Το μοιραίο λούσιμο που έγινε αιτία να καεί το 1/3 της Θεσσαλονίκης. Τι έδειξε η δίκη για τις δυο προσφυγοπούλες που άθελά τους πυροδότησαν τη φωτιά του 1917

Το 1917, δυο χρόνια μετά την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Θεσσαλονίκη, ήταν ήδη ένα μεγάλο περιχαρακωμένο στρατόπεδο. Μετά την αποβίβαση συμμαχικών στρατευμάτων της Αντάντ, Γάλλοι, Άγγλοι, Αφρικανοί, Ασιάτες είχαν πλημμυρίσει κάθε καλντερίμι της.

Ο πληθυσμός της από 160.000 κατοίκους, ξαφνικά διπλασιάστηκε. Το νερό ήταν οριακά επαρκές, αφού έπρεπε να “ποτιστούν” αυτές οι εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου. Τα στρατόπεδα περιφερειακά της πόλης, δεν μπορούσαν να στερηθούν ούτε σταγόνα.

Στις 18 Αυγούστου 1917, στην Θεσσαλονίκη ξέσπασε πυρκαγιά που σύντομα πήρε διαστάσεις θεομηνίας καίγοντας σχεδόν τη μισή πόλη. Κυρίως Γάλλοι στρατιώτες ήταν τα ελάχιστα ανθρώπινα θύματα. Η πυρκαγιά έκαψε 9.500 σπίτια σε μια έκταση ενός εκατομμυρίου τετραγωνικών μέτρων. Εκκλησίες, συναγωγές , πνευματικά κέντρα και χιλιάδες καταστήματα έγιναν στάχτη.

Υπολογίζεται ότι 77 χιλιάδες άνθρωποι έμειναν άστεγοι. Τα δύο τρίτα, ήταν εβραϊκής καταγωγής. Οι σύμμαχοι βοήθησαν στη διαχείριση της μεγάλης κρίσης με την δημιουργία κυρίως αντιπυρικών ζωνών.

Η πυρκαγιά της οδού Ολυμπιάδος

Η φωτιά ξέσπασε σε ένα διαμέρισμα της οδού Ολυμπιάδος στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Η αρχική εντύπωση ήταν ότι το κακό ξεκίνησε από το τηγάνι μιας νοικοκυράς η οποία μαγείρευε μελιτζάνες στην κουζίνα της. Η δημοσιογραφική έρευνα εντόπισε τα δικαστικά ντοκουμέντα της εποχής  όπου περιγράφονται τα αίτια της καταστροφής. Το βούλευμα που φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας αναφέρει ότι όλα ξεκίνησαν από μια σπίθα. Αυτό συνέβη όταν δυο νεαρές γυναίκες άναψαν φωτιά και έβρασαν νερό για να λουστούν.

Επρόκειτο για δυο προσφυγοπούλες, η Παρασκευούλα του Αδάμ και η Δόμνα Σαββόγλου. Από την ακροαματική διαδικασία προέκυψε ότι κάτω από το ξύλινο πάτωμα υπήρχε υπόγειος χώρος που λειτουργούσε ως στάβλος. Εκεί υπήρχε ένα άλογο που τρεφόταν με χόρτο. Η εύφλεκτος ύλη πυροδοτήθηκε από μια σπίθα του πάνω ορόφου. Επίσης προέκυψε ότι οι γυναίκες αφού ζέσταναν το νερό  φρόντισαν να σβήσουν την φωτιά.

Το δικαστήριο δεν θεώρησε ότι υπήρξε πρόθεση εμπρησμού, ούτε πλημμέλεια από τις γυναίκες. Η δικαστική απόφαση περιγράφει:

“εκ της ενεργηθείσης ανακρίσεως προκύπτει, ότι αι κατηγορούμεναι κατέβαλον πάσαν επιμέλειαν περί την χρήσιν της πυράς, ούδ’ ήτο δυνατόν και ο μάλλον συνετός των ανθρώπων, να προΐδη ότι ήτο δυνατόν να μεταδοθή πυρ εις το εν τω υπογείω ευρισκόμενον χόρτον, εκ σπινθήρος εκ του μαγειρείου, και η έκρηξις του πυρός και η εκ ταύτης καταστροφή μεγάλου μέρους της πόλεως, οφειλομένη αποκλειστικώς εις την σφοδρότητα και μακράν διάρκειαν του πνέοντος ανέμου”

Από καταγεγραμμένες μαρτυρίες παρουσιάζεται η ταχύτητα με την οποία εξαπλώθηκαν οι φλόγες μέσα στην πόλη. Η οδός Εγνατία, που χώριζε την πόλη στα δύο δεν κατάφερε να εμποδίσει την ορμή της φωτιάς προς την θάλασσα. Αν και ήταν ο σπουδαιότερος δρόμος της πόλης, είχε πλάτος μόνο 8 μέτρων από κτίριο σε κτίριο. Και αυτό στα πιο φαρδιά της σημεία.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Οι 95 στρατιώτες που αρνήθηκαν να αποστρατευτούν. Επέστρεψαν το απολυτήριό τους και απαίτησαν να πολεμήσουν στο μέτωπο της Θράκης αμέσως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή

Παρότι δεν αναφέρονται θύματα, είναι βέβαιο ότι υπήρξαν, τόσο μεταξύ των σωστικών συνεργείων, όσο και μεταξύ των πυροπαθών. Την ταχύτατη και καταστρεπτική εξάπλωση της φωτιάς φαίνεται πώς ενθάρρυναν οι εξής παράγοντες:

• η τρομερή ανομβρία που επικρατούσε στην πόλη, αφού δεν είχε βρέξει από τις 29 Ιουνίου και ο τοπικός βορειοδυτικός άνεμος, ο βαρδάρης, που φυσούσε τις ημέρες εκείνες, καθώς και η τεχνητή θαλάσσια αύρα η οποία προκλήθηκε από τις υψηλές  θερμοκρασίες που αναπτύχθηκαν.
• η απελπιστική έλλειψη νερού στην πόλη, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου είχε διατεθεί για τα συμμαχικά στρατόπεδα στα προάστια.
• η έλλειψη της οργανωμένης πυροσβεστικής υπηρεσίας.

Επιπροσθέτως, σημαντικό ρόλο στην καταστροφή έπαιξε η οθωμανική ρυμοτομία και η αρχιτεκτονική της πόλης: στενοί και ακανόνιστοι δρόμοι, ελάχιστες αποστάσεις μεταξύ των κτισμάτων και τα εύφλεκτα οικοδομικά υλικά.

Στην καταστροφή συνετέλεσε και ο “ζήλος” των συμμαχικών στρατιωτικών σωμάτων του Α Παγκοσμίου Πολέμου, που ήρθαν να βοηθήσουν το έργο της κατάσβεσης. Στην προσπάθεια να δημιουργήσουν αντιπυρικές ζώνες, ανατίναζαν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα και προκαλούσαν νέες εστίες φωτιάς.

Οι φωτογραφίες  αντλήθηκαν από το λεύκωμα: “ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΤΙΓΜΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ” του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου 

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η Στρατιά της Ανατολής στη Θεσσαλονίκη. Ο μύθος της ερωτικής πόλης και η κατάρριψη του Ζέπελιν. Γιατί την αποκαλούσαν «φωλιά των κατασκόπων»