Η Παναγία Μεσοσπορίτισσα και το έθιμο της προσφοράς των καρπών της γης. Γιορτάζει μέσα στο αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας

Η Παναγία Μεσοσπορίτισσα, η Παναγίτσα στ’ Αρχαία, όπως τη λένε στην Ελευσίνα, είναι ένα έθιμο με πολυεπίπεδες αναφορές στην ιστορία της πόλης και των κατοίκων της.

Από τα αρχαία χρόνια και τη διεξαγωγή των Ελευσίνιων μυστηρίων, το Θριάσιο πεδίο για αιώνες υπήρξε ο σημαντικότερος σιτοβολώνας της Αττικής. Το σύγχρονο πρόσωπο της περιοχής μεταμορφώθηκε από νέες παραγωγικές δραστηριότητες, και φιλοξενεί πλέον σημαντικές βιομηχανίες (διυλιστήρια, ναυπηγεία, εργοστάσια κ.τλ.).

Ωστόσο, το έθιμο αποτελεί πεδίο κοινής έκφρασης όλων των εθνοπολιτισμικών ομάδων που συνοίκισαν την Ελευσίνα στα νεότερα χρόνια, συμβάλλοντας στη διατήρηση της μνήμης της πόλης και στην κοινωνική συνοχή της.

Οι πιστοί μετέχουν σε μια εμπειρία του ιερού με βαθιές ρίζες στο χρόνο και στο τοπίο της Ελευσίνας, εμφανή στην ευλάβεια με την οποία προσεγγίζουν την εορτή και τις ετοιμασίες που οι ίδιοι κάνουν γι’ αυτήν.

Την παραμονή των Εισοδίων της Θεοτόκου, στις 20 Νοεμβρίου κάθε έτους, σε έναν μικρό μεταβυζαντινό ναό, γνωστό και ως η «Παναγίτσα στ’ Αρχαία», μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, εκεί που κατά την αρχαιότητα τελούνταν τα Ελευσίνια μυστήρια, μετά την ακολουθία του εσπερινού, ευλογείται από τον ιερέα η ιερή τροφή της Δήμητρας και οι άλλες δύο τροφές που συγκροτούν την τριάδα της μεσογειακής δίαιτας.

Οι πιστοί προσκομίζουν άρτους, μαζί με λίγο λάδι και κρασί

Παραδίδουν επίσης στον ιερέα χαρτιά, στα οποία αναγράφονται τα ονόματα των οικείων τους, προκειμένου να μνημονευθούν στη δέηση για υγεία και ευημερία.

Ο ιερέας ευλογεί τις προσφορές των πιστών και δέεται «υπέρ ευφορίας των καρπών της γης». Μετά το πέρας της θρησκευτικής τελετής, οι άρτοι μοιράζονται σε όλους τους παρευρισκόμενους.

Από το 2014, αναβιώνει από τον Λαογραφικό Σύλλογο Ελευσίνας “Αδράχτι” μια πρακτική που παλιότερα, όταν ακόμα η Ελευσίνα ήταν αγροτική περιοχή, επιτελούνταν από τις γυναίκες της Ελευσίνας.

Πρόκειται για το πολυσπόρι, το οποίο παρασκευάζεται με βρασμένα δημητριακά και όσπρια, στα οποία προστίθεται πετιμέζι, ρόδι και σταφίδες, και μοιράζεται σε όλους τους συμμετέχοντες στη γιορτή, κατά την έξοδό τους από τον αρχαιολογικό χώρο.

Το ΥΠΠΟΑ στις 29 Μαρτίου 2023  υπέβαλε τον φάκελο ώστε να εγγραφεί το έθιμο της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας στον  Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας (Σύμβαση UNESCO 2003.

Στη διαδικασία τεκμηρίωσης του στοιχείου και συγκρότησης του φακέλου υποψηφιότητας συμμετείχαν ενεργά οι κάτοικοι της Ελευσίνας, πολιτιστικοί σύλλογοι της περιοχής και φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς και η «Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2023».

Αρχική φωτογραφία και πτήση drone: Tasos Fotakis