Η πόλη στο Σουδάν που ιδρύθηκε από τον Έλληνα Kωστή Μουρίκη. Γιατί πέθανε καθαρίζοντας τους δρόμους του Πειραιά

Γράφει ο συνεργάτης μας, ιστορικός ερευνητής Στέφανος Μίλεσης

Το 1934 άφησε την τελευταία του πνοή στον Πειραιά ένας εβδομηντάχρονος οδοκαθαριστής.

Δεν πίστευαν τις περιγραφές του

Το όνομά του ήταν Κωστής Μουρίκης και ενώ μιλούσε για τις περιπέτειες της ζωής του κανείς δεν τον πίστευε!

Πέντε χρόνια εκλιπαρούσε τους δημάρχους του Πειραιά να τον προσλάβουν, να του εξασφαλίσουν έστω μια ασήμαντη θέση στον Δήμο.

Τον ελεύθερο χρόνο του μιλούσε για την Αφρική. Για το πώς είχε ιδρύσει μια τεράστια πόλη από το μηδέν! Όμως οι υπάλληλοι του δήμου γελούσαν μαζί του. Είχαν πιστέψει ότι επρόκειτο για έναν ακόμα παραμυθά, από εκείνους που συναντούσε κανείς κατά δεκάδες στο λιμάνι. Κι όμως ο άνθρωπος αυτός, ο Κωστής Μουρίκης, ό,τι έλεγε ήταν πραγματικότητα!

Η Πόλη Kosti εκ του Κωστή

Ο Κώστας Μουρίκης υπήρξε ιδρυτής μιας από τις μεγαλύτερες εμπορικές πόλεις του Σουδάν. Στην ακμή της εμπορικής του δόξας, τον αποκαλούσαν “μεγάλο δαίμονα του εμπορίου”.

Υπήρξε ένας από τους πολλούς Έλληνες που στα τέλη του 19^ου αιώνα, βρήκαν την ευκαιρία που τους προσέφερε η αφρικανική ήπειρος. Η δεύτερη σημαντική πόλη στο Σουδάν, η οποία ιδρύθηκε μετά το Χαρτούμ, ήταν το σπουδαίο εμπορικό κέντρο Κόστι (Kosti). Υπήρξε δημιούργημα του Κωστή Μουρίκη για αυτό και φέρει μέχρι σήμερα το όνομά του, αν και προφέρεται με άλλο τονισμό “Kosti”. Ιδρύθηκε επίσημα λίγο μετά το 1899. Οι αρχές του Σουδάν μέχρι σήμερα δέχονται την ελληνική προέλευση της ονομασίας της πόλης.

Παρατηρώντας τα καραβάνια να περνούν

Όμως ως σημείο εμπορικών συναλλαγών είχε επιλεγεί χρόνια πριν από την ίδρυσή της. Βρισκόταν σε ένα καίριο σταυροδρόμι για τους εμπόρους ή προσκυνητές, που από την Δυτική Αφρική κατευθύνονταν στην Μέκκα. Όλα τα καραβάνια περνούσαν από το σημείο. Ο Μουρίκης παρατήρησε στην πρώτη ολιγοήμερη παραμονή του ότι τουλάχιστον δέκα καραβάνια την ημέρα διέρχονταν από το σημείο.

Πέντε ημέρες παρατηρούσε την έλευση των καραβανιών. Και την έκτη ημέρα έριξε τον πρώτο λίθο για το υπόστεγό του, που συνάμα ήταν και ο πρώτος θεμέλιος λίθος για μια νέα πόλη που έμελλε να λάβει το όνομά του. Ξεκίνησε πουλώντας νερό και προσφέροντας σκιά! Τα καραβάνια είχαν την ανάγκη να σταθμεύουν συγκεντρωμένα. Να μην διασκορπίζονται εδώ κι εκεί. Χρειάζονταν ανοικτό χώρο, καθαρισμένο, να υπάρχουν εστίες φωτιάς, για να κρατάνε τα άγρια ζώα μακριά. Το κυριότερο όμως ήταν ότι χρειάζονταν νερό καθαρό. Σταδιακά άρχισαν οι άνδρες των καραβανιών να του ζητάνε τη μια σαπούνι, την άλλη κάποιο φάρμακο, ένα ιώδιο. Τελικώς το απλό υπόστεγο του νερού και της σκιάς, μετασχηματίστηκε σε «εμπορικό πρατήριο» στο οποίο ο διαβάτης μπορούσε να προμηθευτεί τα πάντα.

Το εμπόριο του κινδύνου

Η λειτουργία του εμπορικού υπόστεγου του Μουρίκη ήταν παράτολμη πράξη. Έπρεπε να επιδίδεται στην εξυπηρέτηση ανθρώπων που κανείς δεν γνώριζε πώς θα αντιδρούσαν και τι πρέσβευαν. Να προστατεύει το εμπόρευμά του, τη ζωή του, να κοιμάται και να ξυπνά έχοντας το όπλο του αγκαλιά. Είχε επίσης να αντιμετωπίσει την άγρια φύση, τα έντομα, τις ασθένειες, τον κίτρινο πυρετό και τα έλη. Όμως πλεονέκτημα ήταν πως την εποχή εκείνη ίσχυε το σύστημα των ανταλλαγών. Με λίγα μέτρα υφάσματος, με κουτιά αλάτι μπορούσε να αποκτήσει ελεφαντόδοντο, δέρματα ακόμα και χρυσό. Η περιοχή που εγκαταστάθηκε ο Μουρίκης ήταν τότε ανεξερεύνητη. Είχε έκταση όσο του Βελγίου. Υπήρξε το νεκροταφείο πολλών Ευρωπαίων και ντόπιων που έπεσαν θύματα τέτοιων ασθενειών. Μόνο στην εποχή του Μουρίκη 142 Ευρωπαίοι είχαν χάσει τη ζωή τους από τους οποίους οι 139 ήταν Έλληνες.

Από υπόστεγο συνοικισμός

Όσο ο καιρός περνούσε δεν αρκούσε το ένα υπόστεγο. Ήταν λίγο. Κατασκεύασε δεύτερο και ύστερα τρίτο. Σιγά-σιγά τα υπόστεγά του κάλυπταν έκταση ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου. Όταν σταδιακά άρχισαν διάφοροι ντόπιοι να εγκαθίστανται ολόγυρά του, άρχισε παράλληλα να γίνεται ο δάσκαλος, ο δικαστής, ο γιατρός τους. Έγινε ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης στο συγκεκριμένο οικισμό, που δειλά-δειλά άρχιζε να ξεπροβάλλει από το πουθενά. Η κυβέρνηση παρείχε στο πρατήριό του φάρμακα, καθαρτικά, απολυμαντικά, επιδέσμους και άλλο υλικό, το οποίο αναλάμβανε να διανείμει στις φυλές. Κάποια στιγμή δεν τα κατάφερνε μόνος του. Χρειάστηκε βοήθεια και σκέφτηκε να την προσφέρει σε Έλληνες. Έγραψε σε γνωστό του στην Ελλάδα «Στείλε μου όσους Έλληνες μπορείς, ίσως και τριάντα…Προσφέρω είκοσι λίρες τον μήνα στον καθένα!». Έφτασαν στη δούλεψή του μόνο δώδεκα. Τον εγκατέλειψαν όμως όταν έμαθαν τη δουλειά και ο καθένας έφτιαξε το δικό του υπόστεγο.

Και δεν ήταν μόνο εκείνοι. Ήρθαν και Αρμένιοι και άλλοι από διάφορες χώρες. Όμως τα οκτώ δέκατα των υπόστεγων τα δούλευαν Έλληνες, με πρώτο από όλους τον Μουρίκη. Η μέχρι τότε περιοχή που στερείτο ονομασίας προσδιορίστηκε με το μικρό του όνομα. Ακολούθησε η κατασκευή κρατικών περιπτέρων, όπως αστυνομικός σταθμός με Άγγλο αστυνομικό και ταχυδρομείο. Το Κόστι είχε ιδρυθεί, η τοποθεσία είχε βαπτιστεί έστω και με λάθος τονισμό του ελληνικού ονόματος. Έλεγαν τότε πως για να μετρήσεις του Έλληνες του Σουδάν, αρκούσε να μετρήσεις τα υπόστεγα. Ακόμα και ο μισέλληνας Άγγλος Λόρδος Κρόμερ ομολόγησε στα απομνημονεύματά του ότι ο εκπολιτισμός του Σουδάν οφειλόταν στους Έλληνες.

Ο εμπορικός πόλεμος κατά των Ελλήνων

Ο Κωστής Μουρίκης πλούτισε, απέκτησε μεγάλη περιουσία. Μέγαρα στο Κόστι και στο Χαρτούμ, στο Κάϊρο και στην Αλεξάνδρεια.

Τα καραβάνια με τα εμπορεύματά του διέσχιζαν όλη την Αφρική. Η περίοδος όμως αυτή δεν διήρκεσε για πολύ.

Ο αγγλικός ανταγωνισμός δεν επιθυμούσε να συναγωνίζεται με Έλληνες. Άρχισε Αγγλοκινούμενος εμπορικός πόλεμος που περιλάμβανε έκδοση απαγορευτικών διαταγών εκ μέρους των τοπικών κυβερνήσεων, που στρέφονται κατά των όσων δεν είναι Άγγλοι.

Η αγγλική κυβέρνηση έθεσε ως στόχο να είναι η μόνη και αρμόδια για την διακίνηση του εμπορίου στο Σουδάν. Όσοι ήταν ξένοι έπρεπε να καταστραφούν.

Ένας μόνο νόμος ήταν αρκετός. Όλοι οι ιδιοκτήτες γαιών στην Αφρική όφειλαν να περιτοιχίσουν τις εκτάσεις που κατείχαν και να οικοδομήσουν τουλάχιστον ένα δωμάτιο ή αποθήκη ανά στρέμμα! Όμως όλο το Σουδάν το διαχειρίζονταν δεκαπέντε Έλληνες ιδιοκτήτες. Οι Σταματόπουλος, Γρίβας, Καπάτος, Καββαδίας, Λοΐζος, Ζάλλας, Γεωργίου, Αλιφερόπουλος, Μουρίκης και άλλοι μικρότεροι. Μια έκταση διπλάσια της Γερμανίας! Τι να πρωτοκατασκευάσουν οι άνθρωποι αυτοί. Μονομιάς εξαιτίας αυτού του νόμου σωριάστηκαν οι ιδιοκτησίες σαν τα τραπουλόχαρτα. Ακολούθησε ένας δεύτερος νόμος που υποχρέωνε τους ντόπιους να σταματήσουν το ανταλλακτικό εμπόριο.  Και πραγματικά πολλοί Έλληνες πτώχευσαν.

Οι Έλληνες του Σουδάν που καταστράφηκαν

Ο Έλληνας κολοσσός του εμπορίου ο Ζερβουδάκης πέθανε στη φυλακή.

Άλλοι αυτοκτόνησαν καθώς καταστρέφονταν σε μεγάλη ηλικία.

Ο Γεώργιος Σταματόπουλος από την Πελοπόννησο, που μεταξύ άλλων στάθηκε ο πρωτεργάτης δημιουργίας σιδηροδρομικού δικτύου στο Σουδάν, μόλις που κατάφερε να κάνει μια αρχή στην Αθήνα ως μικροεισοδηματίας.

Ο Γρίβας, ο πιο πλούσιος άνθρωπος στην Αφρική του 1930 πέθανε εγκαταλελειμμένος και θάφτηκε δια εράνου.

Η καταστροφή του Μουρίκη

Ανάμεσα στους καταστραμμένους και ο Κ. Μουρίκης. Βρέθηκε όπως είχε ξεκινήσει, με ό,τι μπορούσε να μεταφέρει ο ίδιος στις αποβάθρες του Πειραιά. Τι θα μπορούσε όμως να κάνει στην ηλικία και στην κατάσταση που βρισκόταν; Ήταν εξήντα ετών και χωρίς να γνωρίζει άλλο επάγγελμα εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο. Δεν διέθετε ούτε τα κατάλληλα έγγραφα, ούτε καν εκλογικό βιβλιάριο… Και αφού έμεινε στην πόλη χωρίς κανείς να γνωρίζει για αυτόν, έφτασε το 1934 να καθαρίζει τους δρόμους της πόλης στην ηλικία των 70 ετών. Μια χειμωνιάτικη μέρα τον βρήκαν στο οδόστρωμα. Ο Κωστής Μουρίκης, ο άρχοντας της «Μαύρης Ηπείρου» είχε πεθάνει σαν το σκυλί στον δρόμο…

Η πόλη Κόστι σήμερα σύμφωνα με την απογραφή του 1993 έχει 173.599 κάτοικους. Βρίσκεται στα νότια του Χαρτούμ, στην δυτική όχθη του ποταμού δυτικού Νείλου. Θεωρείτο κάποτε ως ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα της Αφρικής, χαρακτηριστικό που διατήρησε για περισσότερο από 50 χρόνια (μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950). Παραμένει μια αξιόλογη πόλη.

(Στην πρώτη φωτογραφία της ανάρτησης Έλληνες του Σουδάν το 1905 – Αρχείο Στέφανου Μίλεση)