με το ίδιο σπίρτο θα έχει κακό τέλος. Διαφημιστικό κόλπο ή δεισιδαιμονία;

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Μια πολύ γνωστή και διαδεδομένη πρόληψη στη Δύση είναι ότι αν ανάψουν τρία τσιγάρα μ’ ένα σπίρτο, αυτός που κρατά το τρίτο τσιγάρο σύντομα θα έχει μια μεγάλη ατυχία.

Η δεισιδαιμονία αυτή έχει γίνει κτήμα της δυτικής κουλτούρας και έχει καταγραφεί σε ταινίες, μυθιστορήματα και άλλες μορφές τέχνης. Στις ΗΠΑ και τη Βρετανία είναι γνωστή με τον τίτλο «Τρεις σ’ ένα σπίρτο» («Three on a match»).

Το ενδιαφέρον είναι ότι παρ’ όλο που είναι βέβαιο ότι προέκυψε στη διάρκεια κάποιου πολέμου, στον οποίο είχαν εμπλοκή δυτικές χώρες, δεν γνωρίζουμε με σιγουριά για το ποιος ήταν αυτός.

Ο «μεγιστάνας των σπίρτων»

Υπάρχει και μια θεωρία που αποδίδει την πρόληψη των τριών τσιγάρων και το ένα σπίρτο όχι σε κάποιο πόλεμο αλλά σ’ ένα έξυπνο διαφημιστικό κόλπο του Σουηδού μεγιστάνα των σπίρτων, Ιβάρ Κρέγκερ (Ivar Kreuger).

Στα μέσα ή τέλη της δεκαετίας του 1920, ο Κρέγκερ χρησιμοποίησε την πρόληψη αυτή σε διαφήμιση προκειμένου να πείσει τους ανθρώπους να καταναλώνουν περισσότερα σπίρτα. Την εποχή εκείνη, ο Κρέγκερ ήλεγχε τα δύο τρίτα της παγκόσμιας παραγωγής σπίρτων.

Στην πραγματικότητα, ο Σουηδός μεγιστάνας εκμεταλλεύτηκε με έξυπνο τρόπο μία ήδη υπάρχουσα πρόληψη.

Αφορμή ο πόλεμος

Η πρόληψη ότι ο τρίτος που θα ανάψει τσιγάρο με το ίδιο σπίρτο θα έχει ατυχία είναι βέβαιο ότι ξεκίνησε στη διάρκεια κάποιου πολέμου.

Οι στρατιώτες στις θέσεις τους στην πρώτη γραμμή κατά τη διάρκεια της νύχτας όταν είχαν σταματήσει οι μάχες συναντιούνταν και συζητούσαν καπνίζοντας. Τότε παρατηρήθηκε για πρώτη φορά ότι όταν τρεις στρατιώτες άναβαν τα τσιγάρα τους με το ίδιο σπίρτο, ο τρίτος συχνά δεχόταν πυροβολισμό στο κεφάλι.

Αυτό γινόταν γιατί απέναντι από τις θέσεις των στρατιωτών οι αντίπαλοί τους είχαν τοποθετήσει ελεύθερους σκοπευτές.

Όταν ο πρώτος στρατιώτης άναβε το τσιγάρο του μέσα στο σκοτάδι, ο αντίπαλος σκοπευτής διέκρινε τη μικρή φλόγα από το σπίρτο. Μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, σκόπευε λίγο πάνω από το φως της. Στο μεταξύ, και ο δεύτερος στρατιώτης είχε προλάβει να ανάψει το τσιγάρο του με το ίδιο σπίρτο. Έτσι, όταν ο σκοπευτής πυροβολούσε χτυπούσε στο πρόσωπο συνήθως τον τρίτο στρατιώτη.

Παρά το γεγονός ότι η πρόληψη είναι από τις πιο γνωστές στη Δύση, οι ερευνητές δεν είναι βέβαιοι για το πότε αυτή ξεκίνησε ή στη διάρκεια ποιου πολέμου.

Τα άλλα σενάρια

Η πρόληψη του σπίρτου με τα τρία τσιγάρα είχε μεγάλη διάδοση στους στρατιώτες στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το γεγονός ότι από το 1915 και μετά, οι περισσότεροι στρατιώτες στα χαρακώματα φορούσαν μεταλλικά κράνη δεν εμπόδιζε τους ελεύθερους σκοπευτές να πυροβολούν τους αντιπάλους τους όταν άναβαν τσιγάρο, αφού τους χτυπούσαν στο πρόσωπο που δεν καλυπτόταν από το κράνος.

Ωστόσο, αντίθετα με τη γενική εντύπωση που υπάρχει σήμερα, η πρόληψη δεν ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του συγκεκριμένου πολέμου.

Η παλαιότερη γνωστή αναφορά σε αυτή είναι σε άρθρο αμερικανικού περιοδικού το 1894. Εκεί περιγράφεται μια δεισιδαιμονία των Μεξικανών που κατοικούσαν στο Ρίο Γκράντε του Τέξας στις νότιες Ηνωμένες Πολιτείες, ότι αν τρεις άντρες άναβαν τα τσιγάρα τους με το ίδιο σπίρτο, ένας απ’ αυτούς θα είχε σύντομα κακή τύχη.

Η χρονολογία αυτής της αναφοράς αποκλείει την περίπτωση η πρόληψη του ενός σπίρτου και των τριών τσιγάρων να ξεκίνησε με τον Πόλεμο των Μπόερς το 1899, όπως πιστεύουν πολλοί Βρετανοί ακόμη και σήμερα.

Αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις, φαίνεται ότι η πρόληψη ξεκίνησε στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, μεταξύ 1853 και 1856. Είναι ο πρώτος πόλεμος στην Ευρώπη όπου οι στρατιώτες διέθεταν σπίρτα και τσιγάρα καθώς και τα δύο υπήρχαν σε αφθονία στις αγορές ήδη κάποια χρόνια πριν.

Δείτε εδώ το τρέιλερ της ταινίας του Χόλυγουντ «Three on a match» του 1932, όπου τρεις γυναίκες ανάβουν τα τσιγάρα τους με το ίδιο σπίρτο κάτι που προμηνύει κακοτυχία για την τελευταία απ’ αυτές.