Η μορφωμένη και δυναμική Ναυπλιώτισσα που πρωτοστάτησε στην έξωση του Όθωνα. Ο ρόλος της στη δολοφονία Καποδίστρια

Στις αρχές του 1862, η δυσαρέσκεια εναντίον του Όθωνα είχε κορυφωθεί. Το Φεβρουάριο εκείνης της χρονιάς, ξέσπασαν τα λεγόμενα “Ναυπλιακά“, μια επανάσταση με στόχο την ανατροπή του Βαυαρού βασιλιά της Ελλάδας.

Το Ναύπλιο είχε εξελιχθεί σε κέντρο του αντιμοναρχικού αγώνα, διότι εκεί είχαν εκτοπιστεί και φυλακιστεί πολλοί αξιωματικοί που αντιτίθεντο στη Βαυαροκρατία.

“Ψυχή” της Ναυπλιακής Επανάστασης δεν υπήρξαν μόνο οι στρατιωτικοί που ανέλαβαν τα ηνία της, αλλά και μια επιφανής, μορφωμένη και επιβλητική γυναίκα: η Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου.

Σε μια εποχή που η παρουσία των γυναικών στη δημόσια ζωή δεν ήταν ούτε δεδομένη ούτε κοινώς αποδεκτή, η κυρα-Καλλιόπη, όπως την αποκαλούσαν οι ντόπιοι, προσπάθησε να ενεργοποιήσει πολιτικά τις γυναίκες του Ναυπλίου. Διαπνεόταν από βαθιά δημοκρατικά ιδεώδη και ο ρόλος της στην πτώση του Όθωνα αναγνωρίστηκε πολλά χρόνια αργότερα.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Επαμεινώνδα Κυριακίδη, η Παπαλεξοπούλου ήταν “προσόμοιος των γυναικών των πολιτευθεισών κατά την γαλλική επανάστασιν, μετέδιδε δια της φλεγούσης ευγλωττίας της τας ανατρεπτικάς αυτής ιδέας, παρέσυρε πάντας εις την στάσιν (σ.σ.: εναντίον του Όθωνα), προέτρεπε και ενεθάρρυνε την νεολαίαν… και εγένετο μία των κυριωτέρων αφορμών της επισπεύσεως της στάσεως“.

Τα παιδικά χρόνια και η μόρφωση στην Ιταλία

Η Παπαλεξοπούλου γεννήθηκε στην Πάτρα το 1809. Πατέρας της ήταν ο πρόκριτος Ανδρέας Καλαμογδάρτης, ενώ η μητέρα της προερχόταν από την αρχοντική οικογένεια των Παπαδιαμαντόπουλων.

Σε ηλικία 10 ετών, βρέθηκε, μαζί με τη μητέρα της και τις δύο αδερφές της, στην Αγκόνα της Ιταλίας, ύστερα από προτροπή του πάτερ φαμίλιας. Εκεί, η μικρή Καλλιόπη μορφώθηκε, έμαθε αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά, έγινε βιβλιοφάγος και, πάνω απ’ όλα, γοητεύτηκε από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης

Το 1825-26, όταν ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας βρισκόταν σε εξέλιξη, η Παπαλεξοπούλου έπεισε τη μητέρα της να μετακομίσουν στο Ναύπλιο. Σύντομα ξεχώρισε για το πνεύμα της και το σπίτι της μετατράπηκε σε φιλολογικό σαλόνι, όπου συγκεντρώνονταν επιφανείς Ναυπλιώτες.

Μέσα από αυτές τις συναθροίσεις γνώρισε και παντρεύτηκε τον δήμαρχο Ναυπλίου και γερουσιαστή, Σπύρο Παπαλεξόπουλο. Ο ίδιος θαύμαζε πολύ την προσωπικότητά της και έλεγε ότι όφειλε τη μεγάλη δημοτικότητα και επιτυχία του κυρίως στη σύζυγό του.

Ο ρόλος της στη δολοφονία του Καποδίστρια

Μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους από τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο πατέρας της Παπαλεξοπούλου και ο σύζυγος της, μαζί με άλλους προκρίτους του τόπου, έπεσαν στη δυσμένεια του κυβερνήτη. Στα μέσα του 1831, ο πατέρας και ο αδελφός της φυλακίστηκαν στο Παλαμήδι.

Σύμφωνα με τον Νικόλαο Κασομούλη, η Παπαλεξοπούλου είχε περιφερειακό ρόλο στη δολοφονία του Καποδίστρια.

Όπως αναφέρει στα “Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833“, ο Καλαμογδάρτης ζήτησε από την κόρη του να μεσολαβήσει στους υπό περιορισμό στο Ναύπλιο Γεώργιο και Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη, με τους οποίους διατηρούσε φιλικές σχέσεις, και να τους πείσει να δολοφονήσουν τον πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδας.

Η Παπαλεξοπούλου, μόλις τους είδε, τους αποκάλεσε με τα ονόματα των τυραννοκτόνων Αρμόδιου και Αριστογείτονος και αφού πείστηκαν να προχωρήσουν στο έγκλημα, συνέχισε να τους αποκαλεί έτσι.

“Δεν φοβείται τίποτε άλλο παρά τους ποντικούς”

Μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και την παραχώ­ρηση Συντάγματος, το αντιοθωνικό ρεύμα κόπασε προσωρινά. Όμως, η συνέχιση της αυταρχικής πολιτικής του Όθωνα έδωσε αφορμή να δημιουργηθούν νέες εστίες αναταραχών ανά την Ελλάδα τα επόμενα χρόνια.

Η Παπαλεξοπούλου μπορεί να έχασε πατέρα, σύζυγο και δύο παιδιά μέσα σε λίγα χρόνια, αλλά συμμετείχε ενεργά στον αντιμοναρχικό αγώνα.

Την 1η Φεβρουαρίου 1862, έφτασε η ώρα για την κορύφωση του αντιοθωνισμού στο Ναύπλιο. Τα Ναυπλιακά, όπως ονομάστηκε η επανάσταση εναντίον του βασιλιά, ξέσπασαν και το αρχοντικό της Παπαλεξοπούλου αποτέλεσε βασικό κέντρο των ζυμώσεων.

Το δημοτικό συμβούλιο της πόλης ενώθηκε με τους επαναστάτες και εξέδωσε προκήρυξη προς τον λαό. Σε αυτήν αναφέρονταν, μεταξύ άλλων, τα βασικά αιτήματα των επαναστατών:

• “Κατάπτωσις του συστήματος, πιστώς υπηρετουμένου υπό της μέχρι τούδε κυβερνήσεως και αναγόρευσις νέου εγγυωμένου τας ελευθερίας του λαού…“
• “Διάλυσις της δια βιαίων μέσων συστηθείσης και μέχρι τούδε υπαρχούσης Βουλής“
• “Συγκρότησις Εθνοσυνελεύσεως…“

Τα νέα έφτασαν στα αφτιά τόσο του Όθωνα όσο και του πιστού του πρωθυπουργού Αθανασίου Μιαούλη. Η αντίδραση ήταν άμεση. Κυβερνητικός στρατός υπό τον Ελβετό στρατηγό Αμαδαίο-Εμμανουήλ Χαν στάλθηκε στην Κόρινθο, που αποτέλεσε το ορμητήριο για τη συντριβή της εξέγερσης.

Μετά από σφοδρές πολυήμερες μάχες, την 1η Μαρτίου, οι κυβερνητικές δυνάμεις επιτέθηκαν ταυτόχρονα εναντίον όλων των θέσεων των επαναστατών. Η τελευταία μάχη δόθηκε στις 18 Μαρτίου και συνοδεύτηκε από σφοδρό κανονιοβολισμό από την πλευρά του κυβερνητικού στρατού.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, στη διάρκεια του κανονιοβολισμού, η Παπαλεξοπούλου στεκόταν στο μπαλκόνι του σπιτιού της, αψηφώντας τις σφαίρες και ενθαρρύνοντας τους στασιαστές με εμψυχωτικά και πατριωτικά μηνύματα.

Ο στρατηγός Χαν της έστειλε μήνυμα να απομακρυνθεί από την πόλη ή τουλάχιστον να κλειστεί στο σπίτι της. Η απάντηση, όμως, που πήρε από την Παπαλεξοπούλου ήταν χαρακτηριστική:

“ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΣΠ. ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ. Λαμβάνει την τιμήν να ειδοποιήση τον στρατηγό Χαν ότι δεν φοβείται τίποτε άλλο παρά τους ποντικούς”.

Η μακροπρόθεσμη επιτυχία των Ναυπλιακών και η αναγνώριση της Παπαλεξοπούλου

Στις 24 Μαρτίου, οι επαναστάτες συνθηκολόγησαν. Με εξαίρεση 19 άτομα, στους υπόλοιπους χορηγήθηκε γενική αμνηστία. Τελικά, ύστερα από διαπραγματεύσεις, οι 19 στασιαστές αναχώρησαν από την Ελλάδα με δύο ξένα πλοία με προορισμό τη Σμύρνη.

Τα Ναυπλιακά μπορεί βραχυπρόθεσμα να απέτυχαν, όμως μακροπρόθεσμα επιτάχυναν την έξωση του Όθωνα, στις 12 Οκτωβρίου 1862. Ο ρόλος της Παπαλεξοπούλου αποδείχθηκε καθοριστικός.

Μετά την απομάκρυνση του Όθωνα, το πλοίο “Ελλάς” κατέπλευσε στο Ναύπλιο και μετέφερε την Παπαλεξοπούλου στην Αθήνα ως προσκεκλημένη της Προσωρινής Κυβέρνησης. Τιμήθηκε για τη δράση της και της απονεμήθηκε τιμητική σύνταξη 500 δραχμών.

Η υποδοχή που της επεφύλαξαν Αθηναίοι και Ναυπλιώτες που επέστρεφαν από την εξορία ήταν μεγαλειώδης. “Καμιά Ελληνίδα δεν δοξάστηκε τόσο και καμιά δεν εγνώρισε τον θρίαμβο που γνώρισε η Καλ­λιόπη Παπαλεξοπούλου.

Οι δρόμοι της Αθήνας μία φορά στρώθηκαν με δάφνες για να περάσει μια θνητή κι οι Αθηναίοι μια φορά έκοψαν τριαντάφυλλα για να ράνουν το πέρασμα της ηρωίδας.

Κι αυτή ήταν η Καλλιόπη Παπα­λεξοπούλου“, σύμφωνα με την Κούλα Ξηραδάκη, συγγραφέα του βιβλίου “Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου (1809-1898) – Η γυναίκα που κλόνισε τον θρόνο του Όθωνα“.

Η Ελληνίδα Μαντάμ Ρολάν

Η Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου τελείωσε το μακρό της βίο στο αγαπημένο της Ναύπλιο, προσφέροντας την περιουσία της για την ανακούφιση των φτωχών. Πέθανε το Φεβρουάριο 1898, έχοντας ζήσει σχεδόν 90 γεμάτα χρόνια.

Λίγες ημέρες μετά τον θάνατό της, η “Εφημερίς των Κυριών” της Καλλιρρόης Παρρέν έγραψε πως η Παπαλεξοπούλου “είχε αποστηθίσει την Γαλλικήν επανάστασιν” και “ωνειροπόλει να ζήση και να αποθάνη ίσως ως η μεγάλη επαναστάτις Ρολάν“.

Στην πλατεία Συντάγματος στο Ναύπλιο, μπροστά από το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, στη θέση του οποίου ήταν άλλοτε το σπίτι της Παπαλεξοπούλου, υπάρχει ένα μνημείο προς τιμήν της.

Το αφιέρωμα της Βουλής των Ελλήνων στην Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου σε δύο μέρη:

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia