Η μέθοδος ΒΑΝ που “έβλεπε” τον σεισμό πριν συμβεί. Η σκληρή διαμάχη της ομάδας του καθηγητή Βαρώτσου με τους σεισμολόγους

Αυτό το διάστημα που η Σαντορίνη δοκιμάζεται πολλοί θυμούνται την ιστορία της μεθόδου ΒΑΝ, του καθηγητή Φυσικής Παναγιώτη Βαρώτσου και τις αντιδράσεις που είχε προκαλέσει.

Tο 1981 μετά τους σεισμούς στις Αλκυονίδες νήσους που κράτησαν 10 ολόκληρες ημέρες (24 Φεβρουαρίου- 4 Μαρτίου) και ήταν μεγέθους έως και 6.7 της κλίμακας Ρίχτερ, οι επιστήμονες Παναγιώτης Βαρώτσος, Καίσαρ Αλεξόπουλος και Κωνσταντίνος Νομικός παρουσίασαν στο Όσλο τη μέθοδο “BAN”, η οποία πήρε το όνομά της από τα αρχικά των επιθέτων τους.

Το ΒΑΝ αποτελούσε μια πειραματική μέθοδο για την πρόγνωση των σεισμών, η οποία βασιζόταν κυρίως στην ανίχνευση των σεισμικών ηλεκτρικών σημάτων (SES, Seismic Electric Signals) και στηριζόταν στις θεωρητικές εργασίες των Βαρώτσου και Αλεξόπουλου στην πόλωση ή αποπόλωση των κρυστάλλων που υποβάλλονται σε μεταβολές θερμοκρασίας ή πίεσης παρουσία ηλεκτρικού πεδίου.

Οι εμπνευστές του ΒΑΝ, διατείνονταν πως οι σεισμοί στη χώρα μας και διεθνώς, μπορούσαν να προβλεφθούν με απόλυτη επιτυχία, καθώς καταγράφονταν “σήματα” περίπου 7 ώρες νωρίτερα, που προειδοποιούσαν για το τι θ’ ακολουθήσει

Η διαμάχη με τους Έλληνες σεισμολόγους

Η μέθοδος βραχείας διάρκειας πρόγνωσης σεισμών είχε απήχηση στην παγκόσμια κοινή γνώμη και επικράτησε κλίμα αισιοδοξίας. Συνάντησε όμως έντονη αμφισβήτηση από τους Έλληνες σεισμολόγους, με  επικεφαλής τους Βασίλη Παπαζάχο, Γιάννη Δρακόπουλο και Γιώργο Σταυρακάκη.

Ένας από τους λόγους της επίθεσής του στο ΒΑΝ είχε να κάνει με τον τρόπο που αποδεικνύονταν οι έγκυρες και έγκαιρες προβλέψεις της ομάδας. Οι Βαρώτσος, Αλεξόπουλος και Νομικός παρουσίαζαν τα τηλεγραφήματα που είχαν ανταλλάξει πριν συμβεί ο σεισμός, χωρίς να έχει “κυκλοφορήσει” κάποιο απ’ αυτά  εκτός της ερευνητικής ομάδας, παρά μόνον αφότου είχε συμβεί το οτιδήποτε.

Επίσης, οι επικριτές δεν αποδέχονταν το ΒΑΝ, διότι θεωρούσαν πως τα περιβόητα ηλεκτρικά σήματα δεν αποτελούν τίποτε περισσότερο από θόρυβο ή παραπλανητική ηλεκτρομαγνητική δραστηριότητα, η οποία ουδεμία σχέση έχει με την σεισμική δραστηριότητα.

Οι τόνοι ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές ανέβηκαν επικίνδυνα  τον Δεκέμβριο του 1981, μετά τον φονικό σεισμό των 7,2 Ρίχτερ στη Λέσβο. Η ομάδα ΒΑΝ ισχυριζόταν ότι τον είχαν προβλέψει, οι δε Παπαζάχος, Δρακόπουλος και Σταυρακάκης αρνούνταν κατηγορηματικά ότι υπήρχε πρόβλεψη. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Δημοσίων Έργων τάχθηκε στο πλευρό των σεισμολόγων.

Το 1989 ωστόσο, μετά τον σεισμό 5,9 της κλίμακας Ρίχτερ στην Ηλεία, το ΥΠΕΧΩΔΕ αναγνώρισε το γεγονός ότι το ΒΑΝ το είχε κάνει πρόβλεψη.

Οι κόντρες στις τηλεοπτικές εκπομπές και ο ¨φυσικός χρόνος”

Η κατάσταση επιδεινώθηκε τη δεκαετία του ’90 με τα δυο “στρατόπεδα” να συνεχίζουν να μάχονται στους τηλεοπτικούς δέκτες, καθώς πολλές εκπομπές φρόντισαν ν’ αναπαράγουν και ν’ ανακυκλώνουν το θέμα.

Ο Γιώργος Σταυρακάκης και οι άλλοι δύο συνάδελφοί του συνέχιζαν ν’ αμφισβητούν έντονα το ΒΑΝ. Έλεγαν χαρακτηριστικά:

“Το κλίμα αισιοδοξίας που σκόπιμα ή αυθόρμητα δημιουργήθηκε δεν περιγράφεται. Φαίνεται από τις στήλες των εφημερίδων της εποχής εκείνης. Ελπίδες, ενθουσιασμός, το δαιμόνιο πνεύμα των Ελλήνων… Κάθε αντίθετη επιστημονική άποψη χαρακτηριζόταν αυτόματα σκοταδιστική, αναχρονιστική, με παραπομπές στον Γαλιλαίο”.

Το 2001 η ένταση αναθερμάνθηκε όταν ο Παναγιώτης Βαρώτσος και άλλοι δύο καθηγητές πρότειναν τη έννοια του “φυσικού χρόνου”, σύμφωνα με την οποία τα χρονικά διαστήματα που μεσολαβούν ανάμεσα στα κύρια σεισμικά γεγονότα εμφανίζουν πλήρη τυχαιότητα και επομένως δεν εμπεριέχουν κάποια ουσιώδη πληροφορία.

Μπορεί το ΒΑΝ να προβλέψει τους σεισμούς;

Το ΒΑΝ παραμένει μια αμφισβητούμενη μέθοδος για την πρόγνωση των σεισμών, αφού δεν έγινε καθολικά αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα, παρότι χώρες όπως το Μεξικό και η Ιαπωνία χρησιμοποίησαν τη μεθοδολογία της ομάδας ΒΑΝ.

Μάλιστα η επιρροή του Βαρώτσου στην επιστημονική κοινότητα της Ιαπωνίας ήταν τόσο μεγάλη που απεικονίστηκε ως χαρακτήρας σε manga (ιαπωνικά κόμικ). Το κόμικ που δημοσιεύθηκε τη δεκαετία του 1990, παρουσίαζε τη μέθοδο ΒΑΝ. Ο τίτλος έγραφε:

“Οι σεισμοί μπορούν να προβλεφθούν!”

Το ερώτημα συνεχίζει να παραμένει δεκαετίες μετά. Μπορεί το ΒΑΝ να “διαβάζει” τα σήματα και μπορεί να μας προειδοποιήσει; Οφείλει να το λάβει κανείς σοβαρά υπόψη του ή αυτό θα ήταν ολέθριο λάθος; Είχε δίκιο η πλευρά Βαρώτσου; Ερωτήματα που, όπως δείχνει η πραγματικότητα, δεν έχουν απαντηθεί.