Η παλαιότερη απεικόνιση της Κιβωτού του Νώε σώζεται σε νομίσματα αρχαίας ελληνικής πόλης. Τι δείχνει

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Τα περισσότερα νομίσματα που έκοψαν οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τύπους εμπνευσμένους από τη μυθολογία τους.

Όμως, υπάρχει και ένας μοναδικός τύπος που κάνει αναφορά στην Παλαιά Διαθήκη, και πιο συγκεκριμένα την Κιβωτό του Νώε. Μάλιστα, πρόκειται για την παλαιότερη γνωστή απεικόνισή της.

Στο απόγειό της, η ρωμαϊκή αυτοκρατορία συμπεριλάμβανε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο και τη σημερινή Μέση Ανατολή. Στις περιοχές αυτές υπήρχαν διάσπαρτες εκατοντάδες πόλεις που οι κάτοικοί της ήταν Έλληνες ή ελληνόφωνοι αλλοδαποί.

Κάποιες είχαν μεγάλη ιστορία που χανόταν πίσω στο χρόνο, ενώ άλλες ήταν πιο πρόσφατες και είχαν ιδρυθεί από τον Μέγα Αλέξανδρο και τους διαδόχους του, τους ελληνιστικούς ηγεμόνες.

Αν και οι ελληνικές πόλεις ήταν υποτελείς της Ρώμης, πολλές είχαν αναγνωριστεί από τους Ρωμαίους ως «ελεύθερες». Η ελευθερία αυτή, όμως, ήταν επίπλαστη. Ανά πάσα στιγμή, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας μπορούσε να την ανακαλέσει ή να καταργήσει.

Επιπλέον, μία «ελεύθερη» πόλη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας έπρεπε να ακολουθεί πιστά όλα τα κελεύσματα της αυτοκράτορα και δεν μπορούσε βέβαια να ασκήσει ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική.

Τα νομίσματα των «ελεύθερων» πόλεων της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας

Έτσι, στην πραγματικότητα ακόμη και οι «ελεύθερες» πόλεις ήταν υπό τον έλεγχο της Ρώμης, όπως και όλες οι άλλες της αυτοκρατορίας. Παρά ταύτα, διατηρούσαν κάποια δικαιώματα. Για παράδειγμα, όριζαν τους τοπικούς άρχοντες, δεν κατέβαλλαν φόρους στους Ρωμαίους και έκοβαν δικά τους νομίσματα.

Tο αποτέλεσμα ήταν στη διάρκεια της ρωμαϊκής εποχής πολλές ελληνικές πόλεις να εκδώσουν νομίσματα. Αυτά σήμερα αποτελούν σημαντικά ιστορικά τεκμήρια.

Τα περισσότερα από τα νομίσματα αυτά έχουν ως εμπροσθότυπο το πορτραίτο του εκάστοτε Ρωμαίου αυτοκράτορα ή κάποιου μέλους της οικογένειάς του (στοιχείο ότι ακόμη και οι «ελεύθερες» πόλεις ήταν στην πραγματικότητα υπό ρωμαϊκό έλεγχο). Στον οπισθότυπο οι κοπές αυτές συνήθως είχαν τύπους που συνδέονταν με την ελληνική μυθολογία ή θρησκεία και σπανιότερα με ιστορικά γεγονότα.

Από τις πολλές χιλιάδες αυτές νομισματικές εκδόσεις, υπάρχει και μία που ο τύπος της είναι εμπνευσμένος από την Παλαιά Διαθήκη, και πιο συγκεκριμένα από την Κιβωτό του Νώε.

Απάμεια «Κιβωτός» στη Μικρά Ασία 

Η Απάμεια «Κιβωτός» ήταν μια πόλη στην περιοχή της Φρυγίας στη Μικρά Ασία που ιδρύθηκε από τον Αντίοχο Α’ (280–261 π.Χ.), τον δεύτερο βασιλιά της Δυναστείας των Σελευκιδών. Το όνομα αυτό ήταν της μητέρας του, της Απάμειας. Την ίδια εποχή υπήρχαν άλλες δύο πόλεις με το όνομα Απάμεια, μία στη Βιθυνία και η άλλη στη Συρία.

Οπότε, για να ξεχωρίζει η τρίτη, πολλά χρόνια μετά την ίδρυσή της προστέθηκε στον τίτλο της η λέξη «κιβωτός» ως προσδιορισμός.

Ήδη από την ίδρυσή της, στην Απάμεια «Κιβωτό» υπήρχε σημαντική εβραϊκή κοινότητα. Υπάρχει μια θεωρία ότι η λέξη «κιβωτός» ίσως να έχει σχέση με την ιστορία της Κιβωτού του Νώε, που έγινε γνωστή στην πόλη από τους Εβραίους κατοίκους της. Όμως, «κιβωτός» μπορεί να σημαίνει και το κουτί όπου φυλάσσονταν χρήματα και άλλα πολύτιμα πράγματα.

Έτσι η ονομασία  αυτή να δόθηκε στην Απάμεια λόγω του μεγάλου πλούτου που απέκτησε μέσω του εμπορίου.

Η Κιβωτός του Νώε στα νομίσματα της Απάμειας «Κιβωτού»

Όμως ακόμη πιο ενδιαφέρον από το όνομα της Απάμειας «Κιβωτού» είναι το γεγονός ότι στη διάρκεια της ρωμαϊκής εποχής έκοψε νομίσματα που απεικονίζουν την Κιβωτό του Νώε.

Οι κοπές αυτές έγιναν στη διάρκεια της βασιλείας αυτοκρατόρων του 3^ου αιώνα π. Χ., Σεπτιμίου Σευήρου (193-211 μ. Χ.), Γορδιανού Γ΄ (238-244 μ. Χ.), Φιλίππου Α΄ Άραβα (244-249 μ. Χ.) και Τρεβονινιανού Γάλλου (251-253 μ. Χ.).

Πρόκειται για μεγάλα νομίσματα αξίας οκτώ ασσαρίων που έχουν διάμετρο περίπου 3,5 εκατοστά και βάρος 20 γραμμάρια. Σε αυτά, ο οπισθότυπος αναφέρεται στην Κιβωτό του Νώε σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη (Γένεση, 6–8).

Στον ίδιο τύπο έχουν αποδοθεί δύο διαφορετικές φάσεις της ιστορίας της Κιβωτού του Νώε. Πρώτα να επιπλέει στο νερό και στη συνέχεια, τον Νώε και τη γυναίκα του να έχουν βγει από την Κιβωτό και το περιστέρι με το κλαδί της ελιάς να πετά πάνω από τα κεφάλια τους.

Η Κιβωτός έχει απεικονιστεί σαν ένα μεγάλο κουτί με το όνομα του Νώε γραμμένο πάνω του. Αυτή επιπλέει, καθώς οι κυματιστές γραμμές κάτω της υποδηλώνουν νερό.

Μέσα στην Κιβωτό, ο Νώε και η γυναίκα του κοιτάζουν προς τα έξω. Έχουν τα χέρια τους σταυρωμένα στο στήθος και προσεύχονται.

Παράλληλα, το ανδρόγυνο απεικονίζεται και έξω από την Κιβωτό. Η ευθεία γραμμή κάτω από τα πόδια υποδηλώνει ότι είναι πια σε έδαφος. Έχουν τα χέρια τους υψωμένα στον ουρανό και από πάνω τους πετά ένα περιστέρι μ’ ένα κλαδί ελιάς στο ράμφος του.

Επίσης, στην Κιβωτό που επιπλέει υπάρχει ένα περιστέρι. Πιθανόν είναι το ίδιο που λίγο αργότερα πέταξε και έφερε το κλαδί της ελιάς.

Η επιλογή των νομισματικών τύπων σε κάθε πόλη γινόταν από τις τοπικές αρχές. Ίσως στην περίπτωση των νομισμάτων της Απάμειας Κιβωτού με την Κιβωτό του Νώε, να υπήρξε επιρροή από την ισχυρή τοπική εβραϊκή κοινότητα.

Είναι ενδιαφέρον ότι τα νομίσματα της Απάμειας «Κιβωτού» έχουν την παλαιότερη γνωστή απεικόνιση της Κιβωτού του Νώε.

Αρχική εικόνα (αριστερά). Ξυλογραφία με θέμα την Κιβωτό του Νώε από τη γερμανική βίβλο του Anton_Koberger του ύστερου 15ου αιώνα