Η πόλη-κράτος με την επιβλητική οχύρωση που ίδρυσε ο Επαμεινώνδας αφού κατατρόπωσε τους Σπαρτιάτες. Η ανασκαφή (βίντεο)

Σε απόσταση περίπου 5 χιλιομέτρων από το Ανδρομονάστηρο, το πιο εντυπωσιακό μοναστηριακό συγκρότημα της μεσσηνιακής υπαίθρου, βρίσκεται η αρχαία Μεσσήνη.

Υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές και κραταιές πόλεις-κράτη της αρχαιότητας. Σήμα κατατεθέν της αποτελεί ο επιβλητικός οχυρωματικός περίβολός της, ενώ, παράλληλα, είναι γνωστή για τον αρχαιολογικό της χώρο, με τα πολλά και εντυπωσιακά ιερά και οικοδομήματα.

Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η αρχαία Μεσσήνη διαθέτει ένα σπάνιο προνόμιο συγκριτικά με άλλες πόλεις-κράτη: παραμένει άθικτη, αφού δεν έχει καταστραφεί ούτε έχει καλυφθεί από νεότερους οικισμούς.

Βρίσκεται σε ένα κατ’ εξοχήν μεσογειακό φυσικό περιβάλλον, το οποίο συνδυάζει την ορεινή μεγαλοπρέπεια των Δελφών με τη χαμηλή παραποτάμια γαλήνη της Ολυμπίας. Παρατηρώντας κανείς τα ερείπιά της, μπορεί να σχηματίσει μια άριστη εικόνα για τη ζωή στα αρχαία χρόνια.

Μάλιστα, οι ειδικοί πιστεύουν ότι μόνο το 25-30% της αρχαίας Μεσσήνης έχει αποκαλυφθεί. Υπολογίζουν ότι κάτω από το χώμα είναι θαμμένα πολλά ακόμη οικιστικά σύνολα.

Πώς ιδρύθηκε η πόλη-κράτος

Η αρχαία Μεσσήνη οφείλει το όνομα της στη μυθική βασίλισσα Μεσσήνη, κόρη του Αργείου βασιλιά Τριόπα και σύζυγο του Λάκωνα Πολυκάονα. Ιδρύθηκε το χειμώνα του 370 με 369 π.Χ. από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα, μετά τη μεγαλειώδη νίκη του επί των Σπαρτιατών στην περίφημη μάχη των Λεύκτρων.

Ο Επαμεινώνδας απελευθέρωσε τη Μεσσηνία από τη σπαρτιατική επιρροή και επέλεξε τους πρόποδες του όρους Ιθώμη, για να χτίσει την πρωτεύουσα των Μεσσηνίων, οι οποίοι είχαν εκδιωχθεί από τους Σπαρτιάτες μετά την ήττα τους στον Μεσσηνιακό Πόλεμο. Η θέση δεν επιλέχθηκε τυχαία, αλλά είχε προφανή στρατηγική σημασία: την προστασία από επίδοξους εισβολείς και κατακτητές.

Η αρχαία Μεσσήνη χτίστηκε σχεδόν ταυτόχρονα με την αρκαδική Μεγαλόπολη, προκειμένου να αποκλειστεί η Σπάρτη από εχθρικά κράτη και να εκλείψει η επιρροή της έξω από την περιοχή της Λακωνίας.

Εκτός από την ακρόπολή της, η αρχαία Μεσσήνη διέθετε θρησκευτικό, πολιτικό και εμπορικό κέντρο. Παρέμεινε ως τέτοιο τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 4ου αι. μ.Χ., δηλαδή δύο αιώνες μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους, το 146 π.Χ..

Ο διάσημος γεωγράφος και περιηγητής Παυσανίας επισκέφθηκε το χώρο της αρχαίας Μεσσήνης στα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα, Αντωνίνου του Ευσεβούς (2ος αι. μ.X.) και θεωρείται μία από τις βασικότερες πηγές άντλησης πληροφοριών για την πόλη.

Το χρονικό της ανασκαφής της αρχαίας Μεσσήνης

Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφικές έρευνες στην αρχαία Μεσσήνη ξεκίνησαν το 1895, με επικεφαλής τον Σάμιο αρχαιολόγο και μετέπειτα πολιτικό, Θεμιστοκλή Σοφούλη. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν το 1909 και το 1925 από τον Γεώργιο Οικονόμο και ακολούθησαν οι πολυετείς έρευνες του Σουηδού αρχαιολόγου Νatan Valmin.

Από το 1957 μέχρι το 1974, υπεύθυνος των ανασκαφών ήταν ο γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αναστάσιος Ορλάνδος. Οι εργασίες του, όπως επίσης και των προκατόχων του, έφεραν στο φως το μεγαλύτερο μέρος του οικοδομικού συγκροτήματος του Ασκληπιείου.

Το 1986, το Συμβούλιο της Αρχαιολογικής Εταιρείας ανέθεσε στον Καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας, Πέτρο Θέμελη τη διεύθυνση των ανασκαφών. Οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν και, συγχρόνως, οι εργασίες στερέωσης και αναστήλωσης των μνημείων συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάδειξη του αρχαιολογικού της πλούτου.

Ανάμεσα στα πιο σημαντικά μνημεία που αποκαλύφθηκαν περιλαμβάνονται:

• το Ασκληπιείο, το οποίο ο Παυσανίας παρουσιάζει ως μουσείο έργων τέχνης, κυρίως αγαλμάτων, και όχι ως συνηθισμένο τέμενος θεραπείας ασθενών. Ήταν ο επιφανέστερος χώρος της Μεσσήνης, κέντρο της δημόσιας ζωής, που λειτουργούσε παράλληλα με την παρακείμενη αγορά.
• το Θέατρο, που χρονολογείται από τους ελληνιστικούς χρόνους, είχε χωρητικότητα 10.000 θεατές και χρησιμοποιείτο για την ψυχαγωγία των πολιτών και για συγκεντρώσεις πολιτικού χαρακτήρα, όπως μαρτυρούν τα επιγραφικά ευρήματα.
• το Εκκλησιαστήριο ή Ωδείο, μια θεατρική κατασκευή που έχει ημικυκλική ορχήστρα, σκηνή και προσκήνιο και διατηρείται σε άριστη κατάσταση.
• το Ιερό Ίσιδος και Σαράπιδος.
• το Ιερό Διός Σωτήρος, κ.ά.

Ακόμη, το Στάδιο της αρχαίας Μεσσήνης αποτελεί ένα από τα πλέον εντυπωσιακά και καλοδιατηρημένα οικοδομικά συγκροτήματα του αρχαιολογικού χώρου. Στη νότια πλευρά του εντοπίζεται το Ηρώο, ένα ναόσχημο ταφικό κτίσμα δωρικού ρυθμού.

Κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Μεσσήνης λειτουργεί και μουσείο, όπου εκτίθενται αγάλματα, προτομές και διάφορα αντικείμενα που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές

Ο άνθρωπος που συνέδεσε το όνομά του με την αρχαία Μεσσήνη

Ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης συνέδεσε τη ζωή και τη σταδιοδρομία του με την αρχαία Μεσσήνη. Θα μπορούσε κανείς να τον συγκρίνει με τον Ελληνοαμερικανό αρχαιολόγο, Στέφανο Μίλερ, που άφησε σπουδαία παρακαταθήκη με την ανασκαφή και ανάδειξη της αρχαίας Νεμέας.

Όταν ξεκίνησαν οι εργασίες υπό τη διεύθυνση και εποπτεία του, ο κ. Θέμελης αντίκρισε “μια περιοχή με λιόδεντρα και αμπέλια”, “έναν παραμελημένο αρχαιολογικό χώρο με λιγοστά ευρήματα αλλά πολλές προοπτικές”.

“Ο Ορλάνδος είχε αγοράσει μόνο ένα μικρό κομμάτι γης και είχε φέρει στο φως ένα μέρος του Ασκληπιείου, αλλά για να φτάσεις εκεί έπρεπε να περπατήσεις μέσα από δρομάκια ιδιωτικά. Ο ίδιος ερχόταν με ένα γαϊδουράκι από τον σταθμό του τρένου της Βαλύρας. Πήραμε 400 στρέμματα, αρχίσαμε τις ανασκαφές και τώρα πια έχουμε βρει όλον τον δημόσιο χώρο με την Αγορά του“, είχε αναφέρει σε συνέντευξή του στο “Βήμα“.

Στόχος του κ. Θέμελη δεν ήταν μόνο να ανασκαφεί η αρχαία πόλη, αλλά και να αποτελέσει αρχαιολογικό πάρκο, “κινητήριο μοχλό για την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη της περιοχής”.

Η επιβλητική οχύρωση που προκάλεσε το θαυμασμό των γεωγράφων

Τα οχυρωματικά τείχη της αρχαίας Μεσσήνης εκτείνονται σε μήκος 9,5 χλμ., με βάση τα σωζόμενα ίχνη. Σε διάφορα σημεία υπήρχαν διώροφοι λίθινοι πύργοι, κατά κανόνα τετράγωνου σχήματος.

Ο οχυρωματικός περίβολος της αρχαίας Μεσσήνης διέθετε δύο μνημειακές πύλες: την Αρκαδική και τη Λακωνική.

Σε αντίθεση με τη Λακωνική, η οποία καταστράφηκε τον 18ο αιώνα, κατά την διάνοιξη δρόμου πρόσβασης από το χωριό Μαυρομμάτι προς τη Μονή Βουλκάνου, η Αρκαδική διασώζεται σε μεγάλο βαθμό.

Ο Παυσανίας αναγνωρίζει την υπεροχή των οχυρώσεων της Μεσσήνης σε σύγκριση με άλλες φημισμένες της εποχής, όπως αυτές της Βαβυλώνας, του Βυζαντίου και της Φωκικής Αμβρόσσου. Ο γεωγράφος και ιστορικός Στράβων συγκρίνει το οχυρό της Ιθώμης από στρατηγικής σημασίας με αυτό της Κορίνθου.

Δείτε εντυπωσιακά πλάνα από τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης στο παρακάτω βίντεο του συνεργάτη μας, Θεόφιλου Μπάμπουλη (Point of View GR):

Οι πληροφορίες του κειμένου αντλήθηκαν από τις ακόλουθες πηγές:

• Ιστοσελίδα Ancient Messene της Εταιρείας Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών
• Οδυσσεύς (Υπουργείο Πολιτισμού)

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Θεόφιλος Μπάμπουλης (Point of View GR)