Η πιο περίεργη διαφήμιση των βαλκανικών πολέμων. Ο Προμπονάς που έδινε αμοιβή για γκράφιτι σε μιναρέ και η διαμάχη με τον Μαρινόπουλο

Όταν η Ελλάδα μπήκε στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο στις 5 Οκτωβρίου 1912, ο ελληνικός λαός ήταν προετοιμασμένος. Έτσι, στις αθηναϊκές εφημερίδες προτού ξεσπάσει ο πόλεμος, είχαν αρχίσει να διαφημίζονται προϊόντα που θα ήταν χρήσιμα στους στρατιώτες όταν θα έμπαιναν στη μάχη. Αναμφισβήτητα, την πιο πρωτότυπη διαφήμιση εκείνης της εποχής έκανε ο Δημήτριος Προμπονάς για τον “κηλεπίδεσμο εκστρατείας” δικής του πατέντας.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο πόλεμος που δεν εξέπληξε κανένα

Από τον Αύγουστο του 1912, τα κράτη της Βαλκανικής, Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο που είχαν συνάψει συμμαχία, απαιτούσαν από τους Οθωμανούς να αναγνωρίσουν δικαιώματα στους χριστιανούς υπηκόους της αυτοκρατορίας. Η οθωμανική κυβέρνηση απέρριψε τα αιτήματα αυτά «ως ανάμειξη στα εσωτερικά του κράτους της».

Το αποτέλεσμα ήταν, στις 22 Σεπτεμβρίου 1912 τα βαλκανικά κράτη να επιδώσουν στην Υψηλή Πύλη τη λεγόμενη “Διακοίνωση των Τεσσάρων Χριστιανικών Κρατών”, με την οποία ζητούσαν να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους όσον αφορά τους χριστιανικούς πληθυσμούς στην επικράτειά της. Στην πραγματικότητα, ήταν ένα τελεσίγραφο που έδινε προθεσμία τριών ημερών στην οθωμανική κυβέρνηση να απαντήσει θετικά ή να της κηρύξουν τον πόλεμο.

Όταν έληξε η προθεσμία που είχε οριστεί, στις 25 Σεπτεμβρίου 1912, το Μαυροβούνιο ήταν η πρώτη βαλκανική χώρα που κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Από εκείνη την ημέρα και μετά, η είσοδος και της Ελλάδας στον πόλεμο ήταν αναπόφευκτη. Πράγματι, δέκα μέρες αργότερα, στις 5 Οκτωβρίου 1912, η Ελλάδα μαζί με τη Σερβία και τη Βουλγαρία κήρυξαν τον πόλεμο στην Τουρκία και ξεκίνησαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις.

«Πολεμικές Διαφημίσεις»

Μεταξύ 25 Σεπτεμβρίου και 4 Οκτωβρίου, στις μεγάλης κυκλοφορίας ημερήσιες εφημερίδες της Αθήνας, τα περισσότερα άρθρα ασχολούνταν με τον επικείμενο πόλεμο. Όμως, το ίδιο ισχύει και για πολλές από τις διαφημίσεις που είχαν.

Αυτές είναι για διάφορα προϊόντα που οι κατασκευαστές ή οι εισαγωγείς τους θεωρούσαν ότι θα ήταν χρήσιμα για όσους είχαν επιστρατευθεί ή επρόκειτο να επιστρατευθούν για να πολεμήσουν. Κυρίως είναι διαφημίσεις για στρατιωτικό ρουχισμό, χακί, δερμάτινα, χάρτες, πυξίδες κ.ά.

Βέβαια, αυτά κανονικά θα έπρεπε να τα χορηγήσει το κράτος. Όμως, οι διαφημίσεις απευθύνονται σε όσους είχαν χρήματα και θα προτιμούσαν να προμηθευθούν στρατιωτικά είδη που θα ήταν καλύτερης ποιότητας απ’ αυτά που πίστευαν ότι θα τους χορηγούνταν όταν θα επιστρατεύονταν.

Έτσι, ο επικείμενος πόλεμος ήταν και μία πρώτης τάξης ευκαιρία σε επιχειρηματίες να διαφημίσουν τα προϊόντα τους και στο ευρύ κοινό.

Κηλεπίδεσμος εναντίον ζώνη κήλης

Από τις 26 Σεπτεμβρίου 1912, στην εφημερίδα «Εστία» ξεκίνησε να διαφημίζεται μία ζώνη για την κήλη. Ο τίτλος της διαφήμισης «ΔΙΑ ΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ» παρέπεμπε στην υποτιθέμενη χρησιμότητά της γι’ αυτούς που θα πολεμούσαν. Μάλιστα, ήταν η πρώτη διαφήμιση στην Ελλάδα για ένα προϊόν σε σχέση με τον επικείμενο πόλεμο. Σύμφωνα με τη διαφήμιση, η διάθεση της συγκεκριμένης ζώνης γινόταν από το γνωστό φαρμακείο Μαρινόπουλου στο κέντρο της Αθήνας.

Την επόμενη μέρα, 27 Σεπτεμβρίου 1912, και για πολλές μέρες αργότερα, στην εφημερίδα “Εστία” εμφανίστηκε και μία διαφήμιση για ένα κηλεπίδεσμο με τον τίτλο «ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ». Στη διαφήμιση αυτή αναφερόταν ότι ήταν εφεύρεση του Δημητρίου Προμπονά και ότι ήταν ελληνικό προϊόν που παραγόταν σ’ ένα εργοστάσιο στην οδό Πειραιώς.

Η καλύτερη λύση «δια οπλίτην μαχόμενον πρηνηδόν»

Όμως, ο Προμπονάς δεν περιοριζόταν απλά να διαφημίσει το προϊόν του και τον τρόπο που ο δικός του κηλεπίδεσμος θα βοηθούσε αποτελεσματικά τους στρατιώτες να πολεμήσουν. Χτυπούσε τη ζώνη κήλης του Μαρινόπουλου χωρίς να την κατονομάζει:

«ΝΑ ΕΙΜΕΘΑ ΛΟΓΙΚΟΙ

ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Δεν χρειάζονται ζώναι -κορσέδες, τα οποία έχουν θέσιν μόνον εις τα σαλόνια.

Και ερωτώμεν: Δύναται οπλίτης μαχόμενος πρηνηδόν ή ιππέας εν καλπασμώ να φέρη ζώνην έχουσαν μπαλέκας και σιδεράν στέκαν; Όχι βεβαίως. Ενώ ο ΝΕΟΣ ΚΗΛΕΠΙΔΕΣΜΟΣ ΕΣΚΤΡΑΤΕΙΑΣ ΕΦΕΥΡΕΣΕΩΣ ΤΟΥ Δ. ΠΡΟΜΠΟΝΑ…»

Ο Προμπονάς είχε κανονίσει να μπει η διαφήμιση του κάτω ακριβώς από εκείνη του Μαρινόπουλου. Αυτό σημαίνει ότι ο αναγνώστης πρώτα διάβαζε αυτή του ανταγωνιστή του και στη συνέχεια τη δική του. Η διαφήμιση του Προμπονά εμφανίζεται σαν απάντηση σ’ εκείνη του Μαρινόπουλου.

Η διαφήμιση του Προμπονά όντως ήταν πιο αποτελεσματική σε σχέση με εκείνη για τη ζώνη κήλης του ανταγωνιστή του, αφού τόνιζε πόσο πιο αποτελεσματική ήταν για τον στρατιώτη. Αντίθετα ο Μαρινόπουλος στη δική του διαφήμιση αναφερόταν γενικά στη χρησιμότητα του προϊόντος του, δίχως να αναφέρεται συγκεκριμένα στους στρατιώτες. Εκτός από εφευρέτης του «κηλεπιδέσμου», ο Δημήτριος Προμπονάς ήταν και πολύ καλός διαφημιστής. Αυτό το απέδειξε και μία άλλη διαφήμισή του μερικές μέρες αργότερα.

Το γκράφιτι στο μιναρέ

Στις 5 Οκτωβρίου 1912, η Ελλάδα εισήλθε στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Εκείνη την μέρα, ο Προμπονάς δημοσίευσε την εξής διαφήμιση στην «Εστία» για τον κηλεπίδεσμό του:

«ΕΜΠΡΟΣ! Η ΤΥΧΗ ΒΟΗΘΕΙ ΤΟΥΣ ΤΟΛΜΗΡΟΥΣ

25.000 Λ(ΕΠΤΑ) ΑΜΟΙΒΗ

Εκ της εν τη Εθνική Τραπέζη της Ελλάδος καταθέσεως μας (της 17 Σεπτεμβρίου 1912) θα διθώσιν εις τον στρατιώτην του Ελληνικού στρατού της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης, ο οποίος πρώτος θα γράψη ανεξιτήλοις γράμμασιν επί τινός μιναρέ  Τουρκικού τζαμίου το αναμφισβήτητον γεγονός ότι μόνον οι ελαστικοί κηλεπίδεσμοι συστήματος και εφαρμογής Δ. ΠΡΟΜΠΟΝΑ θεραπεύουν την κήλην ανωδύνως….»

Πρόκειται αναμφισβήτητα για την πιο πρωτότυπη διαφήμιση εκείνης της εποχής. Σε αυτή φαίνεται επίσης το καλό μάρκετινγκ του Δημητρίου Προμπονά. Αντί να βάλει στο τίτλο αμοιβή «250 δραχμές», έχει «25.000 λεπτά» προκειμένου να τραβήξει το βλέμμα του αναγνώστη. Είναι το ίδιο που γίνεται σήμερα με όλα τα προϊόντα προς πώληση που τα τελευταία ψηφία στην τιμή τους είναι εννέα.

Η αμοιβή των 250 δραχμών ή «25.000 λεπτών» αντιστοιχούσε στο μηνιάτικο ενός καθηγητή γυμνασίου ή ενός λογιστή. Δεν ήταν αμελητέο ποσό, αλλά δεν γινόταν κάποιος πλούσιος.

Καταβλήθηκε ποτέ η αμοιβή;

Δεν γνωρίζουμε αν όντως κάποιος Έλληνας στρατιώτης μπήκε στον πειρασμό να κάνει το γκράφιτι σε μιναρέ της Θεσσαλονίκης για να πάρει την αμοιβή του Προμπονά. Στα ρεπορτάζ των εφημερίδων δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά ότι κάτι τέτοιο συνέβη όταν ο ελληνικός στρατός μπήκε στη Θεσσαλονίκη τρεις εβδομάδες μετά τη δημοσίευση της διαφήμισης.

Θα πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι σε φύλλα της “Εστίας” μετά τις 7 Οκτωβρίου 1912, καθώς και άλλων εφημερίδων, δεν συναντάμε ξανά τη συγκεκριμένη διαφήμιση του Προμπονά. Είναι πολύ πιθανό να θεωρήθηκε προσβλητική για τη μουσουλμανική θρησκεία και έτσι να μην επιτράπηκε η δημοσίευσή της ξανά.

Ποιος ήταν ο Προμπονάς

Ο Ναξιώτης Δημήτριος Προμπονάς υπήρξε φαρμακοποιός και γιατρός. Το φαρμακείο του ήταν στην οδό Πειραιώς. Εκτός από τον κηλεπίδεσμο που ήταν δικής του ευρεσιτεχνίας και κατασκευής πωλούσε και άλλα είδη ορθοπεδικής. Η επιχείρησή του πήγε καλά οικονομικά και δημιούργησε σημαντική περιουσία. Σε μεγάλη ηλικία πολιτεύτηκε και εκλέχτηκε βουλευτής Νάξου όπου ήταν ιδιαίτερα αγαπητός. Πέθανε το 1949 σε ηλικία 75 ετών.

Ο Προμπονάς κληροδότησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του στην Πολεμική Αεροπορία. Επίσης, στο Δήμο Αθηναίων μία μεγάλη έκταση 40 στρεμμάτων με κήπο. Επιθυμία του ήταν να δημιουργηθεί πάρκο αναψυχής για τους Αθηναίους. Αυτό έγινε το 1954. Μάλιστα σε αυτό βρισκόταν μία από τις πρώτες παιδικές χαρές του Δήμου Αθηναίων. Σήμερα το πάρκο αυτό είναι γνωστό ως «Άλσος Προμπονά» και βρίσκεται πολύ κοντά στο γήπεδο του Απόλλωνα στη Ριζούπολη, όπου για πολλά χρόνια λειτουργούσε τις ακαδημίες μπάσκετ. Εκτός από τα άλσος, το όνομα του Προμπονά φέρει και η συνοικία της Αθήνας, που ορίζεται από το πάρκο.