Η παραθαλάσσια Μονή του Αγίου Όρους που θυμίζει φρούριο και έχει δικό της λιμάνι. Η σχέση με τους Παλαιολόγους (drone)

Στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου του Άθω, σε ένα παραθαλάσσιο βραχώδες ύψωμα 30 μέτρων, είναι χτισμένη η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Παντοκράτορος, αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος.

Πρόκειται για μία από τις συνολικά είκοσι μονές του Αγίου Όρους και κατατάσσεται έβδομη στην ιεραρχία. Το γεγονός ότι έχει μορφή οχυρωμένου μεσαιωνικού κάστρου, όπου δεσπόζει ένας επταώροφος πύργος με πολεμίστρες, την καθιστά ακόμη πιο εντυπωσιακή.

Το λιμάνι που ασφάλιζε τα πλοιάρια

Η θέση της Μονής προσφέρει εξαιρετική θέα προς το βόρειο Αιγαίο και τα νησιά Θάσο, Λήμνο και Σαμοθράκη.  Ο Ιωάννης Κομνηνός σημειώνει στο Προσκυνητάριόν του το 1701:

“Τό ἱερὸν καὶ σεβάσμιον μοναστήριον τοῦ Παντοκράτορος εἶναι πολλὰ εὔμορφον, διότι εὑρίσκεται εἰς τοποθεσίαν καλὴν σιμὰ εἰς τὴν θάλασσαν, περιτριγυρισμένον μὲ κάστρον στερεόν“

Στη νότια πλευρά του βραχώδους υψώματος κατασκευάστηκε μικρό λιμάνι, το ένα από τα δύο “μανδράκια” του Αγίου Όρους, πού ασφάλιζε κατά το παρελθόν τα μικρά πλοιάρια σε περιπτώσεις τρικυμιών.

Η αμυντική διάταξη του μοναστηριού δεν ήταν φυσικά αναιτιολόγητη. Η Μονή Παντοκράτορος ήταν επιβεβλημένο να προστατευτεί από πιθανούς επιδρομείς, τόσο στα πρώτα χρόνια από την ίδρυσή της, όσο και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Η ιστορία και οι Παλαιολόγοι

Η Μονή Παντοκράτορος ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα, περί το 1357. Σύμφωνα με έγγραφα του αρχείου της Μονής, κτήτορές της ήταν δύο επιφανείς Κωνσταντινουπολίτες αξιωματούχοι που έδρασαν στρατιωτικά στη Μακεδονία: οι αδελφοί Αλέξιος και Ιωάννης.

Στην εδραίωση και ενίσχυση της Μονής συνέβαλαν οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου Ιωάννης Ε’ ο Παλαιολόγος και Μανουήλ Β’ ο Παλαιολόγος.

Οι στρατιωτικές επιτυχίες του Αλέξιου και του Ιωάννη και η εξ αγχιστείας συγγενική τους σχέση με τον Ιωάννη Ε’ τον Παλαιολόγο τούς κατέστησαν κατόχους μεγάλων εκτάσεων γης στην Ανατολική Μακεδονία (Χρυσούπολη, Ανακτορόπολη, Θάσος, Χριστούπολη), αρκετές από τις οποίες αργότερα δώρισαν στη Μονή.

Το 1365 ήταν διοικητές της Χριστουπόλεως (σημερινή Καβάλα) και μερίμνησαν ιδιαιτέρως για την ασφάλεια των περιοχών πού κατείχαν. Μάρτυρες αυτής της πρόνοιας παραμένουν τα ερείπια του επιβλητικού πύργου του Μαρμαρίου στην Αμφίπολη, στην αριστερή όχθη του Στρυμόνα, ο οποίος ανεγέρθηκε το 1367 και προ του 1384 περιήλθε στη Μονή, όπως προκύπτει από μία πολύ σημαντική επιγραφή πού βρισκόταν εντοιχισμένη σε αυτόν, όπου μνημονεύονται η “νέα Μονή του Παντοκράτορος” —νέα προφανώς σέ σχέση με την υφιστάμενη από τον 12ο αιώνα ομώνυμη Μονή της Κωνσταντινουπόλεως— και τα ονόματα των κτητόρων της.

Το 1392, η Μονή Παντοκράτορος πυρπολήθηκε και καταστράφηκε, αλλά ξανακτίστηκε πολύ γρήγορα. Μετά την παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, υποστηρίχθηκε οικονομικά από ηγεμόνες παραδουνάβιων χωρών. Σήμερα αριθμεί συνολικά 15 παρεκκλήσια, με σπουδαιότερο εκείνο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Ο μεγαλύτερος μοναστηριακός πύργος του Αγίου Όρους

Αρχιτεκτονικά, ο ναός ανήκει στον τύπου του τρίκογχου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού αγιορείτικου τύπου. Το κωδωνοστάσιο είναι κτίσμα του 19ου αιώνα. Στη μονή φυλάσσονται αρκετά λείψανα αγίων και κειμήλια, όπως μέρος της ασπίδας του Αγίου Μερκουρίου.

Η εικόνα που τιμάται περισσότερο είναι της Παναγίας της Γερόντισσας, που, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν το δώρο του Bυζαντινού Αυτοκράτορα, Aλεξίου A’ του Kομνηνού προς το μοναστήρι.

Ο μεγαλοπρεπής πύργος, κτισμένος στο βορειοδυτικό τμήμα του κτηριακού συγκροτήματος, αποτελεί τον μεγαλύτερο μοναστηριακό πύργο του Αγίου Όρους και χρονολογείται από ιδρύσεως της Μονής.

Η αρχική μορφή του πύργου παρέμεινε σχεδόν αναλλοίωτη ως τις μέρες μας, με ελάχιστες μεταγενέστερες επεμβάσεις, όπως η τελευταία ζώνη και οι επάλξεις, που χρονολογούνται στις αρχές της Τουρκοκρατίας. Στο δεύτερο όροφό του στεγάζεται η Βιβλιοθήκη της Μονής, η οποία αποτελείται από περίπου 400 χειρόγραφα και περισσότερα από 3.500 βιβλία.

Δείτε τη Ιερά Μονή Παντοκράτορος μέσα από τα εντυπωσιακά εναέρια πλάνα του συνεργάτη μας, Κωνσταντίνου Αναγνώστου (Chiosphotos.gr):

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Κωνσταντίνος Αναγνώστου (Chiosphotos.gr)