Καραβάτζο. Ο ζωγράφος που απεικόνισε το τέλος του και τους Αγίους σαν απλούς ανθρώπους. Οι απόπειρες δολοφονίας

Το 1578, σε ηλικία 6 χρόνων, ο Μικελάντζελο Μερίσι που έγινε γνωστός με το όνομα Καραβάτζο, έχασε τον πατέρα, τον θείο και τον παππού του σε μια μέρα.

Η πανώλη σάρωνε την Ιταλία, αλλά ο μικρός κατάφερε να επιζήσει. Με την ίδια καλοτυχία γλίτωσε από πολλούς κινδύνους.

Ωστόσο, κάποια στιγμή η τύχη του τον εγκατέλειψε και ο Καραβάτζο πέθανε το 1610, σε ηλικία μόλις 38 ετών.

Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην αυλή των Σφόρτσα, της οικογένειας που βασίλευε στο Μιλάνο και φημιζόταν για την πατρωνία του Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του όμως, το πέρασε στη Ρώμη, όπου εγκαταστάθηκε το 1592 σε ηλικία 21 ετών.

Έγινε διάσημος 8 χρόνια αργότερα, όταν ολοκλήρωσε το έργο του “Κλήση του Αγίου Ματθαίου” που κοσμούσε την γαλλική εκκλησία San Luigi dei Francesi.

Ο πίνακας θεωρήθηκε ριζοσπαστικός, καθώς απεικόνιζε τις χριστιανικές μορφές σαν απλούς ανθρώπους σε μια ταβέρνα της Ρώμης, ενώ οι περισσότεροι ζωγράφοι της εποχής παρουσίαζαν τους Αγίους ως εξωπραγματικά, θεϊκά όντα.

Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα, ο Καραβάτζιο αναγνωρίστηκε ως ένας απ’ τους πιο ταλαντούχους ζωγράφους της εποχής του.

Ο ταραχώδης βίος του Καραβάτζιο

Εκτός όμως από τις καλλιτεχνικές του ικανότητες, ο ζωγράφος ήταν γνωστός και για την περιπετειώδη ζωή του.

Οξύθυμος και παρορμητικός, έμπλεκε σε καβγάδες για ασήμαντους λόγους και το όνομά του εμφανιζόταν συνέχεια στα έγγραφα των αρχών ως ταραχοποιό στοιχείο.

Περνούσε τις ημέρες του σε ταβέρνες και τα βράδια με πόρνες

Ξυλοκόπησε ένα σερβιτόρο επειδή του έφερε αγκινάρες με βούτυρο, ενώ είχε ζητήσει ελαιόλαδο και βανδάλισε το σπίτι μιας πόρνης επειδή αρνήθηκε να τον εξυπηρετήσει.

Αρνούνταν να συνεργαστεί με τα όργανα της τάξης και να αποκαλύψει τα ονόματα ακόμα και των αντιπάλων του. Σύμφωνα με την αναφορά ενός δικηγόρου, ο Καραβάτζο μετά από ένα ένοπλο καυγά, υποστήριζε ότι έπεσε πάνω στο σπαθί του και τραυματίστηκε μόνος του.

Επέμεινε, ότι δεν υπήρχε κανείς μάρτυρας και δεν θα έδινε κανένα άλλο στοιχείο.

Η περιγραφή ενός κουρέα δίνει μια εικόνα για τον ζωγράφο:

“Ο ζωγράφος είναι ένας γεροδεμένος νεαρός, περίπου 20 – 25 χρονών, με μαύρα μούσια, πυκνά μαύρα φρύδια και μαύρα μάτια. Όλα τα ρούχα του είναι μαύρα, αλλά βρώμικα. Οι κάλτσες του ήταν τρύπιες και τα μαλλιά του μακριά”.

Μαύρα ρούχα φορούσαν τότε κυρίως οι αριστοκράτες και ο Καραβάτζο σπαταλούσε μεγάλα ποσά για να τους μοιάσει, αλλά δεν έκανε τον κόπο να τα φροντίσει. Είχε πάντα μαζί του σπαθί, αν και μόνο οι ευγενείς επιτρεπόταν να οπλοφορούν.

Το 1603 φυλακίστηκε για συκοφαντική δυσφήμηση, επειδή έγραψε ένα ποίημα που έβριζε τον ζωγράφο Τζοβάνι Μπαλιέρι.

Όπως πάντα, ο Καραβάτζο σώθηκε επειδή είχε θαυμαστές σε υψηλά αξιώματα. Ένας Γάλλος διπλωμάτης πλήρωσε για να τον αφήσουν ελεύθερο.

Ο Μπαλιέρι τελικά πήρε την εκδίκησή του, όταν έγραψε τη βιογραφία του Καραβάτζιο μετά τον θάνατό του, που όπως ήταν φυσικό, παρουσίαζε μόνο τα αρνητικά του στοιχεία.

Μονομάχος και δολοφόνος

Τον Μάιο του 1606, ο Καραβάτζο έφτασε στην ανθρωποκτονία. Θύμα του ήταν ένας άντρας ονόματι Ρανούτσο Τομασόνι και ο λόγος ήταν μία διαφωνία για έναν αγώνα τένις.

Αυτή ήταν η εκδοχή που παρουσίασε ο Μπαλιέρι στη βιογραφία του, αλλά σύγχρονοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι πίσω από τη διαμάχη κρυβόταν μία γυναίκα, η ιερόδουλη Φιλίντε Μελαντρόνι που ήταν ερωμένη και των δύο.

Το τένις στάθηκε ως αφορμή για να καλέσει ο Καραβάτζο τον Τομασόνι σε μονομαχία. Για να αποφύγει τη φυλακή, ο Καραβάτζο διέφυγε στη Νάπολη, όπου τον υποδέχτηκαν με τιμές.

Για την πράξη του καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο και εξορία, γεγονός που έδινε το δικαίωμα σε κάθε μέλος της αστυνομίας του Βατικανού να τον εκτελέσει επιτόπου.

Η ζωή στην εξορία

Ο Καραβάτζο εγκατέλειψε μεταμφιεσμένος τη Ρώμη και αρχικά πήγε στη Νάπολι, όπου παρέμεινε για περίπου οκτώ μήνες. Η φήμη του Καραβάτζο ήταν ήδη πολύ μεγάλη και σε αυτό το διάστημα ολοκλήρωσε αρκετές παραγγελίες έργων με κυριότερα την Παναγία του Ροζαρίου, τις Επτά πράξεις ελεημοσύνης και τη Μαστίγωση του Χριστού, όλα τους αριστουργήματα.

Εννιά μήνες αργότερα, παρά τη μεγάλη του επιτυχία και φήμη, εγκατέλειψε την πόλη και έφυγε για τη Μάλτα. Η πιο πιθανή αιτία της μετακίνησής του θεωρείται η πρόθεσή του να γίνει Ιππότης του Τάγματος της Μάλτας, ώστε να μπορεί πιο εύκολα να διεκδικήσει μια απονομή χάριτος από τον Πάπα και να επιστρέψει στο μέλλον στη Ρώμη.

Στη Μάλτα τον φιλοξένησαν οι Ιωαννίτες Ιππότες. Το 1608 πήρε κι αυτός τον όρκο των Ιπποτών, ύστερα από πρόταση του Μέγα Μάγιστρου, Αλόφ ντε Βινιακόρτ, ο οποίος θαύμαζε τον Καραβάτζο και του είχε αναθέσει να ζωγραφίσει το πορτραίτο του.

Στη Μάλτα βρίσκεται και άλλο ένα έργο του, “Ο Αποκεφαλισμός του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή”, ο μοναδικός πίνακας που φέρει την υπογραφή του.

Βέβαια ήταν θέμα χρόνου να αποκαλυφθεί ο ευέξαπτος χαρακτήρας του. Συγκρούστηκε με έναν Ιππότη και φυλακίστηκε σε ένα υπόγειο κελί, απ’ όπου κατάφερε να αποδράσει.

Πήρε το πλοίο για Σικελία και μετά από μια σύντομη διαμονή, έφυγε πάλι για τη Νάπολη. Ο κόσμος τον υποδεχόταν εγκάρδια όπου κι αν πήγαινε. Έβρισκε πάντα δουλειά, πληρωνόταν πλουσιοπάροχα, αλλά ο Καραβάτζο βρισκόταν στα όρια της παράνοιας.

Κοιμόταν οπλισμένος και ένιωθε ότι οι εχθροί του βρίσκονταν παντού

Οι φόβοι του πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο του 1609, όταν άγνωστοι άντρες του επιτέθηκαν και τον τραυμάτισαν σοβαρά.

Είναι άγνωστο ποιος κρυβόταν πίσω από την επίθεση, αλλά οι δύο πιθανότερες εκδοχές αναφέρονται είτε στους Ιωαννίτες Ιππότες είτε στην οικογένεια Τομασόνι, που φημιζόταν για τις εγκληματικές δραστηριότητές της.

Ο Καραβάτζο επέζησε, αλλά χρειάστηκαν να περάσουν μήνες μέχρι να αναρρώσει πλήρως. Μία από τις μαχαιριές που δέχτηκε είχε παραμορφώσει το ήδη άγριο παρουσιαστικό του.

Κατάφερε να εξασφαλίσει άφεση από τη Ρώμη, στέλνοντας στον καρδινάλιο Σκιπιόνε Μποργκέζε τον πίνακα, “Ο Δαυίδ με το κεφάλι του Γολιάθ”. Για μία ακόμα φορά, το ασύγκριτο ταλέντο του Καραβάτζο θα έσωζε τη ζωή του.

Η ελαιογραφία αυτή λέγεται ότι είναι το τελευταίο έργο του. Ο αποκεφαλισμένος Γολιάθ είναι ο ίδιος ο Καραβάτζο. Όταν πέθανε ήταν 39 ετών.

Εκείνο το καλοκαίρι πήρε το πλοίο από τη Νάπολη με προορισμό τη Ρώμη, αλλά δεν έφτασε ποτέ. Βρέθηκε νεκρός στις 18 Ιουλίου 1610 σε παραλία της πόλης Πόρτο Έρκολε, πολλά χιλιόμετρα βόρεια της Ρώμης. Πτώμα δεν βρέθηκε ποτέ, ούτε έγινε γνωστό εάν θάφτηκε κάπου ή αποτεφρώθηκε.

Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, ο Καραβάτζο πέθανε από εξάντληση, “τρέχοντας” πίσω από το πλοίο, όπου είχαν ξεμείνει τρεις πολύτιμοι πίνακες του.

Όμως ο θάνατός του αποτελεί ακόμα μυστήριο για τους ιστορικούς, καθώς δεν εξηγείται πώς βρέθηκε ο Καραβάτζο πολλά χιλιόμετρα βορειότερα απ’ τον προορισμό του. Μία από τις πιθανές εξηγήσεις είναι ότι οι εχθροί του προσπάθησαν να τον σκοτώσουν και αυτή τη φορά τα κατάφεραν.

Αν και η αξία του Καραβάτζο αναγνωρίστηκε από τους σύγχρονούς του, τα έργα του ξεχάστηκαν τους μετέπειτα αιώνες έως και τα μέσα του 20ου αιώνα. Ο «Δαβίδ με το κεφάλι του Γολιάθ» βρίσκεται σήμερα στην Γκαλερία Μποργκέζε στη Ρώμη.

Αντλήθηκανπληροφορίες και από το βιβλίο “Η Μυστική Ζωή των Μεγάλων Ζωγράφων” από τις εκδόσεις “ΑΙΩΡΑ”.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Το κρυφό μήνυμα στον πίνακα «Βάκχος» του Καραβάτζιο. Ποια είναι η σκοτεινή φιγούρα που δεν ήταν ορατή με γυμνό μάτι