Οι παχύσαρκες “Αφροδίτες της Ευρώπης” και οι κομψές “κυρίες της κυκλαδικής τέχνης”. Μια σύγκριση με νικητή τον πολιτισμό

Οι “Αφροδίτες της Ευρώπης” είναι μια συλλογή από 200 περίπου προϊστορικά αγαλματίδια (ειδώλια) που βρέθηκαν κυρίως στην Ευρώπη και απεικονίζουν ευτραφείς θηλυκές φιγούρες με πολλά κοινά χαρακτηριστικά: μεγάλα προτεταμένα στήθη, διογκωμένοι μηροί και γλουτοί, ατροφικά χέρια και πρόσωπα χωρίς σαφή χαρακτηριστικά.

Τα ευρήματα αυτά όταν τοποθετούνται παράλληλα με τα αντίστοιχα γυναικεία ειδώλια του ελλαδικού χώρου, δημιουργούν μια τεράστια αντίθεση και εξηγούν γιατί τα γλυπτά του κυκλαδικού χώρου αποκατέστησαν το όνομα της Αφροδίτης στην Ευρώπη. Οι αρμονικές αναλογίες και η αφαιρετικότητά των ειδωλίων της Κέρου, της Νάξου και της Αμοργού έκαναν την κυκλαδική τέχνη πηγή έμπνευσης για πολλούς και σημαντικούς καλλιτέχνες του 20ου αι., όπως ο Brancusi, ο Modigliani, ο Archipenko, ο Giacometti, ο Moore και η Hepworth και την καθιέρωσαν ως μία από τις πλέον αναγνωρίσιμες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης του δυτικού πολιτισμού.

Οι συγκρίσεις είναι αποκαλυπτικές.

Τα ευρωπαϊκά ευρήματα ανήκουν στην παλαιολιθική εποχή – περίπου από το 30.000 πΧ ως το 10.000 πΧ. Την περίοδο αυτή συναντάμε κυρίως σπηλαιογραφίες, μικρά προσωπικά αντικείμενα αλλά και τα περίφημα αυτά αγαλματίδια, τις Αφροδίτες. Είναι φτιαγμένες από ορυκτά όπως στεατίτη, ασβεστίτη ή ασβεστόλιθο, αλλά και διάφορα άλλα υλικά όπως οστά, ελεφαντόδοντο ή πηλό.

Το παλαιότερο αγαλματίδιο μήκους μόλις 6 εκατοστών και πλάτους 3,4 εκατοστών βρέθηκε το 2008 στη Γερμανία.

Ονομάζεται Αφροδίτη του Χόλε Φέλς από το όνομα του σπηλαίου όπου βρέθηκε.

Λείπει το αριστερό μπράτσο και ο ώμος.

Επίσης, δεν έχει κεφάλι αλλά στη θέση του υπάρχει μια μικρή στρογγυλή λαβή, ένδειξη ότι μάλλον το φορούσαν σαν φυλαχτό ή διακοσμητικό.

Αυτή η Αφροδίτη είναι σκαλισμένη περίτεχνα  σε χαυλιόδοντα μαμούθ και η ηλικία της πιθανολογείται στα 35.000 χρόνια.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι η αρχαιότερη απεικόνιση ανθρώπινης φιγούρας που έχει βρεθεί ποτέ στον κόσμο και το αρχαιότερο δείγμα ευρωπαϊκής γλυπτικής.

Παράλληλα, αποκαλύπτει ότι οι πρώτες ρεαλιστικές καλλιτεχνικές δημιουργίες της ανθρωπότητας είχαν ερωτικό περιεχόμενο.

Το πιο διάσημο αγαλματίδιο είναι η Αφροδίτη του Βίλεντορφ. Δημιουργήθηκε την εποχή των παγετώνων και χρονολογείται γύρω στα 25.000 χρόνια. Το γλυπτό αυτό από πέτρα, μήκους 11 εκατοστών, βρέθηκε το 1908 σε ανασκαφές στο χωριό της Αυστρίας Βίλεντορφ από έναν αρχαιολόγο που αργότερα πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί το 1943.

Υπάρχουν πολλές εικασίες και διάφορες ερμηνείες για αυτά τα αγαλματίδια.

Ίσως ήταν σύμβολα γονιμότητας, παιδικά παιχνίδια, αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας ή απλά απεικόνιζαν τη γυναικεία ομορφιά γι’ αυτό και ονομάστηκαν Αφροδίτες από τη θεά της ομορφιάς στην αρχαία Ελλάδα.

To 2011, o  Alan Dixson και ο Barnaby Dixson υποστήριξαν πως η τελευταία ερμηνεία δηλαδή η απεικόνιση αληθινών γυναικών είναι αβάσιμη, καθώς την εποχή που φτιάχτηκαν τα αγαλματίδια ήταν η εποχή των παγετώνων στην Ευρώπη και άρα είναι απίθανο να υπήρχαν παχύσαρκοι άνθρωποι.

Οι συγγραφείς αυτοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα αγάλματα συμβολίζουν την αφθονία και την ελπίδα για μακροζωία.

Ανεξήγητο είναι επίσης το γεγονός ότι αυτά τα αγαλματίδια έχουν τόσα κοινά χαρακτηριστικά ενώ βρέθηκαν σε διάφορες περιοχές και δεν ανήκουν στην ίδια εποχή. Αλλά ακριβώς επειδή πρόκειται για προϊστορικά ευρήματα δεν θα μπορέσουμε να εξακριβώσουμε ποτέ την αλήθεια.

Η αξεπέραστη ομορφιά των γυναικείων ειδωλίων των Κυκλάδων

Η περιήγηση στις Αφροδίτες της Ευρώπης αναδεικνύει την τεράστια καλλιτεχνική αξία του πολιτισμού του Αιγαίου, έτσι όπως καταγράφεται στα ειδώλια γυναικείων μορφών της Πρωτοκυκλαδικής περίοδου.

Παρά το γεγονός ότι τα ελληνικά νησιά λεηλατήθηκαν από τους αρχαιοκάπηλους τις δεκαετίες του ΄50 και του ΄60, με αποτέλεσμα πολλά αριστουργήματα να βρίσκονται σε διάφορες χώρες της δύσης, αρκετά σημαντικά ειδώλια βρίσκονται στην πατρίδα τους, ώστε να “διηγηθούν” την ιστορία τους.

Ένα από αυτά είναι το κομψό ειδώλιο της “παραλλαγής Δωκαθισμάτων”, που πήρε το όνομά της από ένα νεκροταφείο της Αμοργού. Αποτελεί ένα από τα αριστουργήματα της κυκλαδικής μαρμαροπλαστικής.

Τα ειδώλια του συγκεκριμένου τύπου, ύψους 13-76 εκ., ανήκουν σχεδόν αποκλειστικά σε γυναικείες μορφές και χαρακτηρίζονται από επίπεδες επιφάνειες, τριγωνική κεφαλή, ευρείς γωνιώδεις ώμους, σχεδόν ευθύγραμμα σκέλη, μικρό ηβικό τρίγωνο και, εν γένει, τριγωνικό περίγραμμα.

Η ελαφρώς διογκωμένη κοιλιά του εικονιζόμενου ειδωλίου σε συνδυασμό με τους καμπύλους πήχεις είχε θεωρηθεί στο παρελθόν ότι συμβόλιζε κατάσταση εγκυμοσύνης, όμως η άποψη αυτή αμφισβητείται από πολλούς ερευνητές.

Ο συγκεκριμένος τύπος ειδωλίου, πάντως, μοιάζει να εξαίρει με ιδιαίτερη έμφαση τα στοιχεία εκείνα της γυναικείας φύσης που σχετίζονται πιο άμεσα με τη γονιμότητα, την αναπαραγωγή και τη μητρότητα (μαστοί, αιδοίο).

(Η περιγραφή για τα εκθέματα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης είναι του επιμελητή Νίκου Παπαδημητρίου)

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: «Όταν έφτασα στην Κέρο το 1963, οι αρχαιοκάπηλοι είχαν ήδη σκάψει». Ο διάσημος καθηγητής αρχαιολογίας Κόλιν Ρένφριου μιλά για πρώτη φορά στην κάμερα για το χαμένο θησαυρό των Κυκλάδων και το γρίφο με τα σπασμένα ειδώλια (βίντεο)…