Η πραγματική ιστορία του Γερμανού λοχαγού που στην ταινία «Ο Πιανίστας» σώζει τη ζωή του πρωταγωνιστή. Είχε σώσει δεκάδες Πολωνούς

Στην ταινία «Ο Πιανίστας», ο Πολωνοεβραίος πιανίστας Βλάντισλαβ Σπίλμαν, που είναι ο πρωταγωνιστής, περιφέρεται μισοπεθαμένος στα αποκαΐδια της Βαρσοβίας στα τέλη του 1944 λίγο μετά το τέλος της εξέγερσης των κατοίκων της εναντίον των Γερμανών. Μπαίνει σ’ ένα από τα ελάχιστα σπίτια που στέκουν όρθια μετά τη συστηματική καταστροφή της Βαρσοβίας από τους Γερμανούς προκειμένου να βρει τροφή.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο «πιανίστας» Σπίλμαν και ο Γερμανός Λοχαγός

Για κακή τύχη του Σπίλμαν, πέφτει πάνω σ’ ένα Γερμανό λοχαγό που έχει και εκείνος μπει στο σπίτι. Ο Σπίλμαν είναι βέβαιος ότι θα τον σκοτώσει ή θα τον συλλάβει, κάτι που θα σήμαινε ότι θα εκτελείτο λίγο αργότερα. Ο Γερμανός τον ρωτά τι ήταν, και ο Σπίλμαν απαντά «πιανίστας».

Τότε τον οδηγεί σ’ ένα πιάνο μέσα στο σπίτι και του λέει να παίξει κάτι. Είναι το αποκορύφωμα της δράσης στην ταινία και όλοι οι θεατές έχουν αγωνία, αν το παίξιμο του Σπίλμαν θα ικανοποιούσε τον Γερμανό. Μπορεί ακόμη και να του έσωζε τη ζωή.

Ο Σπίλμαν παίζει στο πιάνο ένα απόσπασμα από έργο του Σοπέν, που εκτός από διάσημος κλασικός συνθέτης υπήρξε μεγάλος Πολωνός πατριώτης όταν η χώρα του ήταν και πάλι υπό ξένη κατοχή στις αρχές του 19ου αιώνα.

Παρά τις απίστευτες ταλαιπωρίες που υπέστη ο Βλάντισλαβ Σπίλμαν τα προηγούμενα πέντε χρόνια, και το γεγονός ότι δεν είχε παίξει καθόλου πιάνο σε αυτό το διάστημα, η εκτέλεση του κομματιού ήταν άψογη.

Ο Γερμανός τότε τον κρύβει στο σπίτι του και του παρέχει τροφή. Ουσιαστικά εξασφαλίζει την επιβίωσή του. Λίγο αργότερα, τον Ιανουάριο του 1945, καθώς οι Ρώσοι πλησιάζουν στη Βαρσοβία, οι Γερμανοί ξεκινούν να εκκενώνουν την πόλη. Ο Γερμανός λοχαγός πριν φύγει με τους άνδρες του, δίνει τον παλτό του στον Σπίλμαν για να τον κρατήσει ζεστό μέσα στην καρδιά του χειμώνα.

Στο τέλος του πολέμου ο Σπίλμαν επιβιώνει ενώ ο Γερμανός συλλαμβάνεται από τους Ρώσους και πεθαίνει στην αιχμαλωσία καθώς δεν κατάφερε να εντοπίσει τον πιανίστα για να επιβεβαιώσει την ουμανιστική δράση του.

Τι έγινε πραγματικά

Η ταινία «Ο Πιανίστας» βασίζεται στην ομώνυμη αυτοβιογραφία του Βλαντισλαβ Σπίλμαν και είναι ένα από τα αριστουργήματα του παγκοσμίου κινηματογράφου. Όμως, δεν αποκαλύπτει πολλά στοιχεία για τον Γερμανό λοχαγό, Βίλχελμ Χόζενφελντ. Το πιο βασικό είναι ότι ακόμη και αν ο Σπίλμαν δεν έπαιζε καλά, είναι πολύ πιθανό ότι ο Χόζενφελντ και πάλι θα τον έσωζε!

Ο σκηνοθέτης της ταινίας, Ρομάν Πολάνσκι, παρέλειψε αυτή τη λεπτομέρεια ώστε να κρατήσει τους θεατές της ταινίας σε αγωνία για την τύχη του πρωταγωνιστή. Έτσι, δεν έχει συμπεριληφθεί ο σύντομος διάλογος μεταξύ Σπίλμαν και Χόζενφελντ μόλις συναντήθηκαν, που ο πρώτος κατέγραψε στην αυτοβιογραφία του:

Ο Σπίλμαν τον ρώτησε αν ήταν Γερμανός. Τότε σύμφωνα με τον Σπίλμαν, ο Χόζενφελντ κοκκίνισε και σχεδόν φώναξε με πάθος, σαν προσβεβλημένος:

– Ναι, δυστυχώς είμαι Γερμανός. Ξέρω καλά τι συνέβη εδώ στην Πολωνία και ντρέπομαι για τον λαό μου.

Έτσι, ο Σπίλμαν ήξερε ότι άσχετα με το πως θα έπαιζε στο πιάνο, ο Γερμανός μάλλον θα δεν θα τον σκότωνε και θα τον προστάτευε.

Αντίθετος με τις ναζιστικές μεθόδους

Ο λοχαγός Βίλχελμ Χόζενφελντ όσο καιρό βρισκόταν στην Πολωνία έσωσε τις ζωές πολλών Πολωνών και Πολωνοεβραίων. Κρατούσε ημερολόγιο κι σημειώσεις από την εμπειρία του στον πόλεμο. Τα γραπτά αυτά σώθηκαν γιατί τα είχε στείλει στο σπίτι του στη Γερμανία. Πριν από τον πόλεμο, ο Χόζενφελντ ήταν δάσκαλος και μέλος του ναζιστικού κόμματος. Όμως στη διάρκεια του πολέμου ως Γερμανός αξιωματικός στην κατεχόμενη Πολωνία διαπίστωσε τις φρικαλεότητες των συμπατριωτών του υπό το χιτλερικό καθεστώς που και εκείνος κάποτε υποστήριζε.

Στα γραπτά του, ο Χόζενφελντ καταδίκαζε την καταπίεση των Πολωνών, τη δίωξη του πολωνικού κλήρου, και την κακοποίηση των Πολωνοεβραίων. Σε ημερολογιακή καταχώρηση στις 16 Ιουνίου 1943 κατέγραφε τη φρίκη του για τη συστηματική εξόντωση των τελευταίων στο πλαίσιο της «Τελικής Λύσης»:

«Αμέτρητοι Εβραίοι έχουν δολοφονηθεί έτσι, χωρίς λόγο, χωρίς νόημα. Είναι ακατανόητο. Τώρα οι τελευταίοι Εβραίοι κάτοικοι του γκέτο εξοντώθηκαν. Ένας SS Sturmführer καυχιόταν ότι είχε πυροβολήσει τους Εβραίους που πήδηξαν έξω από τα φλεγόμενα σπίτια. Το γκέτο είναι ένα καμένο ερείπιο. Έτσι θέλουμε να κερδίσουμε τον πόλεμο. Αυτά τα ζώα. Με αυτή τη φρικτή μαζική δολοφονία των Εβραίων χάσαμε τον πόλεμο. Έχουμε φέρει μια αιώνια κατάρα πάνω μας και θα καλυφθούμε για πάντα από ντροπή. Δεν έχουμε δικαίωμα στον οίκτο ή στο έλεος· όλοι έχουμε μερίδιο ενοχής. Ντρέπομαι που περπατάω στην πόλη (Βαρσοβία)».

Σώζει τις ζωές Πολωνών

Όμως δεν έμεινε μόνο στα λόγια. Βοήθησε να σωθούν οι ζωές δεκάδων Πολωνών, χριστιανών και Εβραίων, παρέχοντας τους εργασία στην υπηρεσία που διοικούσε. Φρόντιζε επίσης να έχουν ανθρώπινες συνθήκες εργασίας. Χάρη στον Χόζενφελντ πολλοί Πολωνοεβραίοι γλύτωσαν τη ζωή τους γιατί δεν στάλθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου.

Επίσης, στη διάρκεια της Εξέγερσης της Βαρσοβίας, το φθινόπωρο του 1944, αντίθετα με τις διαταγές των SS, ο Χόζενφελντ κανόνισε οι Πολωνοί μαχητές που είχαν αιχμαλωτιστεί και είχαν τεθεί υπό την ευθύνη του να έχουν ιατροφαρμακευτική φροντίδα και να αναγνωριστούν ως  αιχμάλωτοι πολέμου με βάση τη Σύμβαση της Γενεύης. Κανένας απ’ αυτούς δεν παραδόθηκε στα SS και δεν εκτελέστηκε.

Αιχμάλωτος πολέμου

Τον Ιανουάριο του 1945, ο Χόζενφελντ αιχμαλωτίστηκε από τους Ρώσους. Όταν ανακρίθηκε, δήλωσε ότι η μονάδα που διηύθυνε οργανωτικά υπαγόταν στο Τμήμα «Ic». Όμως αυτό το τμήμα εκτός από στρατιωτική δράση ήταν γνωστό ότι συνέλεγε πληροφορίες για την Πολωνική Αντίσταση για λογαριασμό των SS.

Αν και ο Χόζενφελντ δεν είχε καμία σχέση με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα, οι Ρώσοι τον ανέκριναν συνέχεια για την υποτιθέμενη δράση του στις γερμανικές μυστικές υπηρεσίες. Επίσημα, ο Χόζενφελντ υποβλήθηκε σε «αυστηρή ανάκριση» στη φυλακή του Μινσκ για περίπου έξι μήνες. Αυτή συμπεριλάμβανε  βασανιστήρια και απομόνωση. Το αποτέλεσμα ήταν να πάθει εγκεφαλικό.

Τελικά, αποδείχτηκε ότι δεν είχε συμμετοχή σε κανένα έγκλημα πολέμου.

Όμως, το γεγονός ότι ήταν αξιωματικός του γερμανικού στρατού κατοχής της Πολωνίας θεωρήθηκε αρκετό για να καταδικαστεί το 1950 από ρωσικό στρατοδικείο ως εγκληματίας πολέμου. Η ποινή του ήταν 25 χρόνια καταναγκαστικής εργασίας. Άντεξε μόλις δύο χρόνια στα καταναγκαστικά έργα. Το 1952, ο 57χρονος Βίλχελμ Χόζενφελντ πέθανε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων του Στάλινγκραντ. Η επίσημη αιτία του θανάτου του ήταν εσωτερική αιμορραγία. Πιθανότατα προκλήθηκε από κακομεταχείριση που υπέστη από κάποιο φρουρό.

Η αναγνώριση του Χόζενφελντ

Ο Σπίλμαν και πολλοί άλλοι Πολωνοί, ασχέτως θρησκεύματος, των οποίων τις ζωές ο Χόζενφελντ είχε σώσει, έκαναν έκκληση στους Ρώσους να τον απελευθερώσουν. Όμως, δεν εισακούστηκαν και έτσι πέθανε στην αιχμαλωσία.

Το 1957, ο Σπίλμαν επισκέφτηκε στη Γερμανία τη χήρα του Χόζενφελντ και της αποκάλυψε πως ο σύζυγός της τον είχε σώσει.

Η συμβολή του Χόζενφελντ στη διάσωση του Σπίλμαν έγινε παγκοσμίως γνωστή το 2002 μέσω της ταινίας του Ρομάν Πολάνσκι «Ο πιανίστας». Η ταινία κέρδισε τρία Όσκαρ: Σκηνοθεσίας για τον Πολάνσκι, Α΄ Ανδρικού Ρόλου για τον Έιντριεν Μπρόντι που έπαιξε το ρόλο του Σπίλμαν, και Σεναρίου για τον Ρόναλντ Χάργουντ. Επίσης, κέρδισε πολλά άλλα διεθνή κινηματογραφικά βραβεία. Σήμερα θεωρείται ένα από σημαντικότερα κινηματογραφικά έργα όλων των εποχών.

Η ταινία είχε σαν αποτέλεσμα ο Βίλχελμ Χόζενφελντ να τιμηθεί μεταθανάτια όχι μόνο για τη διάσωση του Σπίλμαν, αλλά και πολλών άλλων Πολωνών. Για το λόγο αυτό, το 2007 ο Πολωνός Πρόεδρος Λεχ Καζίντσκι του απένεμε το παράσημο Polonia Restituta. Τον 2008 το όνομά του δόθηκε σε μια πλατεία στην γερμανική πόλη του Κάσελ. Την ίδια χρονιά, το Γιαντ Βασχέμ (Yad Vashem), ο επίσημος οργανισμός-μνημείο του Ισραήλ για τα θύματα του Ολοκαυτώματος, αναγνώρισε τον Χόζενφελντ ως “Δίκαιο Μεταξύ των Εθνών”. Είναι τιμή που απονέμεται σε μη Εβραίους που έσωσαν τη ζωή Εβραίων στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το 2011, έγιναν τα αποκαλυπτήρια μιας αναμνηστικής πλάκας στο σημείο στη Βαρσοβία όπου ο Χόζενφελντ συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Σπίλμαν. Στα αποκαλυπτήρια της πλάκας παρούσα ήταν και η κόρη του Χόζενφελντ. Τέλος, το 2018, έγιναν τα αποκαλυπτήρια μιας άλλης αναμνηστικής πλάκας για τον Βίλχελμ Χόζενφελντ στο δημοτικό σχολείο στη Γερμανία όπου εργαζόταν ως δάσκαλος πριν από τον πόλεμο.

Δείτε ένα απόσπασμα από την ταινία “Ο Πιανίστας” όπου ο Χόζενφελντ πριν από την αποχώρησή του από τη Βαρσοβία δίνει το παλτό του στον Σπίλμαν: